حداکثر و حداقل در مهریه !
یكى از حقوق زن در اسلام، مهریه‌اى است كه مرد براى او قرار می دهد. قرآن کریم در آیه چهارم سوره نساء از مهریه با تعبیر «نَحلَة» یاد کرده و می فرماید: «وَ آتُواْ النِّسَاءَ صَدُقَاتهِِنَّ نِحِْلَةً فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَىْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِیأً مَرِیأً» ؛ و مهریه زنان را (به طور كامل) به عنوان بخشش (بدون عوض) به آنها بپردازید و اگر آنها از روى رضایت قلبى چیزى از آن را به شما بخشیدند براى شما حلال و گواراست.
در اسلام براى مهریه مقدار معیّن و مشخصى قرار داده نشده و مقدار آن به توافق طرفین واگذار شده است از این رو مرد می تواند هر چیز حلالى را كه داراى ارزش باشد؛ كم یا زیاد؛ كالا یا پول؛ منفعت یا عین و نیز كار و خدمت را به عنوان مهریه زن به او پیشنهاد دهد که بعد از قبول زن و اجرای صیغه عقد، پرداخت آن به عنوان مهریه بر مرد لازم می گردد.
گرچه اسلام مقدار معینی را برای مهریه تعیین نکرده و آن را به عهده توافق طرفین گذاشته است؛ اما این به معنای سکوت محض دین در این موضوع نیست.
در روایات توصیه هایی برای حداقل و حداکثر مهریه به چشم می خورد که برای ما راهگشاست ولی متاسفانه وقتی وارد میدان عمل می شویم شاهد بی مهری به این روایات و توصیه ها هستیم.
حداقل مهریه
از برخى روایات استفاده مى‌شود كه مكروه است مقدار مهریه خیلى ناچیز و كمتر از ده درهم (تقریباً معادل یك مثقال طلاى شرعى)[1] باشد به گونه‌اى كه شباهت به اجرتى كه زنان بدكاره دریافت مى‌كنند پیدا نماید.[2]
مهر السنّه حدود هزار و پانصد گرم نقره خالص مى‌شود كه ارزش ریالى آن، در زمان نگارش این نوشته (21شهریور 1391)، که هر گرم نقره 2450 تومان است ، حدود 3,675,000 تومان خواهد شد. همان گونه كه ملاحظه می شود، این مبلغ، مهریه سَبُكى است و پرداخت آن برای اکثری مردم آسان خواهد بود
در روایتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تا برای زن مهری قرار نداد عقد او را جاری نکرد. امام باقر (علیه السلام) نقل می کند:
زنى نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: مرا شوهر بده. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: آیا كسى حاضر است شوهر این زن شود؟ مردى از جا بلند شد و گفت: من حاضرم اى رسول خدا! او را به ازدواج من درآور! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: چه چیز به او عطا كرده و مى‌بخشى؟ مرد گفت: من چیزى ندارم. حضرت فرمود: این نمى شود.
باز زن تقاضاى خود را تكرار كرد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز سخن خویش را تكرار نمود؛ ولى غیر از آن مرد كسى اعلام آمادگی نکرد. زن باز تقاضاى شوهر نمود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مرتبه سوّم به آن مرد فرمود: آیا چیزى از قرآن مى‌دانى؟ گفت: آرى. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: او را به عقد تو درآوردم مشروط به اینكه آنچه از قرآن مى‌دانى به او آموزش دهى.[3]
بنابراین روایات، عقد بی مَهر یا مَهر فوق العاده ناچیز ، مورد رضایت دین نیست. ناگفته نماند که این سخن غیر آن است که زن با مهریه ای به عقد مرد درآید و بعد از شروع زندگی، مقدار یا تمامی آن را به مرد ببخشد.
حداکثر مهریه
پیام تعداد زیادی از روایات تشویق و توصیه به آسان گرفتن در مهریه و در مقابل مذمت مهریه سنگین است.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: خَیرُ الصَّداقِ أیسَرُهُ ؛بهترین مهریه، سبكترینِ آن است.[4] و نیز فرمود: أفضَلُ نِساءِ امَّتی أصبَحُهُنَّ وَجهاً و أقَلُّهُنَّ مَهراً ؛ برترینِ زنانِ امّت من، خوبروترین و كم مَهرترینِ آنان است.[5]
با این همه نظر مشهور بین متخصصین این است که برای مهریه سقف معینی وجود ندارد و زن مجاز است و یا مرد می تواند هر مقدار که خواست یا توانست به عنوان مهریه قرار دهد ولی آنچه در روایات به عنوان حداکثر مهر بیان و به آن توصیه شده است مبلغ معینی است که به آن «مهر السنة» می گویند. هر چند مشهور بین فقهاء استحباب «مهر السنة» است ولی برخی مانند آیت الله سید موسی زنجانی از مراجع تقلید قم در مواردی حکم به وجوب آن می کنند.[6] و برخی مانند آیت الله بهجت(ره) مهریه بیشتر از آن را مکروه می دانند.[7]
عقد بی مَهر یا مَهر فوق العاده ناچیز ، مورد رضایت دین نیست. ناگفته نماند که این سخن غیر آن است که زن با مهریه ای به عقد مرد درآید و بعد از شروع زندگی، مقدار یا تمامی آن را به مرد ببخشد
«مهر السنة» چیست؟
«مَهر السنة» ، مهریه زنان و دختران رسول خدا صلی الله علیه و آله و نیز دختران اهل بیت علیهم السلام است که گزارشهای متعدد و نقلهای متواتر، آن را به عنوان سنتِ نهاده شده از سوی ایشان در زمینه ازدواج بیان کرده اند.[8] بر اساس روایات، مقدار «مهر السنة» ، «دوازده و نیم اوقیه نقره» برابر با «پانصد دِرهم» بوده که این مقدار در طول تاریخ رسیده از اهل بیت علیهم السلام همواره ثابت بوده و هیچگاه تغییر نکرده است.
مُعادل ریالى مهر السنّة
گزارشهاى متعددى، مهر السنّه را برابر با دوازده و نیم اوقیه دانستهاند. اوقیه، واحدى براى داد و ستد اعراب در صدر اسلام و پیش از آن بوده و برابر با چهل دِرهمِ آن روزگار بوده است. درهم نیز در روزگار قدیم، واحدى براى داد و ستد و نیز وزن كردن نقره و برخى داروها و اشیاى قیمتى بوده است. مقدار درهم، در طول زمان، دستخوشِ تغییر و تحوّل بوده است؛ اما پس از تبدیل شدن آن به سكّه رایج حكومت اسلامى در روزگار امویان، تا چندین قرن، مقدار آن، تفاوت نكرد و امام باقر و امام صادق علیهماالسلام در برابر پرسش راویان، برابرى هر اوقیه با چهل درهم را با همان درهم رایجِ اموى در زمان خود، اعلام مىدارند. خوشبختانه وزن این درهم، معیّن و حدود سه گرم نقره خالص است.[9]
محاسبه مهر السنه با معیار نقره
بر این اساس، مهر السنّه حدود هزار و پانصد گرم نقره خالص مى‌شود كه ارزش ریالى آن، در زمان نگارش این نوشته (21شهریور 1391)، که هر گرم نقره 2450 تومان است ، حدود 3,675,000 تومان خواهد شد. همان گونه كه ملاحظه می شود، این مبلغ، مهریه سَبُكى است و پرداخت آن برای اکثری مردم آسان خواهد بود.
در روایات، همواره سخن از مهر السنه با معیار درهم (نقره) است و تبعیت، حکم می کند که ما نیز همان، معیارِ درهم (نقره) را در محاسبه امروز، ملاک کار خود قرار دهیم و نیز باید توجه داشت که با همین ملاک است که مهر السنة، آسانی پرداخت را همواره (حتی در این زمان) به همراه خواهد داشت
محاسبه مهر السنه با معیار طلا
برخی در محاسبه مهر السنة، معادل دیناری آن را لحاظ و با این کار معیار محاسبه را از نقره به طلا تبدیل کرده اند. از آنجا که هر دینار برابر با ده درهم بوده است؛ بنابراین پانصد درهم می شود پنجاه دینار. هر دینار هم معادل یک مثقال طلای خالص است؛ البته مثقال شرعی و نه مثقال بازاری؛ یعنی وزنی برابر با 4.265 گرم.
نتیجه این که مهر السنة با معیار دینار (طلا)، وزنی برابر با 213.25 گرم خواهد داشت که در زمان نگارش این نوشته که طلای خالص (24 عیار) گرمی 126,120 تومان است نرخی برابر با 26,895,090 تومان خواهد داشت.
طلا یا نقره؟
هر چند در زمان ما فاصله قیمتی طلا از نقره بیش از زمان گذشته است و با این محاسبات، ارزش مالی مهر السنه با معیار طلا، چندین برابر آن با معیار نقره می شود؛ اما نبابد این نکته را از نظر دور داشت که در روایات، همواره سخن از مهر السنه با معیار درهم (نقره) است و تبعیت، حکم می کند که ما نیز همان، معیارِ درهم (نقره) را در محاسبه امروز، ملاک کار خود قرار دهیم و نیز باید توجه داشت که با همین ملاک است که مهر السنة، آسانی پرداخت را همواره (حتی در این زمان) به همراه خواهد داشت.
امید است جامعه اسلامی ما به خصوص قشر متدین در تعیین مهریه از بند فرهنگ بیگانه ی با اسلام به کلی رها شده و با تمسک به کلام و فرهنگ قرآن و اهل بیت علیهم السلام مهریه ای تعیین کنند که پرداخت آن برای آقای داماد نه تنها افسانه نباشد بلکه او را تشویق کند که آن را یکجا و یا به مرور به همسر خود تقدیم کند و با ادای این دِین الهی، زندگی مشترک را بیش از پیش برای او شیرین کند.
پی نوشت ها:
1. توضیح این مقادیر خواهد آمد.
2. وسایل الشیعة 21/253: عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: «إِنِّی لَأَكْرَهُ أَنْ یَكُونَ الْمَهْرُ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ دَرَاهِمَ لِئَلَّا یُشْبِهَ مَهْرَ الْبَغِیِّ.»
3. وسایل الشیعة 21/242
4. المستدرك على الصحیحین 2/198
5. کافی 5/324
6. در نظر ایشان در جایى كه تعیین مهریه به زن سپرده مى‌شود، او حق ندارد بیش از مهر السنة را تعیین كند و اگر هم تعیین كند، مقدار زیادى‌اش نافذ نیست و همین طور در جایى كه اصلا مهرى تعیین نشده است، مهرالمثلى كه بیش از مهر السنة نباشد، به عنوان مهر قرار مى‌گیرد. كتاب نكاح 21/6825
7. استفتائات 4/44
8. مانند روایت 7 از کافی 5/376
9. به طور دقیقتر، وزن هر درهم، برابر با 985/ 2 گرم است (ر. ك: العقد المنیر، سید موسى حسینى مازندرانى، ص 271) به نقل از تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث ص114
امید پیشگر
بخش احکام اسلامی تبیان
