سخت ترین مرحله حسابرسى در قیامت
مقدمه
دین مبین اسلام همواره انسانها را به نفی بندگی غیرخدا فراخوانده و تلاش كرده است تا عزت و حرمت انسانها حفظ شود.
دراین میان، مذهب شیعه به دلیل ویژگیهای خاص خود و اثرات تربیتی كه در میان پیروان خود داشته نقش ممتازی دارد ویكی از جنبه‌های آشكار آن «ظلم ستیزی» است. تاریخ شیعه و سرگذشت پیشوایان آن گواه روشنی براین مدعاست.
اگرچه موضوع ظلم ستیزی و رویارویی با ستمگران در ادبیّات فارسی بازتاب داشته است، امّا در آثار شاعران شیعی جلوة خاصی دارد و به لحاظ حساسیت شیعیان، این مسأله، تشخیص و تمایز ویژه‌ای پیدا كرده است.
نگرش قرآن به ظلم و ظالم
از آن جا كه ظلم با سرشت انسانها سازگار نیست، خداوند در قرآن مجید آیات فراوانی در بارة نكوهش ستم و سرانجام ظالمان و مسائل مختلف دیگر در همین زمینه، نازل كرده است كه به عنوان نمونه چند آیه آورده می‌شود.
در مورد اعتماد و توجه نكردن به ظالمان چنین آمده است:
«ولا تركنوا الی الذین ظلموا فتمسكم النار و مالكم من دون الله من اولیاء ثم لاتنصرون.
به ستمكاران میل مكنید، كه آتش بسوزاندتان، شما را جز خدا هیچ دوستی نیست و كس یاریتان نكند. (هود / 113)».
و به ستمكاران، وعدة عذاب دردناك داده شده است:
«فویل للذین ظلموا من عذاب یوم الیم. پس وای بر ستمكاران از عذاب دردآور قیامت (زخرف /65)»
و در جای دیگر خطاب به جائران، چنین گفته شده است:
«وسیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون : و ستمكاران به زودی خواهند دانست كه به چه مكانی باز می‌گردند (شعراء / 277).»
و راجع به سرانجام ظالمان در قیامت، چنین می خوانیم:
«ثم قیل للذین ظلموا ذوقوا عذاب الخلد هل تجزون الا ما كنتم تكسبون: آنگاه به ستمكاران گویند: عذاب جاوید را بچشید . آیا نه چنین است كه در برابر اعمالتان كیفر می‌بینید؟ (یونس / 52)»
سخت ترین مرحله حسابرسى در قیامت
آیت‌الله ابراهیم امینی در کتاب معاد در قرآن سخت‌ترین مرحله حسابرسی در قیامت را از نگاه آیات و روایات تشریح کرده است.
سخت‌ترین مراحل حساب، رسیدگى به مظالم عباد و حقوق مردم نسبت به یكدیگر است. انسانها با هم زندگى مىكنند و نسبت به همدیگر حقوقى دارند. رعایت حقوق یك وظیفه الهى است كه انبیاء الهی در باره آن تأكید داشتهاند. و در قیامت مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
به طور كوتاه به برخى از آنها اشاره مىكنم: هر یك از زن و شوهر، پدر و مادر و فرزندان، خویشان و نزدیكان، همسایگان و شهروندان، جوانان و سالخوردگان، معلمان و دانشجویان، ثروتمندان و تهىدستان، كارگزاران و زیردستان، همكیشان و هموطنان و... نسبت به یكدیگر وظایف و حقوقى دارند.
كه رعایت آنها یك وظیفه وجدانى، اجتماعى و شرعى است. و تضییع آنها یك گناه و جرم محسوب مىشود، كه در قیامت مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.
امكان دارد خداى متعال در قیامت از حقوق تضیع شده خودش صرف نظر كند، ولى از حقوق تضیع شده بندگان نسبت به یكدیگر صرف نظر نخواهد كرد؛ مگر این كه خودشان رضایت دهند و از دادخواهى صرف نظر كنند.
انواع ظلم
امیرالمۆمنین علیهالسلام فرمود: ظلم سه گونه است: اول ظلمى كه بخشیده نخواهد شد، دوم ظلمى كه بدون دادستانى رها نمىشود، سوم ظلمى كه مورد بخشش قرار خواهد گرفت.
ظلمى كه بخشیده نخواهد شد عبارت است از شرك به خدا، قرآن مىفرماید: «إِنَّ اللّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَكَ بِـهِ» اما ظلمى كه بخشیده مىشود ستم كوچكى است كه هر انسانى نسبت به خودش روا داشته است، اما ظلمى كه بدون حساب رها نمىشود عبارت است از ظلم بندگان نسبت به یکدیگر، قصاص در آنجا بسیار دشوار خواهد بود، سختى آن در حد زخم كارد و زدن تازیانه نیست بلكه بسیار سختتر است.
رسول خدا صلىاللهعلیهوآله فرمود: «هر كس از قصاص مىترسد از ستم به مردم خوددارى كند.»
مشكل حسابرسى به حق الناس در قیامت این است كه در آنجا چیزى ندارد تا به طلبكاران بدهند؛ مثلاً كسى كه اموال مردم را در دنیا غصب كرده یا نفقه زن و فرزندانش را نداده یا شخصى را كشته و دیهاش را نپرداخته یا ضربهاى به مظلومى زده و دیهاش را نداده یا زیان مالى به كسى زده و جبرانش نكرده یا از كسى غیبت كرده یا به او توهین و هتك حرمت كرده و راضىاش نساخته است، در قیامت و به هنگام دادرسى چیزى ندارد تا به طلبكاران بپردازد.
راه حل رفع عذاب
حل این مشكل به یكى از دو وجه امكان دارد: وجه اول این كه به مقدار طلب بستانكار از حسنات بدهكار برداشته مىشود و به طلبكار داده مىشود. وجه دوم این كه اگر حسناتى نداشت به همان مقدار از سیئات شاكى برداشته و در نامه عمل بدهكار ثبت مىشود.
شخصى از امام باقر یا صادق علیهالسلام روایت كرده كه فرمود: بدهكار را در قیامت حاضر مىكنند در حالى كه شدیداً وحشت زده و نگران است، اگر حسناتى دارد از او مىگیرند و به طلبكارش مىدهند و اگر حسناتى نداشت از گناهان طلبكار مىگیرند و به بدهكار مىدهند.
رسول خدا صلىاللهعلیهوآله فرمود: «شخصى را در قیامت براى حساب در محضر خداى متعال حاضر مىسازند و نامه اعمالش را به دستش مىدهند، وقتى در آن نگاه مىكند حسناتش را در آن مشاهده نمىكند، مىگوید: خدایا! این نامه عمل من نیست، چون عملهاى صالح خود را در آن نمىیابم.
در جواب گفته مىشود: پروردگارت اشتباه و فراموشى ندارد. حسنات تو به واسطه غیبتى كه از مردم كردهاى به آنان داده شده است. سپس شخص دیگرى را براى حساب حاضر مىسازند و نامه عملش را به دستش مىدهند.
هنگامى كه در آن مىنگرد عبادتهاى فراوانى در آن مشاهده مىكند كه آنها را انجام نداده است، مىگوید: خدایا! این نامه عمل من نیست چون بعضى كارهایى كه انجام ندادهام در آن ثبت شده است. در جواب گفته مىشود: چون فلان كس از تو غیبت كرده بود، در عوض حسنات او را به نامه عمل تو منتقل كردیم.»
دعا به هنگام مظلوم واقع شدن و مشاهده ى كردار ستمگران
دعاى چهاردهم ا ز صحیفه سجادیه شكایتى است بر درگاه حضرت ایزدى كه حضرت سیدالساجدین علیه السلام طى آن نگرانى نهایى خود را با خداى سبحان در میان گذارده ، از او طلب یارى مى كند .
نكته اى كه امام سجاد علیه السلام در این دعا بر آن اصرار دارد ، نه تنها انتقام گرفتن از شخص ظالم و ستمگر است ، بلكه آموزه هاى بسیار بدیع و دل نشین توحیدى را به خواننده مى آموزد كه در صورت توجه به آن ، غیظ و خشم او كاملا فرو مى نشیند و تمام توجه خود را به رحمت و تفضل خدا و پاداش اخروى دوخته و اهمیت بیشترى به تهذیب خود از رذایل اخلاقى مى دهد .
یا من لا یخفى علیه أنباء المتظلمین ، و یا من لا یحتاج فى قصصهم الى شهادات الشاهدین ؛
اى خدایى كه اخبار ستم كشیدگان بر او پوشیده نیست و در دادرسى به سرگذشت مظلومان ، به گواهى شاهدان نیازمند نیست !
منبع :
حوزه نیوز
پایگاه تخصصی صحیفه سجادیه
سایت دفاع مقدس استان کرمان
تهیه و فرآوری : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان
