روش های تحقیق در روان شناسی

همان گونه که مستحضرید اهمیت علم روان شناسی درکشورمان به صورت مدرن آن در چند دهه ی اخیر، بیش از پیش آشکار شده است.

به عبارت دیگر می توان گفت برای حل قسمت عمده ای از مسائلی که بشر امروز با آن روبرو است باید از علم روانشناسی کمک گرفت.

در همین راستا کتاب روان شناسی سال سوم رشته ادبیات و علوم انسانی بیش از یک دهه است که در  چرخه ی آموزش کشور قرار دارد. مرکز یادگیری تبیان نیز به منظور یاری رساندن به شما دانش آموزان و دانشجویان عزیز، سلسله مقالاتی را در این ارتباط در نظر گرفته، که امید است مورد بهره مندیتان قرار گیرد.

در مقالات گذشته شیوه ی مطالعه ی رفتار، به طور کلی بررسی شد. بنابر این به جاست روش های اصلی تحقیق در روان شناسی را از نظر بگذرانیم.

این روش ها عبارتند از:

مشاهده ی طبیعی

همبستگی

آزمایش

زمینه یابی

آزمون ها

مطالعات موردی

روش مشاهده ی طبیعی

مشاهده ی طبیعی یعنی، مطالعه ی رویداد ها به همان صورتی که اتفاق می افتند،

مثلا، می خواهیم ببینیم که اشخاص چاق بیش تر غدا می خورند یا اشخاص لاغر؟

کدام گروه تند تر غذا می خورند؟

اشخاص چاق غذا را بیش تر می جوند یا اشخاص لاغر؟

آیا مقدارغذایی که آن ها در بشقاب باقی می گذارند، متفاوت است؟

این ها سوالاتی است که روان شناسان اخیرا برای مطالعه ی عادات غذایی

اشخاصی که وزن طبیعی دارند و آن هایی که از چاقی رنج می برند، پیشنهاد کرده اند.

همان طور که در بالا اشاره کردیم، این نوع مطالعه را اصطلاحا مشاهده ی طبیعی می نامند.

روان شناسان از این روش استفاده می کنند تا رفتار را در محل مورد مطالعه قرار دهند. عیب روش مشاهده ی طبیعی این است که نظر شخصی مشاهده گر دخالت می کند.

بدین ترتیب که محقق، پدیده ها را بر اساس تمایلات، نگرش ها، تجربه ها و انتظارات خود تفسیر می کند.

امتیاز روش مشاهده ی طبیعی این است که نیاز به ابزارهای پیچیده ی آزمایشگاهی ندارد و در موقعیت های بسیار زیاد کاربرد پیدا می کند.

روش همبستگی

همبستگی، یعنی، رابطه ی بین دو متغیر،

آیا کودکانی که هوش بالاتری دارند در تحصیل موفقیت بهتری کسب می کنند؟

آیا بین استرس و سلامت جسمی رابطه وجود دارد؟

در تحقیق همبستگی، روان شناسان می خواهند بدانند که بین دو نوع رفتار یا دو ویژگی، رابطه (همبستگی) وجود دارد یا نه؟

برای مثال، متغیر های هوش و موفقیت تحصیلی را در نظر می گیریم: مطالعات بین هوش و موفقیت تحصیلی همبستگی مثبت نشان داده اند.

معنای همبستگی مثبت این است که هر اندازه نتایج آزمون های هوشی یک فرد بیش تر باشد، به همان اندازه، در مدرسه بازده بیش تری خواهد داشت.

بین استرس و سلامت جسمی همبستگی منفی وجود دارد، یعنی، هر اندازه استرس بیش تر باشد، به همان اندازه عملکرد دستگاه دفاعی بدن ضعیف تر خواهد بود.

بسیاری از اشخاصی که استرس بالایی دارند، مشکلات سلامت جسمی پیدا می کنند. اما

مثلا نمی توان گفت که هوش علت پیشرفت تحصیلی است، زیرا احتمال دارد که نمره ی بالا در آزمون های هوشی و در پیشرفت تحصیلی، هر دو معلول تعلیم و تربیت باشند. رابطه ی علت و معلولی را با روش آزمایشی مشخص می کنند.

روش آزمایشی

در روش آزمایشی معمولا دو گروه آزمودنی انتخاب می کنند. گروه آزمایشی و گروه گواه.

گروه آزمایشی تدبیر خاصی دریافت می کند، اما گروه گواه به کار معمولی خود ادامه می دهد. پس از یک دوره، نتایج دو گروه با یکدیگر مقایسه می شود، مثلا اگر فرضیه این باشد که مطالعه ی کتاب های پلیسی کودکان را پرخاشگر تر بار می آورد.

برای نمونه 60 کودک را که ویژگی های یکسانی دارند، به طور تصادفی به دو گروه تقسیم می کنیم. به یکی از گروه ها (گروه آزمایشی) کتاب های پلیسی می دهیم و گروه دیگر (گروه گواه) را به حال خود می گذاریم تا به روش عادی و همیشگی خود ادامه دهد. پس از مطالعه ی مثلا، سه کتاب پلیسی، میزان پرخاشگری هر دو گروه را با یک آزمون پرخاش سنجی یا با مقیاسی که خودمان می سازیم، برآورد می کنیم. اگر نتایج گروه آزمایشی در آزمون پرخاشگری بیش تر از نتایج گروه گواه شد، نتیجه می گیریم که فرضیه تأیید می شود.

روش زمینه یابی

روش زمینه یابی، یعنی، جمع آوری اطلاعات از طریق مصابحبه با پرسشنامه.

اگر توجه کرده باشید، وقتی قرار است در کشورهای اروپایی و امریکایی انتخابات ریاست جمهوری انجام شود، موسسات نظر سنجی، پیش از فرا رسیدن روز رأی گیری، درباره انتخابات رییس جمهور از مردم سوالاتی می پرسند و بر اساس آن ها شانس انتخاب کاندیداها را پیش بینی می کنند. با استفاده از این روش می توان از نظر ها، نگرش ها و ارزش های افراد نیز اطلاعاتی به دست آورد.

روش زمینه یابی معمولا برای پی بردن به واقعیت هایی از رفتار که در محیط طبیعی قابل مشاهده یا در محیط آزمایشگاهی قابل مطالعه نیستند، به کار می رود. امتیاز روش زمینه یابی در اقتصادی بودن آن است. بدنی صورت که در زمان بسیارمحدودی می توان افراد زیادی را زیر پوشش قرار دارد.

البته نباید فراموش کرد که مصاحبه ها و پرسش نامه ها ابزارهای مورد اعتمادی نیستند، زیرا ممکن است افراد در یاد آوری رفتار خود اشتباه کنند یا به عمد آن را تغییر دهند. برخی اشخاص حتی سعی می کنند طوری پاسخ بدهند که بهتر از آن چه هستند به چشم بیایند.

روش آزمون ها

روان شناسان از آزمون های روانی، مثل آزمون هوش، استعداد و شخصیت نیز کمک می گیرند، تا صفات یا ویژگی های یک گروه معین را ارزشیابی کنند.

تعداد زیادی آزمون وجود دارد که ویژگی ها و توانایی های بسیار متفاوتی را اندازه می گیرند، مهارت کلامی، پیشرفت تحصیلی، اضطراب، افسردگی، تمایل به تسلط اجتماعی، استعداد موسیقی، رغبت های شغلی و تحصیلی

نتایج آزمون ها نیز درست مثل نتایج تحقیقات زمینه یابی، ممکن است در اثر پاسخ های آزمودنی هایی که سعی می کنند خود را بهتر از آن چه هستند نشان دهند، تغییر شکل یابند، به دلیل وجود این دشواری ها، عده ای از روان شناسان دوست دارند، رفتار را، در صورت امکان، به طور مستقیم مطالعه می کنند.

مطالعه موردی

روش مطالعه موردی یعنی مطالعه یك یا چند فرد را به صورت عمیق

این روش که می تواند به صورت کمی یا کیفی انجام شود روان شناسان را قادر می سازد تا بتوانند تصویر روشنی از خصوصیات رفتاری و روانی یک شخص را ارائه دهند. گر چه مطالعات موردی می تواند در بعضی مواقع به توصیف رفتار كمك كند. ولی اطلاعات به دست آمده از یك و یا حتی چند فرد همیشه قابل تعمیم به سایر افراد نیست و لذا نمی توان از این روش، به تنهایی استفاده کرد.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تنظیم: یگانه داودی