تبیان، دستیار زندگی
سینمای دفاع مقدس با سینمای جنگ تفاوت دارد . این جمله ای تکراری است . در بیان شاخصه های این تفاوت نظرات زیادی مطرح شده است . با این حال و با در نظر گرفتن روح معنوی و دینی مقاومت در جنگ هشت ساله برای لحاظ زیبایی شناسی در ژانر دفاع مقدس ناگزیر از بازسازی فاخ
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : مجتبی شاعری
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سینمای فردای دفاع مقدس


سینمای دفاع مقدس با سینمای جنگ تفاوت دارد . این جمله ای تکراری است . در بیان شاخصه های این تفاوت نظرات زیادی مطرح شده است . با این حال و با در نظر گرفتن روح معنوی و دینی مقاومت در جنگ هشت ساله برای لحاظ زیبایی شناسی در ژانر دفاع مقدس ناگزیر از بازسازی فاخرانه از وقایع جنگ هستیم . بی کم و کاست و همان طور که در واقعیت رخ داده است.

سینمای  دفاع مقدس

سینمای جنگ را برای سرزمین ما ،  وقایع تاریخی  نساختند. همان طور که  خود جنگ ساخته ی مناسبات سیاسی نبوده است . شاید در شکل گیری جنگ ، مناسبات بین المللی و تغییر روند حوادث خاورمیانه موثر بوده باشد ، اما  آن چه  بیش از هر چیز برای مفاهیم بلندی چون مذهب ، ملیت ، تاریخ و تربیت انسانی مهم است ، حفظ روحیه ی مقاومت است . مقاومتی که از سر تکلیف است و هرگز خواسته ی شخصی نمی شود. بیان این مفاهیم لازمه درست داستانی و سینمایی شدن این دوره ی تاریخی است .

اصلا آن چیزی که باعث می شود ، نسبت به سینمای جنگ یا دفاع مقدس قائل به تفکیک باشیم ، همین مفهوم معنوی و متا فیزیکی در قالب جنگی تمام عیار است . سینمای جنگ که در قالب ایرانی و بومی آن سینمای دفاع مقدس است ، سینمای آدم هاست ، سینمای فضا سازی است و روابط جامعه شناسانه ای که در مراودات آن سال ها حاکم بوده است .  این ویژگی و تمرکز بر آن در سال هایی توجیه کمرنگی فیلم ها در بازنمایی صحنه های کاملا جنگی و حادثه ای بوده است ، با این حال فیلم ساز دفاع مقدس ، ناگزیر از فضا سازی مادی در کنار فضا سازی معنوی است .

هر قدر روابط آدم ها درست نشان داده شود ، شخصیت پردازی منطبق بر همان چیزی باشد که در تربیت نسل رزمنده دیده می شده ، باز باید آن چه در قاب سینما مشاهده می شود ، یاد آور ملاحظات دیگر باشد .

زمانی که احمدرضا درویش ، کیمیا را ساخت ، نیمه ی اول فیلم یک اتفاق در سینمای ایران بود ، با وجود این که تغییر اساسی در امکانات سخت افزاری صورت نگرفته بود با این حال درویش و گروهش ، نشان دادند که همه چیز به شرایط مادی و تجهیزات بر نمی گردد . در ان سال که کیمیا ساخته شد ، همه اذعان داشتند که باز سازی درویش از صحنه های جنگ دقیقا منطبق بر آن چیزی بود که در خوزستان آن زمان اتفاق افتاده است . درویش این توانایی را در سرزمین خورشید هم نشان داد .

در دیده بان و مهاجر حاتمی کیا یا پرواز در شب و افق و بلمی به سوی ساحل ملاقلی پور ، حوادث در قالب همان مفهوم معنوی جهان بینانه و ایدئولوژیک شکل می گیرد و با اغماض به امکانات ساخت در زمان خودشان مورد داوری قرار می گیرند ، اما با این وجود ، بعد از گذشت سال ها و حتی با مقایسه در نمونه های خارجی از یک سینمای جنگی و حادثه ای ، نمره قبولی می گیرند . کارگردان های مثل ملاقلی پور یا حاتمی کیا در باز سازی صحنه های جنگی زیرکانه عمل می کنند ، به زاویه ها یا حوادثی نمی پردازند که احتمال واقعی نبودنشان ، تماشاچی را در سمپاتی با قهرمان دچار تردید کند .

شمایلی که از قهرمان ساخته می شود ، زمانی موثر واقع می شود ، که در کنش ها و واکنش های  اتفاقات هم آسیبی نبیند . قهرمان فیلم های دفاع مقدس از  دست زدن به اقدامات اسطوره ای که تشابهات خرق عادت گونه ایجاد کند ، پرهیز می کنند ، اما در گردبادی از حوادث گرفتار می شود و پذیرش وقوع قابل پذیرش ان منوط به دانش سینمایی وامکانات است .

سینمای  دفاع مقدس

زمانی که احمدرضا درویش ، کیمیا را ساخت ، نیمه ی اول فیلم یک اتفاق در سینمای ایران بود ، با وجود این که تغییر اساسی در امکانات سخت افزاری صورت نگرفته بود با این حال درویش و گروهش ، نشان دادند که همه چیز به شرایط مادی و تجهیزات بر نمی گردد . در ان سال که کیمیا ساخته شد ، همه اذعان داشتند که باز سازی درویش از صحنه های جنگ دقیقا منطبق بر آن چیزی بود که در خوزستان آن زمان اتفاق افتاده است  . درویش این توانایی را در سرزمین خورشید هم نشان داد ، به ویژه سکانس ابتدایی فیلم، سکانس پلانی طولانی و پر تعلیق که تماشاچی را در همزاد پنداری بعدی با آدم های داستان همراه می کرد . سکانسی که بهترین نمونه از یک سینمای حادثه ای و جنگی در بستر مقاومت معنوی دفاع مقدس است.

این دو فیلم و نه دوئل که از قضا آن هم ساخته ی درویش است ، محل درستی از بومی کردن سینمای جنگ در فضا سازی صحنه های جنگی است . در دوئل که با امکانات بیشتر ساخته شده ، هر چند که لحظات با شکوهی خلق می شود اما انگار سبک یکدستی را شاهد نیستیم . مثل فیلم هایی که در این چند سال اخیر با صرف هزینه های زیاد در بازسازی جنگ ساخته شده ، اما به هدف کارگردان در جذب مخاطب نزدیک نمی شود. سینمای دفاع مقدس در عین حفظ مفهوم معنوی خود ، حالا ناگزیر از استفاده ی امکانات در جلوه های ویژه ی بصری و میدانی است . رقابت با سینمای دنیا در این ژانر ، قیاس مع الفارقی است . سینمایی که کاملا ایرانی است . سینمای ملی و سینمایی اعتقادی . اما برای ادامه ی حیات آن باید به تلفیق درست روح معنوی جبهه و آدم هایش با بازنمایی حوادث برسیم.

مجتبی شاعری

بخش سینما و تلویزیون تبیان