زیاد عصبی می شوم چه کنم؟

من خیلی زودجوش و عصبانی هستم. اخلاقم هم خیلی بد است. هرچه سعی میکنم خشم و عصبانیتم را کنترل کنم نمی توانم؟ چه باید کرد تا این حالت شیطانی را بتوانم از خودم دور کنم؟

عصبانیت، جلوه خشم و غضب است و غضب در واقع یک حالت نفسانى و درونى است که آدمى را وادار به رفتارى پرخاشگرانه وغلبه و انتقام نسبت به دیگرى مى‏کند.

البته اصل «قوه غضب» در حفظ و بقاى انسان نقش به سزایى ایفا مى‏کند؛ اما این قوه نیز مانند سایر قواى نفسانى باید کنترل و در جهت صحیح از آن استفاده شود و از افراط و تفریط نسبت به آن اجتناب گردد؛ زیرا افراط در آن موجب ناکارآمدى فکر و عقل مى‏شود و خطرات و خسارات جبران ناپذیرى را در پى دارد.

تفریط در آن نیز موجب جبن و خوارى مى‏شود و از پیامدهاى بد آن بى‏غیرتى و بى‏تفاوتى نسبت به مسئولیت‏هاى فردى و اجتماعى است. البته بحث ما در اینجا، بیشتر مربوط به جنبه افراطى غضب و (عصبانیت) است؛ از این رو زیان‏هایى که ناشى از شعله‏ور شدن غضب را به اختصار بیان مى‏کنیم، راه‏کارهایى به منظور کنترل آن بیان مى‏کنیم.

از آثار بد غضب این است فرد غضبناک و عصبانى رفتارهاى نادرستى - مانند فحش دادن و پرخاشگرى کلامى، شماتت، مسخره کردن، فاش کردن اسرار و بدگویى از دیگران - را از خود بروز مى‏دهد. علاوه بر این موجب دشمنى دوستان و شماتت دشمنان، انزواى اجتماعى، افسردگى و بیمارى‏هاى جسمانى و روانى مى‏شود. بنابراین کنترل عصبانیت امرى بایسته و اجتناب‏ناپذیر است؛ وگرنه موجب هلاکت انسان و خسارات جبران ناپذیرى مى‏شود.

غضب، فکر و عقل انسان را ناکار آمد و زمین گیر مى‏کند؛ چنان که پیامبر اکرم(صل الله و علیه و آله) فرمود: «غضب، دل مرد دانا را هلاک مى‏کند» خشم و غضب نابه‏جا، آتشى شیطانى است که از درون انسان شعله کشیده و انسان را به سوى آتشى ابدى رهنمون مى‏شود. امام باقرعلیه السلام می فرمایند:«ان هذا الغضب جمرة من الشیطان توقد فى قلب ابن آدم...»[1]«خشم پاره آتشى شیطانى است که در قلب انسان شعله‏ور مى‏شود...» همچنین می فرمایند: «ان الرجل لیغضب فما یرضى ابداً حتى یدخل النار...» «[گاه ] شخصى به خشم مى‏آید و در آن پیش مى‏رود و راضى نمى‏شود تا آن گاه که داخل آتش شود».[2]

توصیه هایی برای حفظ آرامش در زندگی و عصبانی نشدن

ذکر «لا حول و لا قوة الا باللَّه» را زیاد بر زبان جارى سازید و سوره «والعصر» را زیاد بخوانید. تکرار اذکار «استغفراللَّه ربى و اتوب الیه» و «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم» نیز مفید است.

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «خداوند به برخى از انبیا وحى کرد،: اى فرزند آدم! در وقتى که غضبناک گردیدى، مرا یاد کن تا من هم تو را در وقت غضبم یاد کنم و تو را هلاک نسازم» بنابراین یاد خدا علاوه بر اینکه آتش خشم را خاموش مى‏کند، موجب آرامش انسان مى‏شود و در قیامت نیز آثار مثبتى به دنبال دارد.

وقتى که با امور عصبانیت آفرین مواجه هستید، براى مدتى (حدود 10 تا 15 دقیقه)، راه دریافت‏هاى حسى خود را سد سازید براى مثال جلوى گوش خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت‏هاى عصبانیت را تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند.

اگر رفتار و یا صفتى که در شخصى هست، موجب عصبانیت شما شده، آن را شوخى تلقى کنید و به شکلى، خود را از تیررس او دور در نظر بگیرید. یعنى؛ از در نظر گرفتن خویش به عنوان مخاطب رفتارهاى دیگران پرهیز کنید؛ مثلاً از مشاهده کسى که فحش مى‏دهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم و در این هنگام از صحنه دور شده و راه دریافت‏هاى حسى را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید.

راهکارهای عملی

1. از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید.

2. در هر مسأله‏اى، ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را براى تحمل آن آماده کنید. این نکته باعث مى‏شود، برخوردهاى خوب بیش از انتظار، در شما ایجاد خشنودى کند. اگر همیشه انتظار برخورد خوب داشته باشید، چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت.

3. با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطى، برخورد تند نداشته باشید و اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد، خود را جریمه کنید. براى مثال تصمیم بگیرید - یا در صورت امکان نذر کنید - اگر بر سر کسى فریاد زدید، فلان مبلغ را صدقه بدهید، یا نماز شب بخوانید و یا یک روز روزه بگیرید. این گونه جریمه معنوى نباید نگاه انسان به عمل نیک را منفى کند؛ بلکه باید آن را با یک تیر دو نشانه زدن به حساب آورد؛ یعنى از طرفى رشد و تعالى معنوى و کسب تقرب مستقیم به سوى خدا و از طرف دیگر بازداشتن از بدى‏ها و زشتى‏ها. کارآیى این روش، بسیار بالا است و بسیارى از علماى بزرگ، بدین سان تمرین عملى و خودسازى کرده‏اند.

4. با افراد خوش خلق و غیر عصبى معاشرت کنید.

5. از موقعیت‏هایى که زمینه تندخویى در آن فراوان است، اجتناب کنید و در موقعیت‏هایى حضور یابید که رفتار پرخاشگرانه در آنجا دیده نمى‏شود و از شرایطى که شما را به رفتارهاى تند دعوت مى‏کند، دورى گزینید.

6. از خواندن قرآن به مقدار زیاد و در نوبت‏هاى متعدد در روز غفلت نورزید. قرآن تأثیر زیادى در رسیدن به حالت سکینه و آرامش درونى دارد. عبادت‏هاى خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب کامل به جا آورید که تأثیر بزرگى در رسیدن به اطمینان خاطر دارد و آدمى را از درون به آرامش مى‏رساند.

7. هر گاه عصبانی شدید این مطلب را به خود متذکر شوید که من الان عصبانی هستم، در واقع خودآگاهی هیجانی مقداری از عصبانیت شما می کاهد.

8. به هنگام بروز عصبانیت و تندخویى، سریع حالات خود را تغییر دهید. براى مثال اگر ایستاده‏اید، بنشینید و اگر نشسته‏اید، دراز بکشید و صورت خود را با آب سرد بشویید. یک لیوان آب خنک بیاشامید و خود را از آن موقعیت دور سازید.

9. به هنگام عصبانیت چند نفس عمیق بکشید و سعی کنید به چیزی فکر نکنید.

10. یکی از راهکارهای مفید برای کاهش خشم و عصبانیت این است که در هنگام عصبانیت با دوستان دیگر ارتباط برقرار کرده و با آنها راجع به مسائل دیگری غیر از مسئله خشم آور صحبت کنید. شاید این عمل در حین عصبانیت کار سختی باشد ولی اگر شما خواهان آرامش هستید باید این کار را انجام دهید صحبت کردن راجع به مسئله دیگر به شما کمک می کند تا نتوانید به موضوع خشم آور فکر نکنید.

11. اگر امکان دارد، هنگام عصبانیت یا بى‏حوصلگى و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزک، با آب سرد بشویید.

12. وضو با آب سرد می تواند تا حد زیادی از عصبانیت شما بکاهد.

13. چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همه ماهیچه‏هاى خود را شل کنید تا آرامش عضلانى پیدا نمایید. فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است، منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید.

14. به خودتان تلقین کنید: که اتفاق خاصى نیفتاده؛ مگر آسمان به زمین آمده است؟ دیگران در چنین مواردى چه مى‏کنند؟ آیا همه عزا مى‏گیرند؟ هر کس به کارى مشغول مى‏شود و به این گونه موارد اعتنایى نمى‏کند.

15. اگر گاهى سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سرزد؛ به سرعت خود را سرزنش و حتى

16. اظهار پشیمانى کنید و وعده‏ها و قول‏هاى خود را در ذهن خویش، حاضر سازید.

پی نوشت ها :

[1] . الکلینى، محمد بن یعقوب، اصول کافى، تصحیح و تعلیق: على‏اکبر غفارى، (تهران: دارالکتب الاسلامیه)، ج 2، ص 304[2] . همان، ص 302.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع : سایت پرسمان