امام رضا(ع) در نوشته های شرق شناسان / 6

رونالدسن در كتاب خود در جهت تشریح عقاید شیعیان پس از بیان قضیه سقیفه بنی ساعده و غصب خلافت، به معرفی تك تك ائمه پرداخته و به هر كدام از ایشان فصلی را اختصاص داده و در این بین فصولی را نیز برای معرفی آرامگاههای امامان و یا برخی حوادث بزرگ زمان ایشان در نظر گرفته است.

كتابهای شیعه شناسی

هرچند تألیفات غربیان درباره تشیع امامی در مقایسه با دیگر فرق اسلامی اندك است، با این حال نمونه هایی از این تألیفات موجود است. در این كتب به مقتضای بحث كه شرح عقاید امامیان است، نویسندگان به موضوع امامت توجه كرده و از این رو به تاریخ و زندگانی امامان شیعه نیز پرداخته اند.

كتاب عقیدة الشیعه

نمونه ای از این آثار كتاب عقیده الشیعه، نوشته دوایت رونالدسن دكترای الهیات و فلسفه می باشد كه آن را پس از حضور 16 ساله خود در شهر مشهد به سال 1933 میلادی در همین شهر نوشت. رونالدسن در این كتاب در جهت تشریح عقاید شیعیان پس از بیان قضیه سقیفه بنی ساعده و غصب خلافت، به معرفی تك تك ائمه پرداخته و به هر كدام از ایشان فصلی را اختصاص داده و در این بین فصولی را نیز برای معرفی آرامگاههای امامان و یا برخی حوادث بزرگ زمان ایشان در نظر گرفته است. بدین ترتیب فصل 15 كتاب به شرح زندگانی و تاریخ امام رضا(ع) و فصل 16 به معرفی آرامگاه آن حضرت در مشهد و امور مربوط به زیارت تعلق یافته است. فصل مربوط به امام رضا(ع) در این كتاب كه با عنوان «علی الرضا، امامی كه در سیاست وارد شد» شروع می شود، یكی از مفصل ترین نوشته های شرق شناسان درباره امام می باشد.

«رونالدسن» با ذكر روایاتی سعی كرده تا شخصیت معنوی و مورد توجه امام در شهر مدینه را پیش از آمدن به شهر مرو ترسیم كند كه مضمون این روایات كمك و دستگیری از گرفتاران و نیازمندان است. سپس با توجه به حوادث آن دوران قضیه احضار امام به مرو از جانب مأمون و چگونگی سفر و مسیر آن حضرت در این سفر را شرح می دهد. طبق معمول مسأله ولایت عهدی امام و اقدامهای مأمون در این راستا و سپس پیامدهای این واقعه مهمترین بحث نویسنده را تشكیل می دهد.( رونالدسن، عقیده الشیعه، 174) از جمله وقایعی كه مورد توجه رونالدسن بوده و اغلب نویسندگان دیگر به آن اشاره ای نكرده اند. مناظرات علمی امام با اهل علم و صاحبان ادیان دیگر است. رونالدسن پس از اشاره به این رویدادها تحلیلی نیز درباره اسناد آنها ارائه می دهد. ( همان، 175) در نهایت او به موضوع شهادت امام می پردازد و روایات مختلفی را نقل می كند كه همگی از به شهادت رسیدن آن حضرت از طریق مسمومیت و با توطئه مأمون حكایت دارند. (همان، 177)

ویژگی قابل توجه نوشته «رونالدسن» بهره گیری فراوان وی از منابع شیعی معتبر مثل اصول كافی، تاریخ یعقوبی و عیون اخبار الرضا است.

كتاب تشیع

كتاب تشیع نوشته «هاینس هالم» یكی دیگر از كتابهایی است كه درباره عقاید شیعیان نوشته شده و به همین مناسبت به تاریخ و زندگانی امامان نیز پرداخته است. هر چند بخش مربوط به زندگانی ائمه و به خصوص امام رضا(ع) در این كتاب مختصر می باشد، ولی به هر حال دیدگاه مۆلف آن را روشن می سازد. مۆلف با اشاره به این كه امام رضا(ع) هشتمین امام شیعیان و فرزند موسی بن جعفر(ع) بود و در مدینه زندگی می كرد، بدون هیچ توضیح دیگری به سراغ موضوع ولایت عهدی آن حضرت می رود. نویسنده به موضع امام در قبال این رویداد اشاره نمی كند و درباره انگیزه های مأمون در این اقدام سخن نمی گوید. به این دلیل كه این حادثه هیچ اهمیت واقعی برای پیشرفت خود شیعیان در بر نداشت.( هالم، تشیع، 72) البته او تأكید می كند كه در این باب تحقیقات فراوانی صورت گرفته است.

در ادامه «هالم» به موضوع درگذشت امام می پردازد و اظهار می دارد كه آن حضرت در راه طوس درگذشت و اضافه می كند علاوه بر شیعیان شماری از مورخان نیز عقیده دارند امام به شهادت رسیده و البته این مسأله به نظر او ثابت شدنی نیست. ( همان جا) دفن بدن امام در كنار مقبره هارون الرشید و زیارتگاه شدن آن مكان و پیدایش شهر مشهد به همین مناسبت آخرین مطلبی است كه هالم به آن اشاره می كند. (همان، 32)

این كتابها تنها اندكی از تألیفات شرق شناسان است كه در این جا به عنوان نمونه آورده شدند و البته بررسی و جستجو در دیگر تألیفات آنان احتمالاً مطالب دیگری را نیز به دست خواهد داد. اما بررسی همین آثار برخی از كاستی های مطالعات غربیان درباره امامان شیعه و به خصوص امام رضا(ع) را روشن می سازد. نخست این كه در این تحقیقات منابع معتبر و اصیل شیعی كمتر مورد توجه قرار گرفته اند. دوم این كه بیشترین توجه محققان غربی به فعالیتها و حوادث سیاسی زندگی امام معطوف شده و درباره شخصیت علمی و اجتماعی ایشان مطالب بسیار اندكی در آثارشان یافت می شود و در نهایت این كه به جهت داشتن نگاه برون دینی در تفسیر برخی حوادث به برداشتهای غیر واقعی رسیده اند.

منابع:‌

رونالدسن، عقیده الشیعه

هالم، تشیع

بخش حریم رضوی