فرشتگان بر طالب علم آفرین مى گویند

در باب علم و ارزش آن ، احادیث زیادى از پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیه السلام وارد شده است . پیامبر صلى الله علیه و آله در بیش از یكصد حدیث ، ارزش علم و اهمیت یادگیرى آن را بیان فرموده اند؛ و طلب علم را بر تمام مسلمانان واجب دانسته اند، حتى در سرزمینهاى دوردست .

اطلبو العلم و لو بالصین فان طلب العلم فریضة على كل مسلم ان الملائكة تضع اجنحتها لطالب العلم رضا بما یطلب . دانش بجویید اگرچه در چین باشد، زیرا طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است ؛ و فرشتگان بال خویش را براى طالب علم پهن مى كنند. زیرا از آنچه وى در طلب آن باشد خشنودند.

وقتی انسان به مسایل مربوط به علم از نگاه پیامبر اعظم(ص) مراجعه می نمایدد، حیرت زده می شود كه چقدر آن بزرگوار به علم و اهمیت می داد.

 و چه قدر به كلیات و جزئیات آن توجه نموده است: به علم، علوم سودمند و زیان آور، انتشار علم، دوستدار علم، علم آموز، علم گم شده مومن و... كه هر كدام از عناوین زیر می تواند به مقاله مستقل تبدیل شود. در این نوشته فقط متن احادیث نقل می شود:

متن احادیث:

1- اهمیت علم

«ان فلیل العمل مع العلم كثبر و كثیر العمل مع الجهل قلیل.» كار اندك كه با علم انجام شود، بسیار است و كار بسیار كه با نادانی انجام شود كم است.

«الغد و الریاح فی تعلیم العلم افضل عندالله من جهاد.» صبح و شب در كار تعلیم علم بسر بردن، نزد خدا از جهاد بهتر است.

2- اهمیت علم آموزی

«اذا اتی علی یوم لا ازداد فیه علما یقربنی الی الله تعالی فلا بورك لی فی طلوع الشمش ذالك الیوم.» اگر روزی بر من بگذرد و در آن روز دانشی نیاموزم كه مرا به خداوند نزدیك كند، طلوع آفتاب آن روز بر من مبارك مباد.

«ساعه من عالم متكی علی فراشه ینظر فی علمه خیر من عباده العابد سبعین عاما.» یك ساعت وقت عالم كه بر بستر خود تكیه زده و در علم خویش می نگرد، از هفتاد سال عبادت عابد نیكوتر است.

« طلب العلم فریضه علی كل مسلم و ان طالب العلم یستنفر له كل شیء حتی الحیتان فی البحر.» جستن علم بر هر مسلمانی واجب است. و همه چیز، حتی ماهیان دریا برای جویای علم، آمرزش می طلبند.

«افضل الاعمال العلم بالله ان العلم ینفعك معه قلیل العمل و كثیره و ان الجهل لا ینفعك معه قلیل العمل و لا كثیره.» بهترین كارها ‍ [یادگیری و آموزش علم] خداشناسی است. كاری كه با علم قرین است اندك آن بسیار سودمند است و كاری كه با نادانی قرین است نه اندك آن سود می دهد و نه بسیار آن.

«ایما ناشیء نشا فی طلب العلم و العباده حتی یكبر اعطاه الله یوم القیامه ثواب اثنین و سبعین صدیقا.» هر طفلی كه در طلب علم و عبادت بزرگ شود، خداوند در قیامت ثواب هفتاد و دو صدیق به او عطا كند.

3- راه و روش علم آموزی

«علموا و یسروا، و لا تعسروا و بشروا و لا تنفروا و اذا غضب احد كم فلیسكت .» تعلیم دهید و سهل گیرید، و سخت نگیرید، گشاده رویی كنید و خشونت نكنید و چون یكی از شما[تعلیم دهنده یا تعلیم گیرنده] خشمگین شود خاموش ماند[بهتر است.]

«علموا و و لا تعنفوا فان المعلم خیر من المعنف» تعلیم دهید و خشونت نكنید كه آموزگار بهتر از خشونت گر است.

امام باقر علیه السلام فرمود: ((هیچ بنده اى نیست كه در جستجوى دانش شب را به روز یا روز را به شب آورد مگر آن كه در رحمت خدا درآید و فرشتگان به او بانگ برآورند كه : آفرین بر آن كس كه به زیارت خدا مى رود. ((مرحبا بزائر الله )) واین چنین كس همین گونه راه بهشت را بپی ماید.))[1]

شرافت علم

«عَلَّمَ اْلِانْسانَ مالَمْ یَعْلَمْ» (علق، 5) یاد داده است [خداوند] به انسان چیزی را که نمی دانست و منتقل کرد انسان را از ظلمت جهل به نور علم.

مخفی نیست که در این کلامْ اشارت است بر شرافت علم و بر بودن او اشرف چیزها. چه خدای تعالی در اول این سوره، بیان فرموده خلق کردن انسان را از عَلَقه که خسیس ترین [و پست ترین] اشیا است و آخرِ حال او را گردانیدن ِ اوست عالمْ که بزرگ ترین مراتب است. یعنی انسان ذلیل بود او را عزیز گردانیدیم به علم؛ پس اگر غیر علمْ اشرف می بود، ذکر آن اَولی بود.

شریف ترین اهل بهشت

حضرت رسالت صلی الله علیه و آله فرموده اند که: آیا دلالت کنم شما را بر شریف ترین اهل بهشت؟ گفتند: بلی یا رسول الله! فرمود: آنْ علمای امّت من اند. و نیز آن حضرت فرموده که: یک نظر کردن بر عالِمْ بهتر است نزد من از عبادت یک سال که روز صائم باشند و شبْ قائم.

و نیز آن حضرت فرموده که: خواب کردن با علم بهتر است از نماز کردن با جهل.

و روایت دیگر این که فرمود: ساعتی از عالِم که تکیه کرده باشد بر فراش خود و نظر می کرده باشد در علم خود، بهتر است از عبادت هفتاد ساله جاهل.

شهید  مطهری سرعت وپیشرفت مسلمانان در علوم را مرهون همین سفارشات اکید اسلام به علم و به خصوص برداشتن تمامی قیود در علم آموزی به خصوص در مورد استاد می دانند به طوری که مسلمانان تنها سینه خود را محرم علم وحکمت می دانستنند.

عبارت استاد در کتاب خدمات متقابل ایران واسلام در این زمینه چنین است: یكی از علل سرعت پیشرفت مسلمین در علوم این بوده است كه در اخذ علوم‏ و فنون و صنایع و هنرها تعصب نمی‏ورزیدند و علم را در هر نقطه و در دست‏ هر كس می یافتند از آن بهره گیری می کردند و به اصطلاح امروز روح تساهل بر آن ها حكمفرما بوده است.

چنانكه می‏دانیم در احادیث نبوی به این نكته توجه داده شده است كه علم‏ و حكمت را هر كجا و در دست هر كس پیدا كردید آن را فرا گیرید.[2]

منطق قرآن درباره علم به شكلی است كه قابل‏ تخصیص و اختصاص نمی‏باشد . قرآن علم را نور و جهل را ظلمت می داند، می فرماید مطلقا نور بر ظلمت ترجیح دارد.

قرآن صریحا مسائلی را به عنوان موضوع مطالعه و تفكر پیشنهاد می‏كند . این موضوعات همانهاست كه نتیجه مطالعه آنها همین علوم طبیعی و ریاضی و زیستی و تاریخی و غیره است كه امروز در دنیا می‏بینیم.

قرآن كتابی است كه اولین مرتبه كه نازل شد سخن خود را با " خواندن " ، " علم " و " كتابت " آغاز كرد . وحی قرآن با تذكر اینها آغاز گشت.[3]

نتیجه گیری:

حاصل اینکه زمان آن است که جامعه اسلامی هویت خویش را باز یابد و به این دعوت احیاگر علم آموزی پاسخ مثبت دهد و مرز میان دانش ها را برداشته و در آموختن علومی که به حال او سودمند است کوتاهی نورزد و درکنار علم از مشعل راهنمای ایمان برای تشخیص حق از باطل و گریز از راهزنان راه دانش بهره گیرد.

پی نوشت ها :

[1]  ثواب الاعمال ، ص 160.

[2] مرتضی مطهری، خدمات متقابل ایران واسلام ،ص387

[3]  مرتضی مطهری، بیست گفتار،ص261

منابع:

راسخون

مرکز تعلیمات علمی واشنگتن

 تهیه و فرآوری : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان