عملیات ثامن الائمه(ع) نقطه عطفی در جنگ

كانون مركزی و نقطه ثقل تحول در جنگ را بدون شك باید حضور جدی و همه جانبه سپاه و بسیج در جنگ دانس، زیرا با حضور سپاه، تغییر استراتژی جنگ محقق شد و درك روشنی از ناكامی‌های بنی صدر و ارتش در آزاد سازی مناطق اشغالی به وجود آمد.

شهید حسن باقری در فروردین 1360 پس از بحث با برخی از مسئولین سپاه درباره ضرورت تغییر استراتژی جنگ می‌گوید:

باید به خود جرات داد كه این نوع جنگیدن به درد نمی خورد و لازم است استراتژی جنگ عوض شود. ⁽¹⁾

تأكید بر ضرورت تغییر استراتژی جنگ به موازات ایجاد تردید درباره فرماندهی بنی‌صدر در سطوح بالای كشور و شورای عالی دفاع، بخشی از موانع موجود را برای ایفای نقش تعیین كننده سپاه در جنگ، برطرف ساخت.

محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران در این زمینه می‌گوید:

استراتژی نظامی به‌طور كلی در ایران از هم پاشید.

در اینجا استراتژی جدید نیروهای حزب الله آغاز شد.

نیروهای حزب اللهی آمدند و جنگ انقلابی را تدوین كردند و بر اساس آن یك سری عملیات‌های محدود انجام شد. ⁽²⁾

دكترین جدید نیروهای سپاه و بسیج، شامل اصولی بود كه با تفكر بنی‌صدر در تعارض بود.

این اصول چنین بود:

1- حملات پی در پی به دشمن با اجرای عملیات محدود.

2- تكیه بر عوامل معنوی همچون وحدت، ایمان و عشق به شهادت.

3- اتخاذ تاكتیك‌های جدید با اتكاء بر نیروهای پیاده و اجرای عملیات در شب.

ستاد عملیات جنوب طی تحلیلی در مورد اتكاء به نیروهای پیاده چنین می نویسد:

با طولانی شدن جنگ، توجه سپاه و نیروهای مردمی برروی این نكته متمركز شد كه با توجه به محدودیت و آسیب‌پذیری وسایل نظامی و عدم امكان جایگزینی آن (با موقعیت فعلی انقلاب اسلامی ایران، به علت مخالفتش با ابرقدرت‌های سازنده این وسایل) بهترین راه، تأكید بر نیروهای پیاده می تواند باشد. ⁽³⁾

در مرحله جدید در فاصله زمانی اسفند 1359 تا مهر 1360 بیش از 20 عملیات محدود طرح‌ریزی و اجرا شد.

مشخصه این عملیات‌ها دستیابی به روش‌های جدید برای شكستن خطوط دفاعی دشمن، با اتكاء بر نیروهای بسیجی و سپاه بود.

در روش نظامی منطبق بر آیین‌نامه‌های ارتش، مواضع دفاعی دشمن عمدتاً می‌بایست با اتكاء به آتش و نیروهای زرهی درهم شكسته و سپس پیشروی در عمق انجام می‌گرفت.

در روش جدید برای غافلگیری دشمن و جبران كمبود امكانات، عملیات در شب و با تكیه بر نیروهای پیاده كه از روحیه شهادت طلبی برخوردار بودند طرح ریزی می‌شد.

در این مرحله تجهیزات ارتش شامل توپخانه و زرهی تنها نقش آتش پشتیبانی كننده داشتند.

با طرح جدید عملیات‌ها روحیه یاس و ناامیدی در نیروهای نظامی و سیاسیون برطرف شد و در عین حال زمینه را برای پشت سر نهادن بی‌ثباتی سیاسی در كشور آماده ساخت.

همچنین زمینه‌های طرح ریزی عملیات گسترده و آزادسازی كلیه مناطق اشغالی را فراهم نمود.

البته دشمن نیز بخشی از تغییرات تاكتیكی را درك كرد و برای ممانعت از غافلگیری دستورالعمل‌های جدیدی صادر كرد كه در آن بر آمادگی دفاعی تاكید شده بود.

آیت الله خامنه‌ای به عنوان نماینده امام در شورای عالی دفاع در تحلیلی از روند جنگ چنین می گویند:

كلاً تا قبل از عملیات ثامن الائمه، عملیات ما غالباً موفق نبوده است و شاید یك یا دو عملیات را بتوان نشان داد كه تا حدودی موفق بوده و علتش هم این است كه تا قبل از عملیات ثامن الائمه نیروهای مردمی به كار گرفته نمی شد.

یعنی از بسیج و سپاه در عملیات به صورت كامل خبری نبود و سپاه امكانات نداشت و گذشته از این مسئولین نظامی هم حاضر نبودند حتی سپاه را در حیطه‌ی كار نظامی راه بدهند و لذا یكی از درگیری‌های ما با بنی‌صدر، همین مسئله بود.

نیروهای محدود ارتش هم طبیعی بود كه با فرمانده‌ای مثل بنی‌صدر شانس موفقیت بسیار كمی را داشتند و عملاً هم موفق نبودند. ⁽⁴⁾

همچنین ایشان در جایی دیگر با اشاره به تأخیر در فتح خرمشهر چنین می گویند:

به اعتقاد من خرمشهر یكسال دیر برگشت، چرا كه سال گذشته سپاه جدی گرفته نمی‌شد و وجود سپاه در سازمان رزم فرض نمی‌شد. ⁽⁵⁾

محسن رضایی نیز در مورد دستور امام مبنی بر شكست حصر آبادان چنین می‌گوید:

حضرت امام مدت‌ها بود كه دستور داده بودند كه حصرآبادان شكسته شود اما مدیریت اولیه جنگ بهای لازم را برای این كار نمی‌داد و حتی بقایای این مدیریت هم با اینكه بنی‌صدر كنار رفته بود، باز به سختی زیر بار حمله به این منطقه می‌رفتند، به‌طوری كه طرح سپاه در اوایل فروردین سال 60 آماده شد ولی شش ماه طول كشید تا عملیات اجرا شود. ⁽⁶⁾

امام خمینی نیز مدتی بعد از حادثه هفتم تیر ماه، خطاب به شورای عالی دفاع چنین می گوید:

چرا حمله نمی كنید.

بنی‌صدر هم همیشه امروز و فردا می‌كرد و می‌گفت یك ماه دیگر طراحی داریم.

اگر نمی‌خواهید بجنگید بگویید تا تكلیف خودمان را بدانیم. ⁽⁷⁾

سرانجام عملیات ثامن الائمه با هدف شكست حصر آبادان در تاریخ 5 مهر 1360 در شرق رودخانه كارون آغاز شد و پس از 48 ساعت نبرد، كلیه مواضع دشمن در هم كوبیده و كلیه اهداف عملیات تأمین شد.

در این عملیات سردار صفوی(فرمانده  ستاد عملیات جنوب) با همراهی شهید احمد كاظمی(فرمانده تیپ 8 نجف اشرف) در جبهه فیاضیه، ایستگاه 7 و 12 سردار مرتضی قربانی(فرمانده لشكر 25 كربلا) و سردار رشید(جانشین ستاد عملیات جنوب) با همراهی تیپ 2 لشكر 77 ارتش و در جبهه دارخوین شهید حسین خرازی(فرمانده تیپ 14 امام حسین) و شهید حسن باقری(فرمانده اطلاعات ستاد عملیات جنوب) وارد عمل شدند.

همچنین از محور ماهشهر به آبادان هم عملیات ایذایی انجام شد كه البته چون عمق جبهه دشمن كم بود خیلی وارد نشدند.

پیروزی در عملیات ثامن الائمه، نیروهای انقلابی را برای ادامه جنگ مطمئن كرد و وضعیت روانی مناسبی در جامعه به‌وجود آمد و امید و اعتماد برای كسب پیروزی حاصل شد.

در نتیجه این تحول، موقعیت و زمینه لازم برای طرح ریزی استراتژی آزاد سازی مناطق اشغالی بر اساس ساختار و تركیب جدید نیروها و استراتژی و تاكتیك‌های جدید فراهم كرد.

پیروزی‌های حاصله در صحنه سیاسی كشور با انتخاب آیت الله خامنه ای به ریاست جمهوری و گذر از مرحله بحران و بی‌ثباتی همراه با پیروزی در عملیات ثامن الائمه به دو اقدام اساسی انجامید:

نخست اینكه سپاه سازمان رزم جدید خود را توسعه داد و دیگر اینكه به موازات گسترش سازمان رزم، اقدامات جدی و اساسی را برای طرح‌ریزی یك سلسله عملیات با هدف آزاد سازی كلیه مناطق اشغالی آغاز كرد.

1- دفترچه یادداشت شهید حسن باقری، یادداشت 17/05/1360.

2-  تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، دانشكده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران، محسن رضایی.

3-  ستاد عملیات سپاه در جنوب، تیر 1360.

4-  مصاحبه آیت الله خامنه ای با مجله پیام، 16/6/1362.

5-  مصاحبه با گروه تلویزیونی سپاه، 4/3/1361.

6- تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، دانشكده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران، محسن رضایی.

7- دفترچه یادداشت شهید حسن باقری، یادداشت 17/05/1360.

8-پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس