شفاعت کنندگان قیامت چه کسانی هستند؟

قرآن، ملائکه، علما و شهدا، متعلمان و حافظان قرآن و خویشاوندان از دیگر کسانی هستند که مالک شفاعت برشمرده شده اند.

از نظر قرآن و روایات، شفاعت کنندگانی هستند که با اذن خداوند می توانند به شفاعت گنهکاران بپردازند و آن ها را به سوی کمال رهنمون شوند.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله

« وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقامًا مَحْمُودًا»؛ « و پاسی از شب را (از خواب برخیز و) قرآن (و نماز) بخوان؛ این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد».(1) مفسران معتقدند منظور از مقام محمود، همان شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله است.

انبیاء علیهم السلام

« وَ لا یَمْلِکُ الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ»؛ « کسانی را که غیر از او می ‏خوانند، قادر بر شفاعت نیستند؛ مگر آن ها که شهادت به حق داده ‏اند و به خوبی آگاهند».(2)

از مصادیق روشن « مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ»، پیامبران الهی هستند.

اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله

در قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارد که به گفته مفسران و به بیان احادیث، در مورد اهل بیت علیهم السلام و شفاعت آنان نازل شده است؛ از جمله آیه مبارکه « مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاّ بِإِذْنِهِ»؛ « کیست که در نزد او، جز به فرمان او شفاعت کند؟ (بنابراین، شفاعت شفاعت ‏کنندگان، برای آن ها که شایسته شفاعتند، از مالکیت مطلقه او نمی‏ کاهد).»

(3) علامه طباطبایی درباره این آیه شریفه می فرماید: مراد از شفاعت کنندگان امامان معصوم علیهم السلام هستند.(4)

خداوند در آیه دیگری نیز چنین فرموده است: « فَما لَنا مِنْ شافِعینَ * وَ لا صَدیقٍ حَمیمٍ»؛ «(افسوس که امروز) شفاعت‏ کنندگانی برای ما وجود ندارد و نه دوست گرم و پرمحبّتی.»(5) روایات متعددی در ذیل این آیه شریفه آمده است که علامه طباطبایی بعضی از آن ها را آورده که صریحاً بیان کرده اند شافعان، امامان هستند.(6)

در آیه دیگری نیز خداوند می فرماید: « لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَةَ إِلاّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْدًا»؛ « آنان هرگز مالک شفاعت نیستند؛ مگر کسی که نزد خداوند رحمان، عهد و پیمانی دارد.»(7)

با توجه به روایتی که در تفسیر این ایه شریفه آمده است، مراد از عهد در عبارت « عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْدًا » کسی است که به ولایت امیرمۆمنان و امامان اهل بیت علیهم السلام بعد از او عقیده داشته باشد و این گونه افراد، مالک شفاعتند؛ بنابراین می توان این گونه برداشت کرد که به طریق اولی خود امامان اهل بیت علیهم السلام هم مالک شفاعت هستند.(8)

قرآن، ملائکه، علما و شهدا، متعلمان و حافظان قرآن و خویشاوندان از دیگر کسانی هستند که مالک شفاعت برشمرده شده اند.(9)

چگونگی برخورداری از شفاعت ائمه علیهم السلام

شفاعت دارای شرایط و حدودی است که مهم ترین آن ها بر اساس آیات و روایات عبارت است از:

ایمان به خدا و اطاعت از اهل بیت علیهم السلام و اعتقاد به امامت امامان معصوم علیهم السلام. باید توجه داشت که دوستی اهل بیت علیهم السلام بدون اطاعت از آنان و اعتقاد به امامت شان درباره شفاعت ثمری ندارد؛ زیرا حقیقت دوستی زمانی تحقق می پذیرد که اطاعت را در پی داشته باشد و در غیر این صورت نمی توان نام آن را به حقیقت دوست داشتن دانست.

اهل بیت علیهم السلام در دنیا با هدایت انسان ها، آن ها را از سرانجام بد کارهایشان رها می سازند؛ یعنی پیروان اهل بیت علیهم السلام در قیامت زیر پرچم نجات آنان قرار می گیرند و این در حقیقت تجلی همان پیروی است که در دنیا از آن ها داشته اند. افزون بر این رحمت و مغفرت الهی که هدایت نیز جزو آن است، همانطور که در دنیا توسط پیامبران و اولیاء الهی به مردم می رسد، در آخرت نیز به واسطه آن ها به مردم می رسد، ولی در آخرت تنها کسانی می توانند از خوان گسترده رحمت و مغفرت الهی استفاده کنند که شرایط لازم در دنیا برای خود فراهم کرده باشند.

به عبارت دیگر رحمت و مغفرت الهی چه در دنیا و چه در آخرت گسترده است، ولی شرط بهره بردن از رحمت و مغفرت خدا در آخرت، بهره مند شدن از رحمت خدا در دنیاست و هدایت پذیری و اطاعت از اهل بیت علیهم السلام، از بزرگ ترین رحمت های خداوند در دنیاست.(10)

پی نوشت ها:

1. اسراء: 79.

2. زخرف: 86.

3. بقره: 255.

4. ر.ک: المیزان، ج14، ص 291.

5. شعراء: 100 و 101.

6. ر.ک: المیزان،  ج19، ص 291.

7. مریم: 87.

8. ر.ک: تفسیر نمونه، ج 13، ص 135.

9. ر.ک: انبیاء: 28 ـ26؛ زخرف: 86؛ مستدرک الوسایل، ج11، ص 20؛ بحارالانوار، ج8، ص 43، کافی، ج 2، ص 599؛ سبحانی، منشور جاوید، ج8، ص 183؛ هاشمی، پرسمان قرآنی معاد، ص 166 ـ 164.

10. پرسمان قرآنی معاد، ص 166 و 167.

زهرا رضاییان

بخش قرآن تبیان