آشنایی با نرم افزار کلام اسلامی1

آشنایی با نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی(1)

ارزش یک علم به ارزش موضوعی است که از آن بحث می کند، و از آنجایی که موضوع علم کلام خداوند، صفات و افعالش می باشد در بین علوم اسلامی بالاترین جایگاه را دارد، علاوه بر این علم کلام برای علوم اسلامی دیگر موضوع سازی می نماید؛ یعنی موضوع علوم قرآنی، علوم حدیث، فقه، و... در کلام اثبات می شود.

در مورد اهمیت و ارزش کلام و متکلمین اسلامی به یک روایت به طور خلاصه  بسنده می نماییم:

یونس بن یعقوب روایت می کند که نزد امام صادق(ع) بودم که مردی از شام برای مناظره نزد ایشان آمد،  حضرت به من فرمودند:

ای کاش کلام را خوب بلد بودی تا با او مناظره می کردی، سپس به من فرمودند برو ببین از متکلمین کسی را میابی نزد ما بیاوری، بیرون رفتم وحمران بن أعین، أحول، هشام بن سالم، و قیس بن ماصر را آوردم اما  امام از خیمه بیرون را نگاه  کردند (انگار به دنبال شخص خاصی بودند)  ناگهان با خوشحالی فرمودند:

«به خدای کعبه او هشام است»؛ ما گمان نمودیم که هشام از فرزندان عقیل بوده و به شدت محبوب امام(ع) است؛ ناگهان دیدیم هشام بن حکم در حالی که هنوز محاسنش به درستی ظاهر نشده بود وارد شد، سن او از همه ما کمتر بود؛ در این حال امام فرمودند: «یاری دهنده ما با قلب و زبان و دستش (آمد)» (1)

نرم افزار کلام اسلامی، نرم افزاری است که خلأ آن به شدت احساس می شد، زیرا برای دسترسی به آراء کلامی در موضوعات مختلف  بین متکلمین اسلامی و حتی بین متکلمین شیعه، یک محقق می بایست منابع بسیاری را که بعضی از آنها کمیاب نیز هستند مطالعه می نمود و این امر، تحقیق جامع در موضوعات کلامی را مشکل می نمود.

با طراحی نرم افزار کتابخانه کلام اسلامی که دربردارنده 650 عنوان کتاب در بیش از 1000 جلد کتاب است، این احساس نیاز تا حد زیادی برطرف شد.

ما در این مقاله به بررسی این نرم افزار از ابعاد مختلف خواهیم پرداخت.

یکی از محاسن بزرگ نرم افزار کلام اسلامی جامعیت آن از جوانب مختلف می باشد:

جامعیت اول: از حیث تاریخی

نرم افزار کلام اسلامی دربردارنده کتب قدیم و جدید در موضوعات کلامی و موضوعات مرتبط با آن است؛ اولین کتاب های روایی، عقیدتی مثل کتاب سلیم بن قیس هلالی و اولین کتب کلامی شیعه یعنی کتاب «الیاقوت فی علم الکلام» که در قرن چهارم به رشته تحریر درآمده و همچنین در ادامه آثار شیخ مفید که نقطه عطفی در ترکیب عقل و نقل در کلام است و سپس شاگرد وی سید مرتضی و... تا آثار کلامی معاصر، مانند مجموعه آثار شهید مطهری(ره) و آثار کلامی آیت الله سبحانی.

جامعیت دوم: از حیث جمع آوری منابع کلامی مذاهب مختلف

جامعیت دیگر نرم افزار کلام اسلامی این است که به جمع آوری منابع کلامی شیعه اکتفا نکرده و آثار متکلمین دیگر مذاهب را نیز در خود جای داده است و این امر دسترسی به نقاط اشتراک و افتراق آراء کلامی برای بررسی تطبیقی را آسان می سازد.

آثاری در کلام معتزله مانند:

شرح المواقف، اثر میر سید شریف ایجی معروف به عضد الدین

المغنی فی ابواب التوحید و العدل، اثر قاضی عبدالجبار

شرح اصول خمسة، اثر قاضی عبدالجبار

رسالة فی القدر، اثر حسن بصری

رسائل الجاح1 اثر الجاحظ

آثار کلام اشاعره مانند:

شرح المقاصد، اثر سعدالدین تفتازانی

شرح العقائد النسفیه، اثر سعدالدین تفتازانی

ابکار الأفکار فی اصول الدین، اثر سیف الدین آمدی

الأربعین فی اصول الدین، اثر فخر رازی

آثار کلامی ماتریدیه مانند:

التوحید، اثر ابومنصور ماتریدی

التمهید لقواعد التوحید، اثر ابوالثناء حنفی ماتریدی

شرح بدء الأمالی، اثر ابوبکر احمد رازی حنفی

آثار کلامی سلفیه مانند:

شرح العقیدة الإصفهانیة، اثر ابن تیمیة

شرح العقیدة النونیة، اثر إبن قیم جوزیة

شفاء العلیل فی مسائل القضاء و القدر و الحكمة و التعلیل،‏ اثر ابن قیم جوزیه

آثار کلامی زیدیه مانند:

الإصباح على المصباح فی معرفة الملك الفتاح‏، اثر ابراهیم بن محمد بن احمد مۆیدى‏

حقائق المعرفة فی علم الكلام‏، اثر احمد بن سلیمان‏

آثار کلامی اسماعیلیة:

أربعة كتب إسماعیلیة، اثر أبو فراس و...

الإیضاح‏، اثر أبو فراس

گشایش و رهایش‏، اثر ناصر خسرو قبادیانى‏

و آثار دیگر مذاهب اسلامی مانند: مرجئة و... را نیز شامل می شود.

جامعیت سوم: جمع بین عقل و نقل

نرم افزار کلام اسلامی کتب کلامی با رویکردهای مختلف را در خود جای داده است؛ از کتب کلامی که با نگاه عقلی صرف و فلسفی به بررسی عقائد پرداخته تا کتب کلامی بهره گرفته از عقل و نقل و علاوه بر آن، کتب روایی که در بردارنده احادیث اعتقادی است و همچنین کتب شرح روایات که با رویکرد کلامی روایات را بررسی و تحلیل کرده اند را نیز در خود جمع کرده است، که این امر تحقیق کلامی با رویکرد نقلی را نیز بسیار آسان می سازد.

کتب کلامی با رویکرد عقلی مانند: اسرار الحکم از حکیم سبزواری، و المیزان فی تفسیر القرآن که با رویکرد عقلی به تفسیر قرآن پرداخته است.

کتب روایی مانند: الکافی، معانی الاخبار، و...

و کتاب های شرح روایات مانند:

مرآة العقول، شرح روایات کافی از علامه مجلسی

شرح نهج البلاغه ابن میثم بحرانی

شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی

که با رویکرد کلامی به تفسیر روایات پرداخته اند.

در مقالات بعدی به بررسی بشتر این نرم افزار خواهیم پرداخت.

منابع:

1) الکافی، ج1، ص171

تهیه و تولید : مسلم زمانیان ، گروه حوزه علمیه تبیان