مسیر تحول حوزه‌های علمیه (2)

شیوه های تحول در حوزه های علمیه

تحول مطلوب در حوزه ها وقتی اتفاق خواهد افتاد كه اولا كلیه زوایا ابعاد آن مورد شناخت و كنكاش قرار گیرد. از این جهت لازم است با جذب نیروی انسانی توانمند و متخصص اقدام به انجام مطالعه ای جامعه در خصوص تحول كرد.

ثانیا لازم است كه تحول در حوزه های علمیه به صورت همه جانبه و همزمان در بخش های گوناگون صورت گیرد.

بنابراین اگر بخش های مختلف حوزه مانند آموزش ، پژوهش و تبلیغ به طور همزمان متحول نشوند، نتیجه مطلوب حاصل نخواهد شد.

در این زمینه اقداماتی را باید صورت دهیم:

الف) نظام آموزشی حوزه باید دارای تنوع قابل توجهی باشد و برای هر كدام از انواع آن ، برنامه ریزی مناسبی صورت گیرد.

آموزش های حوزه را می توان به آموزش های دراز مدت یا كوتاه مدت، مستقیم یا غیر مستقیم و مجازی ،عمومی یا تخصصی تقسیم كرد.

بنابراین باید با گسترش دامنه آموزشی حوزه تلاش شود تا نیروهای متخصص در زمینه های گوناگون تربیت شوند تا هیچ كدام از نیازهای جامعه در زمینه های دینی و معنوی بدون پاسخ از سوی حوزه ها نماند.

 در این راستا همچنین لازم است با طبقه بندی نیروهای حوزه به گروه هایی چون مدرسین ، مبلغین و محققین ، آموزش و تربیت خاص را برای هر گروه در نظر گرفت؛ هر چند كه همه این گروه ها نیازمند آموزش های عمومی هم هستند.

البته در این زمینه كوشش هایی كه اغلب آنها به طور خودجوش بوده است؛ صورت گرفته است اما باید ساماندهی مناسبی در این راستا صورت گیرد و مدیریت حوزه از اقدامات مفیدی كه تاكنون صورت گرفته است؛ استفاده مناسب نماید و از نیورهای توانمند در این زمینه استفاده بایسته ای كند و مدیریت مناسبی را در این راستا اعمال كند.

اكنون در حاشیه حوزه مراكز آموزشی ، پژوهشی ، هنری و امثال آن با اشراف برخی فضلا تأسیس و رشد كرده است كه به تصور خود خلأ های آموزشی و كاستی های نظام آموزشی را پر می كنند و پتانسیل بسیاری برای مجموعه آنها وجود دارد؛ تنها كافی است به بدنه اصلی حوزه پیوند سیستماتیك بخورند.

ب) در خصوص اساتید حوزه نیز لازم است كه مركز مدیریت حوزه اقدامات مناسبی در جهت ساماندهی صورت دهد.

 امروز متاسفانه حوزه بر خلاف نهادهای دانشگاهی ، اساتید تمام وقت چندانی در اختیار ندارد و سیستم تدریس در حوزه های علمیه فاقد ساماندهی مناسب است.

در خصوص پایان نامه های حوزوی هم این مشكل وجود دارد و حوزویان در سطوح عالیه ، جهت پیشبرد در رساله های خود با مشكل انتخاب و كمك اساتید مواجه هستند . بنابراین انجام اقدام عاجل در این زمینه همزمان با سایر زمینه ها بسیار لازم و ضروری است.

همچنین روش برخی از اساتید حوزه پژوهش محور نیست و این اساتید بیشتر روی متون درسی و آموزشی و سنت پیشینیان اصرار دارند. به همین دلیل ، با وجود تلاش های صورت گرفته در زمینه ارتقای پژوهش، تاكنون ثمره چندانی به دست نیامده است.

ازاین رو باید با انجام اقدامات لازم، رویكرد مدارس علمیه و اساتید محترم تغییر داده شود تا پژوهش جایگاه واقعی خود را در حوزه های علمیه پیدا كند.

پ) اصلاح و ارتقای سیستم مدارك و مدارج علمی حوزه و افزایش اعتبار آنها یكی دیگر از اقدامات لازم است .

امروز به نظر می رسد كه در زمینه اعطای مدارك علمی حوزه نقایص و كاستی هایی وجود دارد و این مدارك در برخی از مواقع ، فاقد اعتبار لازم در سطح جامعه هستند . به همین دلیل لازم است در این زمینه اصلاحات و ساماندهی مناسبی صورت گیرد.

ت) مساله دیگری كه در این رابطه شایان توجه است؛ تربیت نیروهای آماده و توانمند در زمنیه های گوناگون فرهنگی در حوزه های علمیه است.

به عنوان نمونه باید بررسی شود كه چه میزانی از فضلای حوزه می توانند در ساخت مجموعه های تلویزیونی مشاركت كنند تا صدا و سیما بتواند رسالت دقیق خود را به انجام برساند.

بنابراین باید به بخش های هنر و فرهنگ در حوزه های علمیه توجه جدی شود تا حوزویان بتوانند در این زمینه مهم تاثیر گذار باشند و جامعه را از انحرافات احتمالی دور نگه دارند.

ث) ارتباط حوزه با مراكز علمی سایر نقاط جهان باید گسترش یابد. یكی از مسائلی كه در این زمینه می تواند مهم باشد ، تقویت زبان های دیگر مانند زبان عربی در حوزه است .

 امروز به دلیل اینكه زبان رسمی حوزه قم به عنوان بزرگ ترین حوزه شیعی فارسی است و اكثر حوزویان مسلط به سایر زبان های زنده دنیا نیستند، ارتباط مناسبی بین حوزه و مراكز علمی جهان اسلام كه معمولا زبان آنها عربی است؛ وجود ندارد. این مساله باعث شده است تا بسیاری از آثار و فعالیت های صورت گرفته توسط حوزه علمیه قم توسط آن مراكز شناخته نشود و مورد توجه قرار نگیرد.

نكته دیگر در این رابطه لزوم تقویت زبان عربی در سطوح پژوهشی و آموزشی عالی حوزه است. از این رو لازم است كه برخی از دروس خارج به زبان عربی ارائه شوند و محققان و پژوهشگران حوزه كتاب های خود را به زبان عربی به نگارش درآورند تا ارتباط نزدیك تری بین این محققان با مراكز علمی جهان اسلام به وجود آید.

تقویت زبان عربی همچنین باعث می شود تا حضور فضلای حوزی در همایش ها و هم اندیشی های مختلف مذاهب اسلامی بیشتر شود و از این طریق زمنیه مساعدتری جهت نشر معارف اسلامی به وجود آید.

ارتباط حوزه با مراكز علمی كشورهای غیر اسلامی نیز چندان مناسب نیست و ارتباط چندانی در این زمینه صورت نمی گیرد كه این مساله سبب شده است تاثیر گذاری حوزه های علمیه در این كشورها به حداقل برسد.

این در حالی است كه امروز نفوذ و تاثیر حوزه در این كشورها امری بسیار لازم و ضروری است. البته در این زمینه تاسیس جامعه المصطفی العالمیه كه با همت و حمایت رهبر معظم انقلاب اسلامی تشكیل شده است تا حدودی توانسته است این خلأ مهم را رفع كند اما تا رسیدن به وضع مطلوب فاصله بسیاری وجود دارد.

ج) انجام مدیریت صحیح و اصولی در زمینه تحول در حوزه های علمیه از دیگر اقدامات لازم است.

از آنجا كه ممكن است مثلا ده سال زمان صرف شود تا تحول مطلوب حاصل شود و عقب ماندگی حوزه های عملیه جبران گردد؛ لازم است كه مدیریت حوزه آمادگی و توانایی كامل را در این زمینه داشته باشد.

همچنین مدیریت تحول باید متمركز باشد؛ زیرا تشتت در مراكز تصمیم گیری و اجرا در حوزه های علمیه باعث وارد آمدن ضررهای بسیاری خواهد شد. چنین مدیریت متمركزی در زمان مرحوم آیت اله بروجردی به وجود آمد و باعث انجام اقدامات مفیدی در حوزه های علمیه شد.

در آن دوران تحت نظارت و مدیرتی ایشان ، در زمینه نحوه برگزاری امتحانات حوزه ، اعزام مبلغ به كشورهای دیگر و نیز نحوه تعامل با حكومت وقت ، اقدامات بسیار مناسبی صورت گرفت.

در این زمینه همچنین لازم است كه مدیریت تحول حوزه و نیروهای درگیر در این مساله دارای ویژگی های خاصی باشند. از این رو ، این افراد باید ضمن شناخت دقیق و صحیح دنیای معاصر و اقتضائات آن، مشكلات و نقایص حوزه ها ار در پاسخگویی به نیازهای زمانه بشناسند و در این زمینه برنامه ریزی مناسب كنند. آنچه رقم زننده آینده جهان است، مساله افنجار اطلاعات و ارتباطات است.

امروز دسترسی به بسیاری از اطلاعات برای افراد بسیار سهل و آسان شده است كه این مساله برای حوزه های علمیه اقتضائات بسیاری را فراهم آورده است و اگر حوزه چنین مساله مهمی را مورد شناخت دقیق قرار ندهد، در مسیر تحول قرار نخواهد گرفت و عقب ماندگی های حوزه مضاعف خواهد شد.

در شرایط كنونی از جوانب گوناگون شبهات مختلفی تولید و تكثیر می شوند كه این مساله نیازمند پاسخگویی دقیق حوزه های علمیه است.

البته نكته دیگری كه در این رابطه شایان توجه است این مساله مهم است كه گاهی از جانب نهادها و مراكز مختلفی دینی به شبهات مطرح شده پاسخ های متفاوتی داده می شود كه این مساله می تواند چونان آفتی مهم باشد و باعث موفقیت شبهه پراكنان در هدفشان می شود.

 زیرا در این صورت پاسخی شفاف و اصولی به شبهات داده نشده است و حتی به نوعی این شبهات تقویت می شوند. بنابراین در صورتی حوزه می تواند به شبهات پاسخ دقیق بدهد و آنهارا خنثی كند كه مدیریتی واحد و منسجم در این زمینه وجود داشته باشد تا ساماندهی مناسبی در پاسخگویی به شبهات به وجود آید.

علاوه بر نكات فوق، لازم است در زمینه سیستم ورودی حوزه های علمیه، برقراری ارتباط با خروحی های حوزه های علمیه، امر مهم اخلاق و تربیت در حوزه های علمیه، تربیت نویسندگان توانمند و ماهر نیز تحولاتی همسو با نكات فوق صورت گیرد تا حوزه مطلوب شكل گیرد.

البته انجام همه این اقدامات نیازمند شناخت دقیق امكانات مادی و معنوی حوزه های علمیه است، زیرا در صورت عدم برآورد درست و دقیق این مساله نمی توان مساله تحول را به گونه ای صحیح هدایت كرد.

منابع:

مسیر تحول حوزه های علمیه، حجت الاسلام و المسلمین رضا اسلامی، سایت راسخون، یک شنبه 19 تیر 1390

تهیه و تنظیم : وحید حق دوست ، گروه حوزه علمیه تبیان