منقبت رسول خدا (ص) ، سنتی که باید احیا شود

در ادبیات کلاسیک فارسی ، رسم تحمیدیه و مدح ومنقبت اهل بیت  چه در نثر و چه در شعر  سنتی غیر قابل تغییر بوده است . شاعران ونویسندگان خود رامجاب و ملزم به آوردن ستایش خدا و مدح بزرگان دین به جهت این سنت نمی دانستند ، این شیوه ای بود که نوعی طلب برکت برای آثار تصور می شد . آن چه در این سنت ادبی ، فراتر از اظهار ارادت به خاندان نبوت است ، بیان جهان بینی هر شاعر ، نویسنده و یا عارف ایرانی است . و درجه ی اهمیت این قسمت از ادب فارسی بیش از آن که محل مراجعه ی نسل های بعد برای التذاذ ادبی یا باز خوانی متنی در یک مراسم ادبی یا آیینی باشد ، معرف دیدگاه های دینی ، مذهبی ، فلسفی و حکمی است .

در میان شاعران ، ادبا ، عرفا و دانشمندان ایرانی در سال های پس از ظهور اسلام تا امروز نمونه های مختلفی در مذاهب گوناگون دیده می شود . شیعیان دوازده امامی ، شیعیان هفت امامی یا اسماعیلیه ، زیدیه ، اهل سنت در فرق مختلف یا در مباحث فلسفی تر معتزله و اشاعره ، و در همه ی این شعب از دین مبین اسلام شاعران به نامی وجود دارند ، که به جهت همین سنت تحمیدیه و منقبت رسول خدا و خاندانشان به تجمیعی واحد می رسند و اتفاقا همین متون به جا مانده ی نظم ونثر فارسی محل مطالعه ی حکمت شناسی قرار می گیرد . از میان این منقبت ها برخی معروف تر از بقیه هستند ، ترکیب بند جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی ، قصیده های سعدی و جلال الدین محمد بلخی و البته اشعار عطار نیشابوری.

با وجود این ، همه ، در ارکان و اصولی که امروز همانا مایه ی وحدت مسلمانان است ، با هم وحدت اعتقادی دارند .

پیشتر آمد ، که جنبه های زیبایی شناسانه ی سخن و عناصر لفظی کلام مورد نظر نیست و یا انتفاع از اشعار و متن ها به عنوان ذخیره ی ادبی ، که ، این قسمت از ادب فارسی محل مورد استنادی است به بسیاری از احکام الهی ، تاریخ دین و تفسیر یا قرائت هر کدام ازشاعران و ادبا نسبت به  آیات قرآن کریم .

جهان بینی شاعران فارسی زبان در تحمیدیه ها و منقبت ومدح حضرت رسول اکرم (ص) ، یاد آور مفهوم دیگری نیز هست . آن چه در قالب عاشقانه های یک مرید به مرادش شعر می شود ، تنها وامدار حس شور انگیز شاعر و پدید آورنده ی قطعه ی ادبی نیست ، بلکه باید پشتوانه ای کلامی ، تاریخی و حکمی داشته باشد . لحاظ کردن عرض ارادت در یک قصیده ی مدحی به پیشگاه رسول خدا ، در قید دانش دینی و تاریخی گوینده ی شعر است . کلامی است که به قصد استفاده در یک مراسم اجتماعی سروده نشده است . برای بازشناسی مفاهیم عمیق دینی و عرفانی کاربرد دارد و از همه مهم تر نشانه ی اعجاز گونه ای از وحدت در میام مسلمانان فارغ از فرقه ی مذهبی است . این رسم در میان برخی شاعران مثل حافظ از بیان مستقیم ، به بیانی اشاره گونه تغییر یافت .

اشعاری که بیان مستقیم نیستند و حتی تا سال ها محل مناقشه در تفسیر و تعبیر و تاویل می شوند. به مانند بسیاری از اشعار حافظ که دچار این مغالطه ها و مناقشات می شود . شاید در نمود حسی عارفانه شعری که خطاب مستقیم نداشته باشد ، بسیار دل انگیز باشد ، اما به جهت نبودن اجماع در تاویل شعر محل مطالعه ی دینی نخواهد بود .

نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت                           به غمزه مسئله آموز صد مدرس شد

که به حضرت خاتم محمد مصطفی اشاره دارد و علم لدنی ایشان

یا باز از حافظ که

مرید پیر مغانم ، زمن مرنج ای شیخ                                                       چرا که وعده تو کردی و او به جا آورد

که مراد حافظ از شیخ ، حضرت ابراهیم (ع) و مقصودش از پیر مغان حضرت سید الشهدا امام حسین (ع) ، تعبیر می شود ، که اتفاقا بیانی ظریف و عارفانه است از قربانی حضرت ابراهیم و قربانی امام حسین (ع).

اما بعد از حافظ بسیاری از شاعران به تبعیت از حافظ در بیان غیر مستقیم ، از سرودن اشعار مستقیم پرهیز کردند ، تا جایی که این سنت امروز در میان شاعران دینی نیز کم رنگ شده است . شاعران آیینی نیز ترجیح دارند به مفاهیم مجرد فلسفی بپردازند و در اشارات اندکشان به اولیا ا... جنبه های اعتقادی را نادیده می گیرند . احیای این سنت در باز شناسی اعتقادی عصر حاضر کمک فراوانی می کند ، علاوه بر این در شناخت بزرگان دین و به ویژه وجود مبارک نبی مکرم اسلام (ص) ، موثر است .

بخش ادبیات تبیان