تأثیر منفی تعریف دیگران از ما

مدح و ستایش

از شنیدن تعریف دیگران خوشحال می شویم و انرژی می گیریم، سرمان را بالا گرفته و با اعتماد نفس بیشتری زندگی را سپری می کنیم. کسی که از ما تعریف کند را عزیز می داریم اما وای به روزی که غیر از تعریف و تمجید، عیبمان را بازگو کند. در رابطه با ستایش کردن دیگران و ستایش شنیدن آنچه در اولین نظر از شنیدن ستایش دیگران به ذهن هر کسی خطور می کند این است که وی دید بهتری نسبت به زندگی پیدا کرده و امیدوارانه تر از این پس عمر را سپری خواهد کرد اما آنچه در این میان از آن غفلت می شود خطرات و آفت هایی است که پشت این تعریف ها و تمجیدها پنهان است. چنانچه حضرت علی( علیه السلام ) می فرمایند: خدایا از آنچه این مداحان نمی دانند مرا بیامرز و بدانچه می گویند گرفتارم مکن و از آنچه تصور می کنند بهترم گردان. (نهج البلاغه حکمت 100 )

معنای مدح

مدح به معنای تعریف و ستایش، تحسین، تمجید، تکریم، ثنای نیکو و شایسته است. عشق به ستایش و مدح ثنای نیکو به معنای : تعریف و توصیف زیبایی ها و نیکی های دیگران و قدردانی از آن ها در فطرت الهی است.

مدح و ستایش پسندیده

مدح و مدیحه سرایی به معنای ثنا و ستایش نیکو امری معقول و پسندیده است و باید گفت در مواردی لازم است یکی از این ستایش ها ستایش و مدح خداوندگار بزرگ و مهربان است که این خداوند بزرگ که جهان جلوه اوست عظمت او را شایستگی مدح و ثنای او را بیان می دارد پس باید او را ستایش گفت که ستایش تنها لایق اوست.

ستایشگری خداوند از جمله ستایشگری هایی است که نه تنها ضرر و زیانی متوجه انسان نمی گردد بلکه او را هر چه بیشتر به حقیقت هستی نزدیکتر گردانده و انس و الفت با او را همنشین و قرین او می سازد. اما در این میان ستایش و مدح دیگری وجود دارد که گوینده مدح اگر کمی به زیان آنها توجه کند زبان در دهان گرفته و قید مدح را خواهد زد.

عاقبت ستایش

کسی که مدح دیگری می کند شایسته است در عاقبت خویش و خطراتی که ممکن است برای خود و ممدوحش پیش آرد بیندیشد و آفت هایی که ممکن است با آن مواجه شود به خاطر آورد . عادت واعظان و سخنوران این است که اگر ثروتمند یا دارای مقامی در مجلس واعظان حضور داشته باشند مدتی به مداحی از او می پردازند و نمی دانند در مدح شش آفت است که چهار قسم آن متوجه مداح و دو قسم از آن متوجه ممدوح است.

آفت های مداح

اولین آفت این است که امکان دارد در ستایش مبالغه کند و اوصافی را به ممدوح نسبت دهد که در او موجود نمی باشد در این حال دروغ گفته است و کذاب به  شمار می آید.

دوم ، امکان دارد در حین مداحی نسبت به ممدوح اظهار محبت کند بی آنکه محبت واقعی داشته باشد و در این صور ریاکاری و منافقی خود را ثابت کرده است.

سوم ، مداح چیزی را بگوید بی آنکه درباره اش تحقیق کرده باشد مثلاً ممدوح را دادگر یا دارای ورع و تقوا معرفی کند ولی دارای چنین صفاتی نباشد در این صورت کودکانه و نسنجیده سخن گفته است چنانکه مردی در محضر حضرت رسول از کسی مداحی کرد، آن حضرت فرمود: وای بر تو گردن دوستت را شکستی  اگر یکی از شما مجبور است که دوستش را مدح کند باید بگوید: من او را دارای این صفت تصور می کنم و هیچ کس را نزد خدا پاکیزه معرفی نمی نمایم و فقط خداست که به حساب او آگاه است و این هم وقتی صحیح است که دوستش را داری آن صفت بداند. حضرت امیر می فرمایند: ستودن بیش از آنچه که سزاوار است نوعی چاپلوسی است و کمتر از آن درماندگی یا حسادت است.( نهج البلاغه حکمت 347 )

چهارم، ممدوح را با ستایشی که از او کرده است شادمان ساخته و امکان دارد او مردی ستمکار باشد، مرور کردن ستمکاران گناه است حضرت رسول خدا فرمود: وقتی که فاسقی را مدح  کنند بی شک خداوند خشمگین می شود. کسی که برای فاسقی دعا می کند معلوم می شد گناه و نافرمانی خدا را دوست می دارد بنابراین لازم است که فاسق را مذمت کنند تا به عیب خود پی برده و کمتر به فسق و عصیان ادامه دهد.

آفت های ممدوح

اول این است که چون بشنود از وی ستایش می کند در او تکبر و خود پسندی ایجاد می شود و اینها هر دو سبب هلاک و بدبختی است و به همین دلیل است که حضرت رسول در حدیثی فرموده: گردن دوستت را شکستی.

دوم ممدوح  از اعمال و اخلاق خود راضی می شود و در انجام دادن اعمال حسنه سستی و غفلت می کند. حضرت رسول فرموده: اگر مرد با کارد برنده به دیگری حمله کند بهتر از آن است که در حضورش از وی ستایش کند. اما اگر هیچ یک از آفت هایی که ذکر شد در مداح و ممدوح وجود نداشته باشد در این حال ستایش کردن جائز و گاهی مستحب است. چنانچه حضرت امیر می فرمایند: چون تو را ستودند بهتر از آنان ستایش کن ،چون به تو احسان کردند بیشتر از آن ببخش، به هر حال پاداش بیشتر از آن آغاز کننده است.(نهج البلاغه، حکمت 62)

سوم، ممکن است مداح هدفی جز فریب ممدوح خویش نداشته و بدین وسیله وی را به دام هلاکت بیافکند. «چه بسا کسانی که با ستایش دیگران فریب خوردند.» ( همان، حکمت 462)

بنابراین حتی در باره تعریفات و تمجیدات نسبت به دیگران باید حد و حدود را رعایت کرده و متوجه باشیم که حتی کوچکترین عمل ما بی اثر نیست و اثرات آن هم متوجه خود ما و هم متوجه اطرافیانمان است از این روست که تعریف کردن از دیگران نیز خارج از این قاعده نبوده و آثاری را با خود به همراه دارد.

                                                                                                                                                        مریم پناهنده

بخش نهج البلاغه تبیان

منابع:

1.  نهج البلاغه ترجمه دشتی

2.الاربعین، امام محمد غزالی، نشر اطلاعات

3. باران های بهاری، محم تقی خلجی، میثم تمّار