زیارتی بر بلندای مرتبه

در عرف مذهبی ایرانیان زیارت در معنای رفتن به بارگاه بزرگان دین به کار می رود. این کلمه در سخنان امامان علیهم السلام معنایی وسیع تر دارد. معنای زیارت در فرمایشات ائمه علیهم السلام نزدیک به معنای لغوی این واژه (1) بوده، می توان لااقل چهار کاربرد برای آن یافت. زیارت خداوند (2) و زیارت خانه خدا دو کاربرد این کلمه است. سومین کاربردی که روایات فراوانی را نیز شامل می شود زیارت برادر ایمانی است.(3) چهارمین کاربرد زیارت، همان معنای رایج در ذهن فارسی زبانان است: رفتن به بارگاه معصومین علیهم السلام. باید به خاطر داشت که در این کاربرد نیز معنای لغوی کلمه مدنظر ائمه علیهم السلام بوده است؛ کسی که به زیارت امام معصوم می رود، در واقع به دیدن آن بزرگوار رفته است.

روایات فراوانی در فضیلت زیارت قبور معصومین علیهم السلام و پاداشهای عظیمش آمده است. اما علاوه بر زیارت قبور معصومین علیهم السلام ، برخی افراد غیر معصوم نیز یافت می شوند که ائمه در مورد زیارت آنها سفارش کرده اند. جناب حمزه عموی پیامبر و شهدای مدفون در جوار ایشان، حضرت اباالفضل العباس علیه السلام، حضرت علی اکبر علیه السلام، شهدای کربلا، جناب عبدالعظیم حسنی در شهر ری و  حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام دختر امام کاظم علیه السلام، غیر معصومانی اند که بالخصوص در مورد زیارتشان احادیثی از امامان شیعه نقل شده است.

در این بین زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام چند ویژگی دارد. آن جناب تنها کسی از غیر معصومان است که چندین روایت، مخصوص زیارتش صادر شده است.

برای جناب عبدالعظیم حسنی تنها یک روایت آمده، در آن متنی برای زیارت از امام نقل نگردیده است، و برای سایر کسانی که نامشان گذشت تنها متنی برای زیارت نقل شده است اما حدیثی که مخصوص تشویق به زیارت آن بزرگوران باشد در مجامع حدیثی نیست. اما در مورد ترغیب به زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام از سه امام روایت نقل شده، برای زیارتش نیز متنی بلند از امام نقل گردیده است.

امام جواد علیه السلام در مورد زیارت آن بانوی مکرم فرموده است: «هر کس قبر عمه ام در قم را زیارت کند بهشت برای اوست.»(4)

از امام رضا علیه السلام در مورد زیارت خواهر بزرگوارش حدیثی نقل شده است که امام در آن حدیث طریقه‌ی زیارت کردن خواهر خود را نیز توضیح داده اند. در ابتدای این حدیث آمده است: «هرکس او را زیارت کند در حالی که حقش را می شناسد بهشت برای اوست.»(5)

سومین امامی که در مورد زیارت حضرت معصومه از او حدیث نقل شده است حضرت صادق علیه السلام است. ایشان در حدیثی فرموده است: «... به درستی که برای خدای حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمۆمنین حرمی است و آن کوفه است و برای ما حرمی است و آن شهر قم است. در آن، زنی از اولاد من دفن خواهد شد که فاطمه نامیده می شود. هر کس او را زیارت کند بهشت برایش واجب می گردد.»(6)

در این حدیث دو نکته خودنمایی می کند. با اینکه شهرهایی چون کربلا، کاظمین و مشهد، همگی مدفن معصومین اند، طبق فرمایش امام صادق علیه السلام قم حرم تمامی ائمه (7) حتی امام حسین علیه السلام است.

امام صادق علیه السلام بلافاصله پس از بیان حرم هر یک از چهار دسته مذکور (حرم خداوند متعال، حرم رسول الله، حرم امیرالمۆمنین و حرم ائمه) ماجرای دفن شدن حضرت معصومه علیهاالسلام در قم و ثواب زیارت ایشان را می فرماید که لااقل یکی از دلایل جایگاه والای قم است.

نکته دوم اینکه این روایت قبل از تولد پدر حضرت معصومه علیهاالسلام صادر شده است. راوی در پایان روایت می گوید این حدیث را زمانی حضرت صادق علیه السلام فرمود که هنوز امام کاظم علیه السلام به دنیا نیامده بود.(8) در واقع حضرت معصومه علیهاالسلام تنها غیر معصومی است که قبل ولادتش، بحث زیارت و ثواب زیارت او مطرح شده است.

ویژگی دیگر زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام، تعابیری است که در متن زیارتنامه مخصوص آن حضرت آمده است. متن زیارتنامه از حضرت رضا علیه السلام نقل شده است.(9)

در زیارتنامه پس از سلام به انبیای الهی و سلام به چهارده معصوم پاک، نُه سلامِ پیاپی به حضرت معصومه علیهاالسلام داده می شود. زائر بعد از اتمام سلام ها، درخواست هایی از خداوند متعال دارد.

تعبیر امام رضا علیه السلام در این قسمت نشان دهنده ی مقام والای حضرت معصومه علیهاالسلام است. امام دستور می دهد که زائر اینطور خطاب کند:

«عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَكُمْ فِی الْجَنَّةِ وَ حَشَرَنَا فِی زُمْرَتِكُمْ وَ أَوْرَدْنَا حَوْضَ نَبِیِّكُمْ...»

نکته مهم در این تعبیرها صیغه جمعی است که امام به کار برده است: «خداوند بین ما و شما در بهشت آشنایی قرار دهد. ما را در زمره شما محشور کند. ما را بر حوض نبی شما وارد کند...»

در تمام این تعبیرها که یازده مورد را شامل می شود حضرت معصومه علیهاالسلام با 13 معصوم بزرگوار (10) در یک ردیف و با یک صیغه آمده اند. همگی به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نسبت داده شده اند(11)، از خدا برای همگی یکجا درخواست صلوات شده است(12)، تقرب به خداوند به سبب محبت همگی این بزرگواران و دشمنی دشمنانشان درخواست شده است(13)، و در تمام این موارد حضرت معصومه علیهاالسلام همراه معصومین علیهم السلام در یک صیغه و تعبیر آمده است.

در بخش پایانی زیارت نیز زائر به تعلیم امام معصوم، چنین از حضرت معصومه علیهاالسلام درخواست می کند:

«ای فاطمه شفاعت مرا در بهشت بنما که برای تو در نزد خداوند متعال جایگاه رفیعی است.»(14)

درخواستی که خود گویای مقام بلند آن بزرگوار در نزد خدای متعال دارد.

بیان حدیث توسط سه امام معصوم در فضیلت زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام، ترغیب به زیارت آن جناب حتی قبل از تولد پدر بزرگوراش و تعبیرهای بلند در متن زیارتنامه آن جناب و هم ردیفی ایشان با ائمه معصومین علیهم السلام در بیان امام رضا علیه السلام همگی نشان از مقام والای این بانوی بزرگوار دارد.

پی نوشت:

1) زیارت در لغت به معنای دیدن کردن از کسی یا ملاقات کردن با کسی است؛(فرهنگ معاصر عربی- فارسی، آذرتاش آذرنوش).

2) در مورد روزه دار آمده است هر کسی سه روز ابتدای شعبان را روزه بگیرد خداوند را در عرشش زیارت کرده  است. مصباح المتهجد، ج2، ص825.

3) برای نمونه می توانید به این آدرسها مراجعه کنید: بحار الانوار ج71، وسائل الشیعة ج 16، مرآة العقول ج 9، الکافی ج 2.

4) «مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِی‏ بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ» کامل الزیارات، ص324، حدیث2.

5) «مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ» زاد المعاد، مفتاح الجنان، ص 547.

6) مستدرک الوسائل، ج10، ص368، حدیث 12196.

7) به جز امیرالمۆمنین علیه السلام که حرمشان کوفه است.

8) مستدرک الوسائل، ج10، ص368، حدیث 12196.

9) این زیارتنامه که همان زیارتنامه ی معروف حضرت است در ضمن حدیثی نقل شده که در متن به آن اشاره شد. برای اطلاع بیشتر به پاورقی6 مراجعه کنید.

10) حضرت رسول صلی الله علیه و آله در این زیارتنامه (مانند بسیاری از دیگر زیارتها) جایگاهی جداگانه داشته، و سایر معصومان علیهم السلام در ردیف بعد از ایشان اند.

11) «أَوْرَدْنَا حَوْضَ نَبِیِّكُمْ وَ سَقَانَا بِكَأْسِ جَدِّكُمْ»، «أَنْ یَجْمَعَنَا وَ إِیَّاكُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّكُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ».

12) «صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْكُمْ».

13) «أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ بِحُبِّكُمْ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِكُمْ».

14) «یَا فَاطِمَةُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ».

                                                                                                                                               محمد بخشی