نگاهی به تصویر ماه رمضان در سینما
ماه مبارك رمضان جایگاه ویژه‌‌ای در اسلام دارد و روزه‌داری و مناسك آن در زندگی مردم كشورمان در شكل‌های گوناگون هنوز به عنوان بخش مهمی از فرهنگ مردم در سینما تصویر نشده است.
به گزارش خبرنگار فارس آن چه در پی می‌آید نظرات منوچهر اكبرلو یكی از منتقدان سینمای كشورمان است كه طی یادداشتی در اختیار خبرگزاری فارس قرار گرفته است.
در سینمای غرب از آغاز تاكنون می‌توان فهرست بلندی از فیلم‌هایی را عنوان كرد كه تصویر مناسبات مذهبی و پیامبران و شخصیت‌های دینی مسیحیت و یهود را روی پرده نشان داده‌اند. بدیهی است كه فیلمسازان سینما با نیت‌ها و توانمندی‌های متفاوت،صور مختلف زندگی بزرگان دین خود را به فیلم تبدیل كرده‌اند كه با توجه به اهداف شخصی و فرقه‌ای خود،در برخی از فیلم‌ها حتی به تناقضات فراوانی دچار شده‌‌اند.
در چند دهه گذشته معدود فیلمسازان جهان اسلام با بهره‌گیری از روایات و احادیث كوشیده‌اند اشكالی از زندگی پیامبر اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) را به تصویر بكشند.یكی از درخشانترین فیلم‌ها كه بارها برای تماشاگر ایرانی پخش شده است،فیلم «محمد رسول‌الله» ساخت مصطفی عقاد است كه توانسته بخشی اندك از مجاهدت‌های پیامبر بزرگ اسلام و یارانش را در قالب فیلمی جذاب ارایه بدهد.
سینمای ایران تا پیش از انقلاب اسلامی،از مذاهب برخی لحظات و بحران‌ها كه شخصیت فیلم دچار مخمصه می‌شد با ادای كلام و شعار بهره می‌جست.
ادای جملات یا قمر بنی‌هاشم،یا ابوالفضل،ای خدا،یا علی،بسم‌الله و فرستادن صلوات از زبان دیگران در لحظات خاصی از فیلم‌ها،بهره‌گیری سطحی از مذهب را به نمایش می‌گذاشت.در حالی كه انگیزه‌ایی كه این نیات را نشان دهد در روایت فیلم وجود نداشت.
ریختن آب توبه،زیارت آرامگاه امام رضا (ع)،زیارت مرقد حضرت معصومه (ص)، در لحظاتی اتفاق می‌افتاد كه یكی از شخصیت‌های فیلم دچار بحران اخلاقی یا اجتماعی بود. این گونه صحنه‌ها در بسیاری فیلم‌فارسی‌ها رایج بود.مناسبات و مناسك مذهبی در آثار تصویری پیش از انقلاب نیز با نگاهی ساده انگارانه فقط در برخی لحظات مورد استفاده قرار گرفته است.اصولا مسیر مذهب در آن سینما بیشتر رفع مسئولیت بوده و كاربردش هر چند در مسیر روایت فیلم، نقطه عطفی ایجاد می‌كرد،اما تداوم نداشته و كاراكترها در بقیه زندگی از آن بهره‌مند نمی‌شدند. بنابراین مذهب در آثار فیلم‌فارسی نمود سطحی داشته و به عمق نمی‌رسیده است و اصولا از دین بیشتر بهره‌برداری تبلیغی و حرفه بیكارانه می‌شده است.
در سینمای پس از انقلاب كه مذهب به مشابه محور زندگی درآمد و كلیه تحركات و مناسبات انسانی و اجتماعی بر مبنای شعائر دین اسلام در آمد،سینمای ایران هم كوشید بر مبنای همان مناسبات حركت كند كه در این مسیر توانست در برخی موارد به موفقیت‌هایی نایل شود. لكن در فیلم‌های سینمایی (و نیز تلویزیون) ساخته شده از زندگی بزرگان دین بیشتر جلال‌های آنان تصویر شده است چرا كه جنگ در نفر خود جنبه‌های دراماتیك فراوانی دارد.لكن از تعالیم نهفته در كلام و سیره آنان كمتر اثر شاخصی را دیده‌ایم.
اولین فیلمی كه پس از انقلاب به بخشی از زندگی امام حسین (ع) پرداخت،فیلم سفیر (1361، فریبرز صالح) بود كه آن هم بیشتر به بار دراماتیك سفر این سفیر پرداخته بود.
غیر از نماز كه صحنه‌هایی از آن گاه و بیگاه در فیلم‌های ایرانی از آن استفاده می‌شود از فریضه روزه (كه در ماه مبارك رمضان جریان دارد) كمتر نشانی در فیلم‌های ما هست و فقط در برخی فیلم‌ها به صورت جسته و گریخته در روند روایت فیلم به روزه،افطار،سحری و ... اشاره‌هایی شده است.
اما فیلمی كه تماما بتواند این مناسك مهم دینی را با مفهوم واقعی آن (ترك با چشم و دل و زبان) به تصویر كشد،متاسفانه وجود ندارد. مراسم روزه‌داری در دهه 60 و اوایل دهه 70 بیشتر در فیلم‌های خبری سال‌های جنگ و سریال‌ها و فیلم‌های مستندی كه از جنگ تحمیلی برداشته شده بود،نشان داده می‌شد.
درباره امدادهای غیبی در فیلم نینوا (1362 - رسول ملاقلی‌پور) به خوبی این جریان نشان داده می شود.عزاداری و سینه‌زنی در ماه محرم در فیلم بازرسی ویژه (1362 - منصور تهرانی) نمود دارد و حتی فیلم با سینه‌زنی به پایان می‌رسد.
شفا گرفتن از امام رضا (ع) در فیلم دو چشم بی سو (1362 - محسن مخملباف) نمود روشن و واضحی می‌یابد.مردی در اوج فشار روحی جهت حل مشكلاتش برای عزیمت به جبهه به امام رضا (ع) پناه می‌برد و شفای فرزندش را می‌گیرد.در فیلم مترسك (1363 - حسن محمدزاده) كه آغازگر ملودارم در سینمای پس از انقلاب است،زن خانه بیشتر به مناسك مذهبی می‌پردازد.در شب دهم (1368 - جمال شورجه) به روز عاشورا و شب دهم پرداخته می‌شود و در قالب داستانی، ماجرا را به آن روز می‌كشاند.
در ایوب پیامبر (1372 - فرج‌الله سلحشور) در مقابل جایگاه رفیع ایوب پیامبر در پیشگاه خداوند متعال،شیطان دچار حسرت و خشم می‌شود و مشیت الهی بر این قرار می‌گیرد كه ایوب را به سختی‌ها و مصائب بیازماید.
شیطان این همه ایمان را در وجود ایوب باور ندارد.این فیلم پایداری و بردباری یك پیامبر را در راه ایمانش نشان می‌دهد.
قصه سرگشتگی آدم در روی زمین در فیلم هبوط (1372 - احمدرضا معتمدی) بروز می‌كند.
آن چه مرور كردیم،گام‌های آغازین فیلم‌های پس از انقلاب بود كه در آنها جز تصویری گذرا و زودگذر از مناسك رمضان وجود ندارد.این در حالی است كه فرد روزه‌دار،در این ماه دارای رفتار و سكناتی است كه جنبه‌های دراماتیك و بهره‌وری تصویری غنی دارد.
متاسفانه در سینمای ایران تاكنون فیلمی را نیافته‌ایم كه توانسته باشد از همه ابعاد روحی و معنوی چهره یك مومن روزه‌دار را به تصویر بكشد.در شرایطی كه در طول این ماه عوامل و مولفه‌هایی را می‌یابیم كه با كاركردی تصویری در سینما می‌توانند،یكی از ابعاد شریعت ما را به نیكویی در قالب تصاویر سینمایی به ما بنمایاند.
در ادبیات كهن ما چه داستان و چه عرفانی، حكایت‌های بسیار زیادی داریم كه براساس روزه و روزه‌دار شكل گرفته است. همچنین است وقایع مهمی (چون وفات حضرت خدیجه (ص)، ولادت امام حسن مجتبی (ع) شهادت امیرالمؤمنین (ع)، شب‌های قدر و ...) كه هر یك توانایی بالقوه آثار ماندگار بسیاری را می‌توانند سبب شوند.
از طلوع ماه مبارك تا آخرین شب روزه، جهانی از معنا می‌یابیم كه می‌تواند حتی غیرمسلمان را به خود جذب كند و به زندگی دنیایی و آخرت معنا بخشد.
اما پروژه سینما همچنان در انتظار فیلمسازان مشتاق و با دانشی است كه جشن رمضان را روی پرده سینما با نمایش بگذارند.
