گاهى علم و دانش، وسیله آزمایش است!!
خداوند دو فرشته را به نام «هاروت» و «ماروت» به صورت انسان در شهر «بابل» (منطقهاى حدود نجف و كربلاى فعلى) در میان مردم قرار داد كه روش ابطال و خنثى سازى سحر را به آنان بیاموزند. امّا براى اینكار لازم بود ابتدا آنان را با سحر آشنا سازند. لذا فرشتهها، ابتدا طریق سحر و سپس طریقه ابطال آن را مىآموختند و قبل از آموزش با شاگردان خود شرط مىكردند كه از آن سوء استفاده نكنند و مىگفتند: این كار مایهى فتنه و آزمایش است، مبادا در مسیر مبارزه و خنثى سازى، خودتان گرفتار شوید. امّا یهود از آن آموزش سوء استفاده نموده و از آن براى مقاصد ناشایست بهره بردند.
در ادامه تفسیر آیه 102 سوره مباركه بقره لازم دیدیم به خاطر اهمیت این آیه بحث راجع به نكته اساسی این آیه را ادامه دهیم.
ماجراى هاروت و ماروت
درباره این دو فرشته كه به سرزمین بابل (نام منطقهاى حدود نجف و كربلاى فعلى) آمدند، افسانهها و اساطیر عجیبى به وسیله داستانپردازان ساخته شده و به این دو ملك بزرگ الهى بستهاند تا آنجا كه به آنها چهره خرافى دادهاند، و حتى كار تحقیق و مطالعه پیرامون این حادثه تاریخى را بر دانشمندان مشكل ساختهاند، آنچه از میان همه اینها صحیح تر به نظر مىرسد و با موازین عقلى و تاریخى و منابع حدیث سازگار است همان است كه در ذیل مىخوانید:
" در سرزمین بابل سحر و جادوگرى به اوج خود رسید و باعث ناراحتى و ایذاء مردم گردیده بود، خداوند دو فرشته را به صورت انسان مامور ساخت كه عوامل سحر و طریق ابطال آن را به مردم بیاموزند، تا بتوانند خود را از شر ساحران بر كنار دارند.
ولى این تعلیمات بالاخره قابل سوء استفاده بود، چرا كه فرشتگان ناچار بودند براى ابطال سحر ساحران طرز آن را نیز تشریح كنند، تا مردم بتوانند از این راه به پیشگیرى پردازند، این موضوع سبب شد كه گروهى پس از آگاهى از طرز سحر، خود در ردیف ساحران قرار گرفتند و موجب مزاحمت تازهاى براى مردم شدند.
با اینكه آن دو فرشته به مردم هشدار دادند كه این یك نوع آزمایش الهى براى شما است و حتى گفتند: سوء استفاده از این تعلیمات یك نوع كفر است، اما آنها به كارهایى پرداختند كه موجب ضرر و زیان مردم شد" (مجمع البیان ذیل آیه 102 بقره ـ وسائل جلد 12 صفحه 107 و 106)
آنچه در بالا آوردیم چیزى است كه از بسیارى از احادیث و منابع اسلامى استفاده مىشود و هماهنگى آن با عقل و منطق آشكار است، از جمله حدیثى كه از عیون اخبار الرضا (علیه السلام) نقل شده (كه در یك طریق از خود امام رضا علیه السلام و در طریق دیگرى از امام حسن عسكرى علیه السلام است) به روشنى این معنى را تایید مىكند. (وسائل الشیعه ج 12 ص 107 و 108)
با اینكه آن دو فرشته به مردم هشدار دادند كه این یك نوع آزمایش الهى براى شما است و حتى گفتند: سوء استفاده از این تعلیمات یك نوع كفر است، اما آنها به كارهایى پرداختند كه موجب ضرر و زیان مردم شد
اما متاسفانه بعضى از مورخان و نویسندگان دائرة المعارفها و حتى بعضى از مفسران در این زمینه تحت تاثیر افسانههاى مجعولى قرار گرفتهاند و داستانى را كه در افواه بعضى از عوام مشهور است درباره این دو فرشته معصوم الهى ذكر كردهاند كه: " آنان دو فرشته بودند، خداوند آنها را براى این به زمین فرستاد تا بدانند اگر آنها نیز جاى انسانها بودند از گناه مصون نمىماندند، و خدا را معصیت مىكردند، آنها هم پس از فرود آمدن به زمین مرتكب چندین گناه بزرگ شدند و به دنبال آن افسانهاى در باره ستاره زهره نیز ساختند، همه اینها بى اساس و جزء خرافات است و قرآن از این امور پاك مىباشد و اگر تنها در متن آیه 102 سوره مباركه بقره بیندیشیم خواهیم دید كه بیان قرآن هیچ ارتباطى با این مسائل ندارد.
چگونه فرشته معلم انسان مىشود؟
در اینجا سۆالى باقى مىماند و آن اینكه طبق ظاهر آیه مورد نظر و روایات متعدد- چنان كه گفتیم- هاروت و ماروت دو فرشته الهى بودند كه براى مبارزه با اذیت و آزار ساحران به تعلیم مردم پرداختند، آیا به راستى فرشته مىتواند معلم انسان باشد؟
پاسخ این سۆال در همان احادیث ذكر شده است و آن این است كه خداوند آنها را به صورت انسانهایى در آورد تا بتوانند این رسالت خود را انجام دهند، این حقیقت را مىتوان از آیه 9 سوره انعام نیز دریافت آنجا كه مىگوید: وَ لَوْ جَعَلْناهُ مَلَكاً لَجَعَلْناهُ رَجُلًا:" اگر او (پیامبر) را فرشتهاى قرار مىدادیم حتما او را به صورت مردى جلوهگر مىساختیم".
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نمونه ج 1
2- تفسیر مجمع البیان ذیل آیه 102 سوره مباركه بقره
3- وسائل الشیعه ج 12 ص 107 و 108
