تبیان، دستیار زندگی
مراد از دین مکتبی است که از مجموعه عقاید، اخلاق و قوانین اجرایی تشکیل شده است و هدف آن راهنمایی انسان برای سعادتمندی است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

انتظار بشر از دین


یکی از مهمترین مسائلی که اندیشه ی دینی جهان معاصر با آن مواجه است و از آن پرسش میکند، پرسش از دلایل نیاز بشر به دین است؛ و سۆالاتی نظیر اینکه انسان چه نقص و کمبودی دارد که جز دین نمی تواند آن را برطرف کند؟ آیا اگر جامعه رشد عقلی و  علمی یابد و با این پیشرفت به بسیاری از نیازهای فرد پاسخ دهد نیاز به دین منتفی خواهد شد؟ این پرسش ها  بسیاری پرسش های دیگر در بحث انتظار بشر از دین مطرح می شود.

دین

مراد از دین، انتظار، بشر

چون شناخت هر مرکبی به شناخت اجزاء آن بستگی دارد برای روشن شدن موضوع ابتدا باید مراد از دین ، انتظار و بشر روشن شود.

دین: مراد از دین مکتبی است که از مجموعه عقاید، اخلاق و قوانین اجرایی تشکیل شده است و هدف آن راهنمایی انسان برای سعادتمندی است.

انتظار: انتظار، گاهی به معنای توقع و گاهی به معنای احتیاج است. انتظار به معنای احتیاج پیش از دین و دین باوری است ولی به معنای توقع پس از پذیرش دین است یعنی انسان پس از پذیرش دین چه توقعی از دین می تواند داشته باشد. تفسیر انتظار به معنای احتیاج این است که انسان نیاز هایی دارد و دین درصدد تأمین آن نیازهاست. انتظار به معنای توقع نوعی نیاز است که شخص منتظر را ذی حق قلمداد می کند امّا نیاز اعم از آن است که شخص نیازمند محق باشد یا نباشد. انتظار خود به صادق و کاذب تقسیم می شود. انتظار کاذب جز فریب شیطان چیز دیگری نیست؛ ولی انتظار صادق با واقعیت وجودی انسان سازگار است. انتظار صادق نیز به اصلی و فرعی تقسیم می شود که با ذکر یک حکایت مقصود از آن روشن می گردد. مردی لباس تمیزی پوشیده و با ظاهری موقّر وارد مدینه شده بود، بعضی از مسلمانان صدر اسلام وقتی آن مرد را دیدند گفتند: عجب آدم عاقلی است؛ پیامبر اکرم فرمود: فرزانگی و عقل به لباس تمیز نیست بلکه به توحید است و عاقل کسی است که موحد باشد. بنابراین انتظارات اصلی انسان در محور اعتقادات است، انسان باید حقیقت خود را بشناسد، مبدأ آفرینش و جهان را بشناسد و انتظارات فرعی در محور اموری از قبیل تأمین اقتصاد و بهداشت و ... است. در نهایت اینکه مراد از انتظار در اینجا اولاً انتظار صادق است نه کاذب ، ثانیاً انتظار به معنای توقع و احتیاج هر دو اراده شده است و ثالثاً مراد هم انتظارات اصلی و هم فرعی است که دین درصدد تأمین آنهاست .

انسان: خداوند در قرآن انسان را سراسر فقر و نیاز معرفی کرده یعنی تمام هستی او به حق وابسته است و انسان با شناخت فقر وجودی خویش به غنای خالق خود پی برده و بدین وسیله به چگونگی خلافت خود بر روی زمین نیز دست خواهد یافت . خداوند هویت اصلی انسان را بر خلاف تعریف رایج حیوان ناطق ، حی متأله دانسته یعنی موجود زنده ایی که حیات او در تأله او تجلی دارد و تأله همان ذوب شدن در ظهور الوهیت است .

خداوند برنامه هدایت انسان را تنظیم و آن را به وسیله پیک معصوم ارسال می کند و چون شئون زندگی انسان گسترده است دین هم شئون داشته و برنامه ریزی در ابعاد مختلف زندگی انسان دارد تا انسان با استفاده از آنها به سعادت برسد

انتظار بشر از دین در مغرب زمین

پیش از قرون وسطا به مسئله انتظار بشر از دین کمتر توجه شده بود و در قرون وسطا مسیحیان با روش تعقل و شهود انتظارات گسترده ای از دین مسیحیت  داشتند و حاکمیت دین را بر تمام شئون فردی و اجتماعی پذیرا شدند ، آنها با گره زدن فلسفه با الهیات و سازگاری عقل و وحی ، گستره وسیعی را برای دین ادّعا کردند .

در رنسانس و دوران معاصر تبیین و کشف دقیق دیدگاه های متفکران مغرب زمین در باب انتظار بشر از دین ، وابستگی زیادی به نظریات آنها در باب رابطه ی عقل و دین و علم و دین دارد . پس از رنسانس نگرش انسان به عالم و آدم تغییر کرد. با بی اعتبار شدن متون مقدس مسیحیت، دیدگاه انتظار حداقلی از دین مطرح شد . این رویکرد هرگونه انتظار معقول از دین را نفی می کرد ، هرچند این گرایشات ادامه نداشت و در قرن بیستم مکاتبی مانند نوارتدکسی، اگزیستانسیالیسم و تحلیل زبانی به دین و کارکردهای آن و ناکارآمدی عقل و تجربه روی آوردند.

برداشتی عمومی از عدالت

انتظار بشر از دین نزد متفکران و عارفان اسلامی

در تقسیم بندی کلی می توان پنج رویکرد را به آنان نسبت داد:

1. دیدگاه خداگرایانه و باطن مدارانه: عده ای از متکلمان و عارفان اسلامی هدف بعثت و عنصر اصلی دعوت پیامبران را احیای روحی و روانی انسان و قرب الهی معرفی کرده و به نقش دین در حیات دنیایی کمتر پرداخته اند. غزالی و رازی نبی را به درمانگر بیماری های اخلاقی و امراض باطنی محدود می سازند.

2. دیدگاه دنیاگرایانه تفریطی : متفکراین مانند اقبال لاهوری برنامه ریزی دنیا سازی به وسیله دین را انکار کردند ولی به طور کل نقش آن را در آبادانی دنیا منکر نشده اند.

3. دیدگاه عدالت گرایانه بر مبنای حقوقی : عده ایی در جهت عدالت اجتماعی و نیازمندی بشر به قوانین دنیایی نیاز بشر به دین را تحلیل کرده اند.

4. دیدگاه دنیا گرایانه افراطی: عده ایی به نقش مذهب در عدالت اجتماعی و قوانین حقوقی بسنده نکرده و از کارکرد دین در تأمین رفاه مادی و بهبود در اوضاع معیشتی سخن گفته اند .

5. دیدگاه جامع نگرانه اعتدالی: آموزه های قرآن و سنت پیشوایان دین در همه شئون حیات انسانی اعم از دنیای و آخرتی ، فردی و اجتماعی، ظاهری و باطنی حضور دارد ولی این بدین معنا نیست که بدون استعمال عقل و تجربه بتوان فقط با مدد متون دینی به تمام نیازهای بشری پی برد .

پیش از قرون وسطا به مسئله انتظار بشر از دین کمتر توجه شده بود و در قرون وسطا مسیحیان با روش تعقل و شهود انتظارات گسترده ای از دین مسیحیت داشتند و حاکمیت دین را بر تمام شئون فردی و اجتماعی پذیرا شدند ، آنها با گره زدن فلسفه با الهیات و سازگاری عقل و وحی ، گستره وسیعی را برای دین ادّعا کردند

حضرت علی(علیه السلام) در نهج البلاغه در این رابطه می فرمایند: «خداوند پیامبر را آن هنگام  فرستاد که نشانه های هدایت کهنه شده و مسیرهای روشن دین تخریب و محو گشته بود . او حق را آشکار و برای خلق خیرخواهی و پند فرمود و آنان را به رشد هدایت کرد و به اعتدال دستور فرمود.» (خطبه 195) «خداوند پیامبر خود را برای دعوت به سوی حق و شهادت بر خلق فرستاد.» (خطبه 116 )« خداوند متعال محمد (صلی الله علیه و آله) را تبلیغ کننده بر عالمیان و امین برای ابلاغ قرآن و رسالت مبعوث نمود و در آن حال شما گروه عرب دارای بدترین دین بودید و در بدترین جامعه زندگی می کردید» ( خطبه 26 ) از این جملات حضرت نیز می توان مشابه دیدگاه پنجم را نتیجه گرفت .

عارفان بشر را هم در معرفت ذات و صفات و اسماء و افعال الهی محتاج به دین و پیامبر می دانند و هم در تبلیغ احکام و تأدیب اخلاق و تعلیم حکمت و امور سیاسی نیازمند به دین معرفی می کنند و رسیدن به مقام انسان کامل از راه دین ممکن دانسته اند.

بررسی عقلی انتظار بشر از دین

الف:آفریدگار انسان خدای علیم و حکیم است که او را برای هدفی عالی آفریده است.

ب: انسان باید در صراط مستقیم حرکت کند تا سعادت ابدی خود را تأمین کند.

ج: چون انسان مخلوق خدای حکیم است فقط خدا به حقیقت و ابعاد وجودی و نیازهای او آگاه است.

د:بنابراین هیچ کس نمی تواند جز او انتظارات انسان را برآورده سازد اگر هم بخواهد در این راه قدمی بردارد چون معصوم نیست دچار اشتباه شده و زمینه سقوط انسان را فراهم می سازد .

از این رو خداوند برنامه هدایت انسان را تنظیم و آن را به وسیله پیک معصوم ارسال می کند و چون شئون زندگی انسان گسترده است دین هم شئون داشته و برنامه ریزی در ابعاد مختلف زندگی انسان دارد تا انسان با استفاده از آنها به سعادت برسد.

                                                                                                                                                 مریم پناهنده    

 بخش اعتقادات شیعه تبیان   


منابع:

1. نهج البلاغه ترجمه دشتی

2.انتظار بشر از دین ، آیت الله جوادی آملی

3.انتظار بشر از دین ، عبدالحسین خسرو پناه

4.انتظار بشر از دین ، محمد امین احمدی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.