فوتوریسم، جنبش آینده گرایی

به مناسبت صد سالگی جنبش فوتوریسم

این نمایشگاه، مهم‌ترین آثار هنرمندان برجسته فوتوریست اروپایی از نقاشان و مجسمه‌سازان ایتالیایی مثل اومبرتو بوچیونی، جیاکومو بالا، کارلو کارا، لوئیجی روسولو، جینو سورینی، تا هنرمندان فرانسوی مثل برادران دوشان، فرنان لژه و سونیا دلونی تا ناتالیا گونچاروا، لیوبوف پوپووای روسی و دیوید بومبرگ بریتانیایی را به نمایش گذاشت. همین طور برخی کارهای پابلو پیکاسو هنرمند کوبیست اسپانیایی، و ژرژ براک نقاش کوبیست فرانسوی نیز که در ارتباط تنگاتنگ با این جنبش بودند، نیز جزئی از کارهای به نمایش درآمده در این نمایشگاه بود.

به همین مناسبت برنامه اسلاید شویی برای جدید آن لاین تهیه کردم که می‌توانید اینجا تماشا کنید.

این نوشته نیز متن کامل نوشته‌ای است که در جدید آن لاین به طور خلاصه منتشر شد.

پیشگامان فوتوریسم

فوتوریسم یا فیوچریسم از ریشه «فوتور» یا «فیوچر» (future) به معنی «آینده گرایی»، مکتبی ادبی و هنری است که ابتدا در سال 1909 با بیانیه ادبی فیلیپو ـ توماسو مارینتی (Filippo-Tommaso Marinetti) شاعر و نویسنده ایتالیایی به عنوان نظریه‌پرداز و بنیانگذار فوتوریسم در ایتالیا بنا نهاده شد و به دنبال آن درفرانسه، روسیه و بریتانیا گسترش یافت.

فوتوریست‌ها عاشق حرکت، سرعت، سروصدا، هیاهو، صنعت، ماشین، آلودگی و شهرها بودند و این چیزها بود که آنها را به هیجان می‌آورد.

هنرمندان فوتوریست، دینامیسم و حرکت را نه تنها در ماشین و چرخ جستجو می‌کردند بلکه عضلات انسانی و انرژی و جنبشی که در آن بود نیز آنها را بر می‌انگیخت.

مارینتی در بیانیه خود خواهان ویرانی همه نهادهای فرهنگی مثل موزه‌ها و کتابخانه‌ها که ارزش‌ها و دستاوردهای فرهنگی و تاریخی گذشته را پاس می‌داشتند، شد.

وی در این بیانیه، جسارت، شجاعت و طغیان را عناصر ضروری شعر خود معرفی کرد.

مانیفست فوتوریسم مارینتی اما محدود به ادبیات نماند و به هنرهای تجمسی و نمایشی مثل سینما و تئاتر نیز کشیده شد چرا که وی معتقد بود که این سبک هنری باید به درون تمامی لایه‌های زندگی مدرن نفوذ کند.

اومبرتو بوچیونی نقاش، پیکره سازو نظریه‌پرداز ایتالیایی از پیشگامان جنبش فوتوریسم بود که برخی از مهم‌ترین آثارش در نمایشگاه تیت مدرن به تماشا گذاشته شده بود.

بوچیونی خیلی زود تحت تأثیر بیانیه فوتوریسم مارینتی در شعر قرار گرفت و نخستین بیانیه فوتوریست‌ها در نقاشی و به دنبال آن «بیانیه‌ی فنی نقاشان فوتوریست» را در سال 1912انتشار داد.

در این بیانیه که خطاب به هنرمندان جوان ایتالیایی انتشار یافت، آمده است:

«ما علیه پرستش بزدلانه بوم‌های قدیمی، مجسمه‌های کهنه و اشیاء خنز پنزری و علیه هرچیز مبتذل و کرم خورده و زنگ زده در اثنای زمان، طغیان خواهیم کرد.»

نقاشان فوتوریست در بیانیه خود خواستار نابودی فرهنگ گذشته، دلبستگی به عتیقه‌ها، فضل فروشی هنری و فرمالیسم دانشگاهی شدند.

بوچیونی به همراه گروه دیگری از پیروان فوتوریسم، در نخستین نمایشگاه آثار فوتوریست‌ها که در گالری برنهایم در پاریس برپا شد، شرکت کرد.

تحرک، پویایی و سرعت از شاخصه‌های اصلی آثار بوچیونی و هنرمندان دیگر فوتوریست بود که به خوبی در اثر مشهور او یعنی مجسمه برنزی «فرم‌های یگانه تداوم در فضا» که در سال 1913 خلق کرد، قابل پی‌گیری است.

این مجسمه که از جمله شاهکارهای هنر مدرن است، معنایی را که در ذات یک شیء معمولی نهفته است، عیان می‌کند.

حالت‌های ذهن، نام تابلوی سه لتی از بوچیونی است که در این نمایشگاه به تماشا گذاشته شده بود. تابلویی که بوچیونی آن را در سال 1911 بعد از دیدار خود از پاریس در سه قسمت نقاشی کرد: خداحافظی، آنها که می‌روند و آنها که می‌مانند.

زمانی که نقاشان ایتالیایی فوتوریست وارد پاریس شدند، شور و نشاط، رنگ، جنب و جوش و هیجان حاکم بر فضای کاباره‌های پاریس، آنها را به شدت تحت تأثیر قرار دارد. در همین دوره بود که کاباره به یکی از سوژه‌های اصلی سورینی و نقاشان دیگر فوتوریست تبدیل شد.

سرعت، حرکت و دینامیسم را یک جا می‌توان در تابلوی رقص پان پان در کاباره مونیکو اثر جینو سورینی مشاهده کرد. تابلویی در ابعاد بسیار بزرگ با رنگ‌ها و فرم‌های چشمگیر.

فوتوریست‌ها برخلاف رمانتیک‌ها و امپرسیونیست‌ها، به طبیعت بی‌اعتنا بودند و در آثارشان از تصویر کردن مناظر طبیعی مثل جنگل، کوه و دریا پرهیز می‌کردند. به جای آن تأکید آنها بر جلوه‌ها و مظاهر تمدن صنعتی و شهر بود که برای آنها نمادی از مدرنیته و پیشرفت بود. شهری که مامن و پناهگاه انسان بی‌قرار، شجاع و پرتکاپوی دنیای صنعتی بود.

تابلوی «تشییع جنازه آنارشیستی به نام گالی» اثر کارلو کارا(1911)، همه آنچه را که فوتوریست‌ها در بیانیه خود دنبال آن بودند، در خود دارد. کارا این تابلو را بعد از کشته شدن گالی، جوان آنارشیست ایتالیایی که در اعتصاب سال 1904 به وسیله پلیس در خیابان‌های میلان کشته شد، تصویر کرده است.

ویژگی مهم این نقاشی و نقاشی‌های مشابه آن، این بود که به شکلی انتزاعی و جدا از پس زمینه‌های سیاسی و اجتماعی، تصویر شده است.

جمعیت انبوه و توده‌های بی‌شکل و بی‌هویت در تابلوی «شورشی» اثر لوئیجی روسولو نیز نمونه دیگری است که خشونت انقلابی را در فرم‌های آبستره ارائه کرده است.

کوبیسم و فوتوریسم

یکی از بخش‌های اصلی این نمایشگاه مربوط به رابطه بین کوبیسم و فوتوریسم بود.

تاثیر پذیری فوتوریست‌ها از کارهای اولیه پابلو پیکاسو و ژرژ براک، غیرقابل انکار است.

در سال 1912 نمایشگاه فوتوریست‌ها در پاریس گشایش یافت و آثار هنرمندان کوبیست در کنار فوتوریست‌ها به نمایش گذاشته شد. در آن جا بود که آنان کارهای خود را در اساس متفاوت با تجربه کوبیست‌ها یافتند.

تفاوت‌های بین کوبیسم و فوتوریسم بیشتر از شباهت‌های آنهاست. کوبیست‌ها بیشتر طبیعت بیجان و چهره انسانی را به سبک خود نقاشی می‌کردند اما فوتوریست‌ها، سوژه‌های متحرک مثل اتومبیل، قطار، هواپیما، رقاص کاباره، دوچرخه سوارها، حیوانات و جمعیت شهری را می‌پسندیدند.

فوتوریسم ترسیم اشیاء و اشکال از زوایای گوناگون را از کوبیسم اقتباس کرده اما روش استفاده آنها از قلم مو و نحوه ترکیب رنگ‌ها در کارهایشان، متفاوت با نقاشان کوبیست بود.

ایران مجسمه