وقتی امام علی(علیه‌السلام) علم نجوم را تحریم کرد؟

هنگامه ایی که حضرت این کلام را ایراد فرمودند:

هنگامی که امام آماده حرکت برای نبرد با خوارج بودند یکی از یارانش عرضه داشت: ای امیر المۆمنین! از آن می ترسم که اگر در این ساعت حرکت کنی به مراد خویش نرسی، این سخنی را که می گویم از علم نجوم استفاده شده است. امام در پاسخ فرمودند: ای مردم از فراگرفتن علم ستاره شماسی بپرهیزید، جز آن مقدار که در دریا نوردی و صحرانوردی به آن نیاز دارید چه اینکه ستاره شناسی شما را به غیب گویی و غیب گویی به جادوگری می کشاند و ستاره شناس چون غیب گو و غیب گو چون جادوگر است و جادوگر چون کافر ، کافر در آتش جهنم است. (نهج البلاغه ، خطبه 79)

چرا تعلیم نجوم حرام است؟

فراگرفتن نجوم حرام است. در حرمت تنجیم شیخ انصاری می گوید: التنجیم حرام و هو الاخبار عن احکام النجوم با اعتبار حرکات فلکیه و الاتصالات الکوکبیه. ایشان بعد از نقل روایت دال بر حرمت می گوید: تنجیم مطلقاً حرام نیست بلکه حرمت در صورتی است که بر اساس احکام نجوم با اعتقاد به تأثیر آنها حکم قطعی داده شود (مکاسب شیخ انصاری 25- 26 ) از مجموعه روایات درباره علت حرمت نجوم و ستاره شناسی می توان اعتقاد به تأثیر حرکات فلکیه در سرنوشت انسان و اختلال در زندگی روزمره مردم در اثر اعتقاد به اخبار منجمان دانست.

حضرت در همین خطبه 79 می فرمایند: اخبار غیبی به واسطه تنجیم و اعتقاد به آن تکذیب قرآن است زیرا قرآن می‌فرماید: همانا علم قیامت نزد خداوند است و او باران را فرو بارد و او آن چه که در رحم هاست می داند و هیچ کس نمی داندکه فردا چه خواهد کرد و هیچ کس نمی داند که به کدام سرزمین مرگش فرا می رسد؛ پس خدا به همه چیز دانا و بر کلیه اسرار خلایق عالم آگاه است  ( لقمان 34) و کلید خزائن غیب نزد خداست ،کسی جز خدا بر آن آگاه نیست.(انعام/ 59 )

استفاده صحیح از نجوم:

یکی از فواید علم نجوم راهیابی است چنانچه حضرت علی(علیه السلام) در خطبه 79 نهج البلاغه این مورد را از حرمت علم نجوم استثنا کرده است و قرآن کریم در این باره می فرمایند: اوست که ستارگان را برای راهنمایی شما در تاریکی های بیابان و دریا قرار داده و همانا ما آیات خود را برای اهل علم و معرفت به تفصیل بیان کردیم. (انعام/ 97)

اوست خدایی که خورشید را درخشان و ماه را تابان نمود و سیر ماه را در منازلی معین کرد تا به این وسیله شما سنوات و حساب ایام را بدانید ، اینها را جز به حق و مصلحت نظام خلقت نیافرید است. خدا آیات خود را برای اهل علم ومعرفت بیان می کند.(یونس/ 5 ) علاوه بر آیات قرآن در باب راهیابی ، روایات درباره پیدا کردن قبله و اوقات نماز به وسیله ستارگان بیان شده است. محمد بن مسلم می گوید: خدمت امام (علیه السلام) عرضه داشتم: شب هنگام در حال سفر قبله را چگونه پیدا کنم؟ در جواب فرمودند :آیا ستاره ایی که جدی نام دارد می شناسی؟ عرضه داشتم: آری فرمودند: آن را در طرف راستت قرار ده و اگر در راه حج بودی آن را بین کتف هایت قرار ده .

حضرت علی(علیه السلام) دانش ها را بر چهار نوع می دانند ، فقه برای ادیان و طب برای بدن و نحو برای زبان و صحیح سخن گفتن و نجوم و ستاره شناسی برای پیدا کردن زمان و اوقات.

قرآن و دعوت به کیهان شناسی

علاوه بر مطالبی که در جواز مطلوب بودن علم نجوم بیان شد، آیاتی در قرآن کریم به شناخت آیات الهی در آسمان ها و تفکر در آن دعوت می کند.

آیا منکران حق، آسمان ها را در فراز خود نمی نگرند که ما چگونه بنای محکم اساس نهاده ایم و آن را به زیور ستارگان درخشان آراسته ایم و هیچ شکاف و خللی در آن راه ندارد.(ق/ 6)

آیا در خلقت شتر نمی نگرند که چگونه آفریده شده و به آسمان نمی نگرند که چگونه برافراشته شده است؟(غاشیه 17/18)

یکی از آیات قدرت الهی خلقت آسمان ها و زمین است و دیگر اختلاف زبان و رنگ های شما آدمیان که در این امور نیز ادله صنع و حکمت حق بر همه دانشکندان عالم آشکار است.(روم/ 22)

در نتیجه باید گفت حضرت علی (علیه السلام)علم نجوم را فی نفسه مذموم و حرام نمی شمرند بلکه آنچه ایشان حرام می شمارند، نحوه و چگونگی استفاده از این علم است . نجوم و ستارگان را موثر در  زندگی و سرنوشت آدمی دانستن ، حرام اعلام شده. در این میان نمی توان از اهمیت علمی و تأثیراتی که این علم در زندگی بشری دارد غافل بود.

منابع:

1. نهج البلاغه ترجمه دشتی

2. تعلیم و تربیت در نهج البلاغه ، عبدالمجید زهادت، دفتر بلیغات اسلامی