خواب پریشان دیدیم، چه کنیم؟

خواب و بیداری از نیازهای اساسی انسان‌ است که باید به درستی تنظیم شوند، خواب مایه قوت و پایداری جسم و جان است و اختلال در آن روند زندگی عادی انسان را برای انجام وظایف خود با مشکل روبه‌رو می‌کند.
در روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام دستورهای ویژه‌ای درباره رعایت برخی حالت‌ها در انجام داد کارها، آداب خوابیدن، وقت خوابیدن و پرهیز از افراط و تفریط در خواب وارد شده است .

فلسفه خوابیدن

خواب مؤمن نه از بهر راحتِ نفس بود تا مایه غفلت و معصیت گشتی، لکن خواب، آسودن را بوَد تا نفس دیگر باره قوت خدمت یافتی تا خواب او عبادت گشتی؛ که هر کس که خورَد و خسبد (1) از بهر نعمت و شهوت، خواب و خوردِ او معصیت گردد؛ و هر که خورَد و خسبد از بهر قوت طاعت، آن خواب و خورد او طاعت گردد. نبینی که شریعت اسلام سحَری خوردن را ستوده است و ثواب عظیم بر آن وعده کرده است. از بهر آن که قوت طاعت را خورد نه شهوت نفس را. تا بزرگان چنین گفته اند که متقدمان ما خوردندی تا بزیستندی و ما می زییم تا بخوریم، طاعت خود به کار نیست.

چون خویشتن را چنین ریاضت کرد، گفتند با خویشتن مدارا کن. گفت: والله که خدای - تعالی - با من رفق نکرده است، من با خویشتن چگونه کنم؟! و این خبر حجت آورد که، نشنیدی که سید پیغمبران (صلی الله علیه وآله)  گفت: سخت‌ترین بلا پیغامبران را باشد پس صدیقان را؛ پس هر که به ایشان ماننده‌تر بلای او سختتر.(2) 

رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمود: «دیدگان من می خوابند و قلبم نمی خوابد».(3)

زمان خواب و بیداری

نکته: بدان، که خداوند شب را برای خواب و آسایش بندگان آفریده است و روز را برای کار و به دست آوردن وسایل زندگی.

خواب روز را با دشواری از خود دور کن و اگر نمی توانی باید اندکی بخوابی؛ زیرا روز خود را به شب بدل کردن عاقلانه نیست. امّا رسم بزرگان و توانگران این است که تابستان به هنگام ظهر به خواب نیمروزی فرو می روند و یا با دوستان و ندیمان خود به سر می برند تا گرما کم شود آن وقت از منزل بیرون می روند، امّا در کل باید سعی کنی که بیشتر عمر خود را در بیداری و کمتر در خواب بگذرانی که بسیار خوابیدن ما - پس از مرگ - در پیش است.(4)

امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: خواب در ابتدای روز مایه نادانی و کودنی و خواب قیلوله (خواب کوتاه نیمروز) نعمت و خواب پس از عصر مایه حماقت و ابلهی و خواب میان مغرب و عشا مایه محرومیت از روزی است.

امیرمؤمنان(علیه السلام) می‌فرماید: خواب میان مغرب و عشاء و پیش از طلوع خورشید مایه فقر است.

زود بیدار شدن

توصیه: باید به سحرخیزی عادت کنی؛ چنان که پیش از طلوع آفتاب بیدار شوی و برخیزی و نماز صبح به جای آوری. هر کس که بعد از طلوع افتاب بیدار شود، تنگ روزی می شود؛ زیرا وقت نماز او گذشته است و شومی و بد روزی، او را فرا می گیرد. پس، صبح را زود بیدار شو و نماز بگزار و آن گاه به کار خود مشغول شو و اگر کاری نداشتی می توانی برای تفرّج بیرون بروی.(5)

نکته: گفته اند که چند گروه باید در خواب نباشند و اگر ایشان را خواب گیرد یا غافلان باشند یا دروغ گویان.

یکی آن که می خواهد به جنگ دشمن برود و دشمن مقابل او آمده باشد؛ دوم آن که وام دارد و تهیدست و بی چیز باشد؛

سوم عاشقی که از معشوق جدا مانده باشد؛

چهارم کسی که راز خویشتن با فردی ناسزا و ناشایست گفته باشد؛

پنجم بیماری که او را علاج نباشد؛

ششم کسی که مال بسیار دارد و از ضایع شدن آن می ترسد.(6)

آداب قبل از خواب

توصیه: اوّل، خواب خود را چون آخرِ عهد (عمر) خود داند. از معاصی توبه کند و طهارت کند و بر دست راست، و رو به قبله بخسبد؛ و نعمت اسلام را شکر کند که اگر بیدار گردد بر سَرِ گناه نشود. پس هر که به بیداری، کارِ خود سامان داده باشد، وی را از خواب و مرگ باکی نباشد.(7) جز آن گاه که خواب بر شما غلبه کرد مخسبید و چون بیدار شدید نیز مخسبید، که خواب دوم بر مؤمن حرام بود و بیهودگی.(8)

نکته : به وقت صبح خوش خفتن ناپسند است.(9)

آداب خوابیدن

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: ای علی! خوابیدن چهار گونه است: خواب پیامبران بر پشت، خواب مؤمنان بر پهلوی راست، خواب کافران و منافقان بر پهلوی چپ و خواب شیطان‌ها بر رویشان است.

حضرت علی(علیه السلام) می‌فرماید: خوابیدن چهار قسمت است: پیامبران بر پشت دراز کشیده می‌خوابند، در حالی که چشم‌هایشان برای دریافت وحی پروردگار نمی‌خوابد. مؤمن رو به قبله بر پهلوی راست می‌خوابد. پادشاهان و فرزندانشان برای گوارایی غذا بر پهلوی چپ می‌خوابند و ابلیس و برادرانش و دیوانگان و آسیب‌دیدگان عقلی بر روی شکم می‌خوابند.

از امام رضا(علیه السلام) روایت شده است که می‌فرمود: قدرت و سلطنت خواب، در مغز است و آن مایه پایداری و نیرومندی جسم است، پس هرگاه خواستی بخوابی ابتدا بر سمت راست سپس بر سمت چپ بخواب و همچنین هنگام برخاستن از سمت راست برخیز.

مکان خواب

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: بر بام و جایی که محفوظ نیست نخوابید.

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: بر روی چهارپایت مخواب، چون زخم پشتش را سریع می‌گرداند و این کار حکیمان نیست، مگر اینکه در کجاوه باشی و امکان استراحت داشته باشی.

امام کاظم(علیه السلام) می‌فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله) کسی را که تنها در خانه بخوابد نهی می‌کرد.

میانه‌روی در خواب

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: خدا سه چیز را دوست دارد: کم‌گویی، کم‌خوابی و کم‌‌خوری و نیز می‌فرماید: یکی از بدترین چیزهایی که درباره امتم هراس دارم، پرخوابی است.

امیر مومنان(علیه السلام) می‌فرماید: اهل دنیا کسی است که خوابش بسیار باشد؛ همچنین می‌فرماید: پرخوری و پرخوابی جان را فاسد می‌کنند و زیانبار است.

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: چهار چیز است که مقدار کم آنها هم بسیار است: آتش، خواب، بیماری و دشمنی. مقدار کم هر یک از این چهار چیز را ناچیز نشمارید بلکه مقدار کم آنها نیز بسیار است و می‌تواند منشأ پیامد زیاد باشد.

خواب پسندیده

کسی که می خوابد و واجبی یا مستحبی یا امری از او به سبب آن خواب فوت می شود، خواب او خواب غافلان و روش زیانکاران، و صاحب آن زیان دیده است.

هر کس که بخوابد بعد از انجام واجبات و مستحباتی که بر او واجب است، پس این خواب پسندیده است.(10)

توصیه قرار بده هر خوابت را آخرین مرحله از زندگی دنیوی ات، و خدا را به قلب و زبان یاد کن، و از اینکه خدا بر باطنت آگاه است بترس، و از خدا یاری بخواه تا بعد از بیداری به نماز بایستی.

به راستی شیطان به تو می گوید: بخواب که شب طولانی است و می خواهد که وقت مناجات و حاجت خواهی تو به خدا را از دستت خارج کند. (11)

خواب پریشان

امام صادق(علیه السلام) فرمود: هر گاه کسی خوابی پریشان و ناخوشایند دید (و از خواب بیدار شد) پهلو به پهلو شود و آیه 10 سوره مبارکه «مجادله» را بخواند: «إِنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّیْطَانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَلَیْسَ بِضَارِّهِمْ شَیْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» سپس بگوید: «عذت بما عاذت به ملائکة الله المقربون و انبیاۆه المرسلون و عباده الصالحون من شر ما رأیت و من شر الشیطان الرجیم»؛ به آنچه فرشتگان مقرب الهی و پیامبر مرسل و بندگان شایسته خدا پناه برده‌اند، پناه می‌برم از شر خوابی که دیده‌ام و از شر شیطان رجیم.

می گویند منقول است که: کسی که در خواب چیزی ببیند که غمگین و ناراحت شود اول این دعا را بخواند :

« بِسمِ الله الرَّحمٰن الرَّحیمِ اَعوذُ بماٰ عَاذَتْ بِهِ مَلائِکَةُ اللهِ الْمُقَرَّبونَ و اَنْبِیاءُ اللهِ الْمُرْسَلونَ و عِبادُ اللهِ الصَّالِحوُنَ مِنْ شَرِّمَا رَاَیْتُ مِنْ رُۆْیایَ »

(بنام خدایی که که مهربان عام و مهربان خاص است! پناه می برم به آنچه که فرشته های مقرب خداوند و پیامبران، فرستاده الهی و بندگان صالح خدا به آن پناه بردند از شرّ خوابی که دیدم.)

بعد سوره های «حمد»، «کافرون»، «توحید»، «فلق» و «ناس» را بخواند و بعد 3 مرتبه آب دهانش را به طرف راست و  به طرف چپ بیندازد که انشاءالله ضرری متوجه او نخواهد شد.

دوری از هوای نفس

پیش از خواب اگر توانستید سور مسبحات یعنی سوره حدید و حشر و صف و جمعه و تغابن را بخوانید و اگر نتوانستید تنها سوره حشر را بخوانید. (علامه طباطبایی)

پی نوشت ها:

ـ خسبد: بخوابد

ـ شرح التعرّف، ج4، صص1748و1749

ـ چراغ راه دینداری (بازنویسی مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة)، ص103

ـ پندر پدر (بازنویسی قابوس نامه )، صص76و77

- همان، ص78

- روش دلاوری و جنگاوری (بازنویسی آداب الحرب و الشجاعة)، صص27و28

- کشف المحجوب. ص520.

- همان، ص521

- مجموعه آثار فارسی احمد غزالی (رساله عینیه)، ص205

- همان، صص103و104

- همان، صص104و105 

با استفاده از منابع :

مجله گنجینه ش 81

مفاتیح الحیاة آیت الله جوادی آملی