شرایط تشکیل سنگواره ها

برای فسیل شدن لازم است که بقایا و آثار موجودات زنده به سرعت و پیش از آن که عوامل محیطی چون حمله موجودات جسدخوار، ساییدگی . به هم خوردگی توسط امواج، هوازدگی و ... باعث تخریب آن ها شود در زیر رسوبات دفن گردند.

محیط دریایی به دلیل آن که اعضاء سخت جانوران وقتی در بستر دریا قرار می گیرند آب دریا آن ها را از عوامل تخریبی جوی حفظ می‌کند و رسوبات دریایی به سرعت آن ها را می‌پوشانند، شرایط بسیار مناسبی را جهت فسیل شدن مهیا می‌نماید. از طریق قرار گرفتن در یخچال های طبیعی، مدفون شدن داخل صمغ یا کهربا، مدفون شدن در آسفالت طبیعی و یا خشکیدن جسد جانور در محیط گرم و خشک حفظ می‌گردند.

نمایی از فسیل یک ماهی

جثه کوچک، فراوانی در محیط زیست، رسوب گذاری شدید، داشتن اندام های سخت و مقاوم و اختصاصات تشریحی (بافتی) و شیمیایی از مۆثرترین عوامل در حفظ موجود و تشکیل سنگواره‌اند.

اگر چه در بیشتر مواقع اندام های سخت موجود تبدیل به سنگواره می‌شوند، اما گاهی اندام های نرم جاندار نیز حفظ می‌گردند که اهمیت بسیار زیادی در بررسی موجودات دارند مانند تخم موجودات مختلف از قبیل حشرات، ماهیان غضروفی دایناسورها و ...

نمونه ای از تخم فسیل شده

حفظ شدن از طریق مدفون شدن در آسفالت

در صورتی که نفت خام به سطح زمین راه پیدا کند و در گودالی جمع شود و در معرض نور خورشید قرار گیرد قسمت های سنگین نفت به صورت آسفالت طبیعی در گودال باقی می‌ماند. در اثر جریان باد بر روی گودال ها از گرد و خاک انباشته می‌شود و یا گاهی آب این چاله‌ها را فرا می‌گیرد در این حال برخی از جانوران در موقع عبور از روی این چاله‌ها و یا آشامیدن آب در اسفالت طبیعی فرورفته و دفن می‌شوند و بدین طریق تمامی بدن جانور با گوشت و پوست تبدیل به فسیل می‌شود.

نمایی از فسیل در آسفالت طبیعی

حفظ شدن از طریق دفن در صمغ یا کهربا

جزئی‌ترین اندام های حشرات و جانورانی که در درون صمغ درختان حبس می شوند، محفوظ باقی می‌ماند و در اثر گذشت زمان هیچ‌گونه تغییری در آن ها ایجاد نمی‌گردد. مانند فسیل حشرات داخل کهربا که در الیگوسن اروپای شرقی به فراوانی دیده می‌شود.

حفظ شدن از طریق خشکیدن جسد جانور در مناطق گرمسیر خشک

گاهی به صورت اتفاقی جانور در زیر شن های روان و مواد رسی مدفون می‌شود و در اثر خشکی هوا، گوشت و پوست جانور خشک شده و به صورت فسیل حفظ می شود که اصطلاحاً مومیایی شدن نامیده می‌شود. مانند پوست خزندگان که در درون رسوبات حفظ شده است.

فسیل شدن بر اثر گرما

حفظ شدن از طریق قرار گرفتن در یخچالهای طبیعی

نمایی از فسیلی در یخچال های طبیعی

در دوره‌های یخچالی و حتی تحت تأثیر تغییر شرایط آب و هوایی و سرد شدن محیط، موجوداتی که توانایی تطابق با شرایط جدید را نداشته‌اند نابود و گاهی درون یخ ها مدفون شده‌اند. مانند اجساد کامل ماموت های دوره پلیستوسن که در نتیجه یخ بندان به صورت کامل با گوشت و پوست و محتویات درون معده‌هایشان باقی مانده‌اند و برای اولین بار در سال 1799 در یخ های سیبری پیدا شدند.

منبع: پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور

مرکز یادگیری سایت تبیان