انعکاس حرف ها را جدی بگیریم!
گاهى اعمالى از ما سر مىزند كه از سوى دشمنان داخلى، یا محافل بینالمللى سبب تفسیرهاى سوء و بهرهگیرى بلندگوهاى تبلیغاتى آنان مىشود، وظیفه ما این است كه از این كارها جدا بپرهیزیم و بى جهت بهانه به دست این مفسدان داخلى و خارجى ندهیم.
در سخن گفتن با بزرگان ، ادب در گفتار رعایت شود!!
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكافِرِینَ عَذابٌ أَلِیمٌ (بقره 104)
اى كسانى كه ایمان آوردهاید! (به پیامبر) نگویید: «راعِنا» مراعاتمان كن، بلكه بگویید: «انظرنا» ما را در نظر بگیر، و (این توصیه را) بشنوید و براى كافران عذاب دردناكى است.
برخى از مسلمانان براى اینكه سخنان پیامبر(صلی الله علیه وآله) را خوب درك كنند، درخواست مىكردند كه آن حضرت با تأنّى و رعایت حال آنان سخن بگوید. این تقاضا را با كلمه «راعِنا» مىگفتند. یعنى مراعاتمان كن. ولى چون این تعبیر در عرف یهود، نوعى دشنام تلقى مىشد،(«راعِنا» از مادهى «رعى» به معنى مهلت دادن است. ولى یهود كلمهى «راعِنا» را از مادهى «الرعونة» كه به معنى كودنى و حماقت است، مىگرفتند) آیه نازل شد كه به جاى «راعِنا» بگویید: «انْظُرْنا» تا دشمن سوء استفاده نكند.
از این آیه به خوبى استفاده مىشود كه مسلمانان باید در برنامههاى خود مراقب باشند كه هرگز بهانه به دست دشمن ندهند، حتى از یك جمله كوتاه كه ممكن است سوژهاى براى سوء استفاده دشمنان گردد احتراز جویند، قرآن با صراحت براى جلوگیرى از سوء استفاده مخالفان به مۆمنان توصیه مىكند كه حتى از گفتن یك كلمه مشترك كه ممكن است دشمن از آن معنى دیگرى قصد كند و به تضعیف روحیه مۆمنان بپردازد پرهیز كنند، دامنه سخن و تعبیر وسیع است چه لزومى دارد انسان جملهاى را به كار برد كه قابل تحریف و سخریه دشمن باشد.
وقتى اسلام تا این اندازه اجازه نمىدهد بهانه به دست دشمنان داده شود، تكلیف مسلمانان در مسائل بزرگتر و بزرگتر روشن است، هم اكنون گاهى اعمالى از ما سر مىزند كه از سوى دشمنان داخلى، یا محافل بینالمللى سبب تفسیرهاى سوء و بهرهگیرى بلندگوهاى تبلیغاتى آنان مىشود، وظیفه ما این است كه از این كارها جدا بپرهیزیم و بى جهت بهانه به دست این مفسدان داخلى و خارجى ندهیم.
"خداوند در هیچ موردى از قرآن آیهاى كه" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا" در آن باشد نازل نكرده مگر آنكه على (علیه السلام) رئیس آن و امیر آن است"
این نكته نیز قابل توجه است كه جمله "راعنا"- علاوه بر آنچه گفته شد- خالى از یك نوع تعبیر غیر مۆدبانه نیست، زیرا راعنا از ماده مراعات (باب مفاعله) است و مفهومش این مىباشد" تو ما را مراعات كن، تا ما هم تو را مراعات كنیم" و چون این تعبیر (علاوه بر سوء استفادههائى كه یهود از آن مىكردند) دور از ادب بوده است قرآن مسلمانان را از آن نهى كرده است. (تفسیر فخر رازى و المنار ذیل آیه مورد بحث)
نكته: مفهوم دقیق" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا"
این اوّلین آیه از آغاز قرآن است كه با خطاب: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» شروع مىشود.
و از این به بعد بیش از هشتاد مورد وجود دارد كه با همین خطاب آمده است.
جالب اینكه این تعبیر منحصرا در آیاتى است كه در مدینه نازل شده و در آیات مكى اثرى از آن نیست، شاید به این دلیل كه با هجرت پیامبر (صلی الله علیه وآله) به مدینه وضع مسلمانان تثبیت شد و به صورت یك جمعیت ثابت و صاحب نفوذ در آمدند و از پراكندگى نجات یافتند، لذا خداوند آنها را با جمله" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمنوا" مخاطب قرار داده است.
این تعبیر ضمنا نكته دیگرى در بر دارد و آن اینكه حال كه شما ایمان آوردهاید، و در برابر حق تسلیم شدهاید، و با خداى خود پیمان اطاعت بستهاید، باید به مقتضاى این پیمان، به دستورهایى كه پشت سر این جمله مىآید عمل كنید، و به تعبیر دیگر ایمان شما ایجاب مىكند كه این دستورات را بكار بندید.
قابل توجه اینكه در بسیارى از كتب اسلامى، از جمله منابع اهل تسنن، از پیامبر (صلی الله علیه وآله) چنین نقل شده است كه فرمودند: «ما انزل اللَّه آیة فیها یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا، الا و على (علیه السلام) راسها و امیرها»
توجّه به انعكاس حرفها داشته باشید. «لا تَقُولُوا راعِنا» ممكن است افرادى با حسن نیّت سخن بگویند، ولى باید بازتاب آن را نیز در نظر داشته باشند
"خداوند در هیچ موردى از قرآن آیهاى كه" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا" در آن باشد نازل نكرده مگر آنكه على (علیه السلام) رئیس آن و امیر آن است" (این حدیث را" درالمنثور" از ابو نعیم، در"حلیة الاولیاء" از ابن عباس نقل كرده است.)
پیامهای آیه:
1ـ توجّه به انعكاس حرفها داشته باشید. «لا تَقُولُوا راعِنا» ممكن است افرادى با حسن نیّت سخن بگویند، ولى باید بازتاب آن را نیز در نظر داشته باشند.
2ـ دشمن، تمام حركات و حتّى كلمات ما را زیر نظر دارد و از هر فرصتى كه بتواند مىخواهد بهره برده و ضربه بزند. «لا تَقُولُوا راعِنا»
3ـ اسلام، به انتخاب واژههاى مناسب، بیان سنجیده و نحوهى طرح و ارائه مطلب توجّه دارد. «وَ قُولُوا انْظُرْنا»
4ـ باید در سخن گفتن با بزرگان و معلّم، ادب در گفتار رعایت شود. «لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا»
5 ـ اگر دیگران را سفارش به مراعات ادب مىكنیم، باید ابتدا خودمان در سخن با مردم، رعایت ادب را بكنیم. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» خطاب محترمانه است.
6ـ اگر از چیزى نهى مىشود، باید جایگزین مناسب آن معرّفى شود. «لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ج 1
2- تفسیر نمونه ج1
3- تفسیر فخر رازى ذیل آیه مورد بحث
4- المنار ذیل آیه مورد بحث
5- درالمنثور
