آیا امر به معروف و نهی از منكر واجب عینی است؟

طبق رهنمود پیشوای پنجم، اگر مسلمانان به دو اصل امر به معروف و نهی از منکر اهتمام بورزند، دنیا و آخرت خود را آباد خواهند کرد؛ زیرا انجام دیگر واجبات ، امنیت و آسایش، رفاه و آرامش، تأمین حقوق مردم و آبادی شهر و روستا همه و هم در گرو عمل به این دو اصل است؛ زیرا معروف از منظر وحی، تمام اعمال و رفتار هایی است که مصلحت مردم در آن است و منکر نیر تمام کارهای زشتی است که فساد و تباهی و بی بند و باری در پی دارد.

اگر اهل ایمان، به احیای معروف و جلوگیری از منکرات اهتمام بورزند، جامعه ای سالم و به دور از زشتی ها، آلودگی ها، نگرانی ها و تضییع حقوق انسان ها به وجود خواهد آمد.

و در ادامه این نوشتار سوالاتی در این مورد و پاسخ آنها را مطرح می کنیم:

جواب: امر به معروف و نهی از منكر واجب كفائی است و در صورتی كه بعضی از مكلفین قیام به آن می كنند از دیگران ساقط است، و اگر اقامه معروف و جلوگیری از منكر موقوف بر اجتماع جمعی از مكلفین باشد واجب است اجتماع كنند. (توضیح المسائل حضرت امام(ره)، م2787)

جواب: بیان مسأله شرعیه در امر به معروف و نهی از منكر كفایت نمی كند بلكه باید مكلف امر و نهی كند. مگر آنكه مقصود از امر به معروف و نهی از منكر، از بیان حكم شرعی حاصل شود و یا طرف مقابل از آن امر و نهی بفهمد. (توضیح المسائل حضرت امام(ره)، م2789)

جواب: در واجب بودن امر به معروف و نهی از منكر چهار چیز شرط است:

1ـ آن كسی كه می خواهد امر و نهی كند، بداند كه آنچه شخص مكلف بجا نمی آورد واجب است بجا آورد، و آنچه بجا می آورد باید ترك كند. و بر كسی كه معروف و منكر را نمی داند واجب نیست.

2ـ  آنكه احتمال بدهد امر و نهی او تأثیر می كند، پس اگر بداند اثر نمی كند واجب نیست.

3ـ آنكه بداند شخص معصیت كار بنا دارد كه معصیت خود را تكرار كند، پس اگر بداند یا گمان كند یا احتمال صحیح بدهد كه تكرار نمی كند واجب نیست.

4ـ در امر و نهی مفسده ای نباشد، پس اگر بداند یا گمان كند كه اگر امر یا نهی كند ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی قابل توجه به او می رسد واجب نیست، بلكه اگر احتمال صحیح بدهد كه از آن ترس ضررهای مذكور را پیدا كند واجب نیست بلكه اگر بترسد كه ضرری متوجه متعلقان او می شود واجب نیست، بلكه با احتمال وقوع ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی موجب حرج بر بعضی مۆمنین، واجب نمی شود بلكه در بسیاری از موارد حرام است. (توضیح المسائل حضرت امام(ره)، م2791)

جواب: اگر معروف یا منكر از اموری باشد كه شارع مقدّس به آن اهمّیت زیاد می دهد مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احكام ضروریه، باید ملاحظه اهمّیت شود، و مجرد ضرر، موجب واجب بودن نمی شود، پس اگر توقف داشته باشد حفظ عقاید مسلمانان یا حفظ احكام ضروریه اسلام بر بذل جان و مال واجب است بذل آن. (توضیح المسائل حضرت امام(ره)، م 2792)

منابع:

سایت حوزه

سایت اندیشه قم

مجله كوثر ـ بهار 1386، شماره 69