سوگندی که سریع عمل می کند !
قسم دادن و قسم خوردن یکی از راه های اعتراف گرفتن از کسی است که عملش را کتمان می کند ، در فرهنگ اسلامی قسم خوردن جایگاه والایی دارد که در مواقع نیاز شخص را به ذات مقدس پرودرگار باری تعالی یا کتاب با عظمتش قرآن ، قسم می دهند تا به کرده خود اعتراف کند ، باید یادمان باشد که قسم دادن و قسم خوردن خود قوانینی دارد که باید رعایت شود .
مثلا در باب قسم خوردن گاه شخص به تمجید ذات باری تعالی می پردازد و سوگند میخورد و نعوذ بالله ممکن است به دروغ هم سوگند بخورد، و خود را تبرئه کند و دیگری را به خطر بیندازد برای چنین مواقعی امام علی علیه السلام به ما راهی را نشان می دهند که چطور باید قسم داد و نتیجه گرفت.
«أَحْلِفُوا الظَّالِمَ ـ إِذَا أَرَدْتُمْ یَمِینَه ـ بِأَنَّهُ بَرِیءٌ مِنْ حَوْلِ آللّهِ وَقُوَّتِهِ؛ فَإِنَّهُ إِذَا حَلَفَ بِهَا کَاذِباً عُوجِلَ آلْعُقُوبَةَ، وَإِذَا حَلَفَ بِاللّهِ آلَّذِی لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ لَمْ یُعَاجَلْ، لاَِنَّهُ قَدْ وَحَّدَ آللّهَ تَعَالَى.»
امام علی (علیه السلام) فرمود :
هرگاه خواستید ظالمى را سوگند دهید اینگونه سوگند دهید که از حول و قوه الهى برى است (اگر فلان کار را انجام داده باشد) زیرا اگر این قسم دروغ باشد مجازات او به سرعت فرا مىرسد (یا به درد سختى مبتلا مىگردد و یا مىمیرد) ولى هرگاه چنین سوگند یاد کند: به خدایى که جز او خدایى نیست (این کار را نکردهام) در کیفرش تعجیل نمىشود؛ زیرا خدا را به یگانگى ستوده است.(مصادر نهجالبلاغه، ج 4، ص 195)
وقتی کسی قسم میخورد که مثلا "از دایره فیض الهی بیرون باشم اگر این کار را کرده باشم " مطمئنا هیچ کس نیست که بتواند لحظه ای بدون عنایت و فیض الهی به حیات خود و به هستی خود ادامه دهد .
حواریان، به عیسى بن مریم عرض كردند: ما را سفارشى كن . فرمود : موسى علیه السلام به قوم خود فرمود: به خدا، سوگندِ دروغ مخورید . و من به شما دستور مى دهم كه نه راست و نه دروغ، به خدا، سوگند مخورید
شرح و تفسیر
سوگند سریع التأثیر
امام (علیه السلام) در این گفتار نورانى دستورى درباره سوگندهاى مۆثر در برابر کارهایى که ظالمى مرتکب شده مىدهد و مىفرماید: «هرگاه خواستید ظالمى را سوگند دهید اینگونه سوگند دهید که از حول و قوه الهى برى است (اگر فلان کار را انجام داده باشد) زیرا اگر این قسم دروغ باشد مجازات او به سرعت فرا مىرسد (یا به درد سختى مبتلا مىگردد و یا مىمیرد) اما اگر چنین سوگند یاد کند: به خدایى که جز او خدایى نیست (این کار را نکردهام) در کیفرش تعجیل نمىشود، زیرا خدا را به یگانگى ستوده است»؛ (أَحْلِفُوا الظَّالِمَ ـ إِذَا أَرَدْتُمْ یَمِینَه ـ بِأَنَّهُ بَرِیءٌ مِنْ حَوْلِ آللّهِ وَقُوَّتِهِ؛ فَإِنَّهُ إِذَا حَلَفَ بِهَا کَاذِباً عُوجِلَ آلْعُقُوبَةَ، وَإِذَا حَلَفَ بِاللّهِ آلَّذِی لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ لَمْ یُعَاجَلْ، لاَِنَّهُ قَدْ وَحَّدَ آللّهَ تَعَالَى).
از این سخن امام(علیه السلام) روشن مىشود که تعبیرات سوگندها بسیار متفاوت است؛ تعبیرهایى که مدح و ثناى الهى در آن است سبب تعجیل عقوبت نمىشود اما تعبیرات خشنى که بر ضد آن باشد، عقوبت را تعجیل مىکند.
در حدیث معروفى که در کتب مختلف آمده مىخوانیم: شخصى نزد منصور، خلیفه عباسى از امام صادق (علیه السلام) بدگویى کرد. منصور به دنبال حضرت فرستاد و هنگامى که امام (علیه السلام) حضور پیدا کرد عرض کرد: فلان کس درباره شما چنین وچنان مىگوید. امام (علیه السلام) فرمود: چنین چیزى دروغ است؛ اما بدگویىکننده گفت: دروغ نیست و واقعیت دارد. امام (علیه السلام) او را به برائت از حول و قوه الهى اگر دروغگو باشد قسم داد. او همین سوگند را یاد کرد و هنوز گفتارش تمام نشده بود که فلج شد و مانند قطعه گوشتى بىجان به روى زمین افتاد! پاى او را گرفتند و کشانکشان از مجلس بیرون بردند و امام صادق (علیه السلام) از این توطئه رهایى یافت.(1)
در رخداد دیگرى مىخوانیم که منصور دوانیقى به امام صادق(علیه السلام) عرض کرد: یکى از یاران شما به نام «معلى بن خنیس» مردم را به سوى شما فرا مىخواند و(براى خروج کردن) اموالى ذخیره مىکند. امام (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند چنین چیزى نبوده است. منصور گفت: من کسى را که چنین خبرى داده نزد شما حاضر مىکنم. و سپس آن مرد را حاضر کرد. امام (علیه السلام) رو به آن فرد کرده فرمود: قسم مىخورى؟ عرض کرد: آرى؛ سپس گفت: «وَاللهِ الَّذى لا إلهَ إلّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمانِ الرَّحیمِ که او این کار را کرده است». امام (علیه السلام) فرمود: تو خداوند را با اوصاف جلالش مىستایى و او به همین سبب تو را مجازات نمىکند. اینگونه که من مىگویم قسم بخور. بگو: «بَرِئْتُ مِنْ حَوْلِ اللَّهِ وَقُوَّتِهِ وَأَلْجَأْتُ إِلَى حَوْلِی وَقُوَّتِی (که تو این سخن را گفتهاى)» آن مرد اینگونه قسم خورد. هنوز کلامش تمام نشده بود که بر زمین افتاد و مرد. منصور گفت: بعد از این، کلام هیچ سخنچینى را درباره تو نخواهم پذیرفت.(2)
تعبیرات سوگندها بسیار متفاوت است؛ تعبیرهایى که مدح و ثناى الهى در آن است سبب تعجیل عقوبت نمىشود اما تعبیرات خشنى که بر ضد آن باشد، عقوبت را تعجیل مىکند
نهی از قسم خوردن بیجا
باید یادمان باشد که ما جایز نیستم برای هر امر پیش پا افتاده ای قسم بخوریم و گمان کنیم که از مهلکه رسته ایم ،باید مراقب رفتارمان باشیم نه اینکه به هر فسقی دست بزنیم و برای کتمان آن بیایم و خدواند با عظمت را دست مایه کارهای نابخردانه و اعمال زشتمان قرار دهیم .
قرآنکریم می فرماید :«خدا را دستاویز سوگندهاى خویش قرار ندهید تا از نیكوكارى و تقوى و اصلاح در میان مردم باز ایستید ، كه خدا شنوا و داناست» .(3)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى على ! چنانچه ضرورتى در میان نباشد، نه به راست و نه به دروغ، به خدا سوگند مخور و خدا را دستاویز سوگند خود قرار مده ؛ زیرا خداوند به كسى كه سوگند دروغ به نام او یاد كند، رحم نمى كند و از او مراقبت نمى نماید.(4)
حواریان، به عیسى بن مریم عرض كردند: ما را سفارشى كن. فرمود: موسى علیه السلام به قوم خود فرمود: به خدا، سوگندِ دروغ مخورید. و من به شما دستور مى دهم كه نه راست و نه دروغ، به خدا، سوگند مخورید.(5)
امام صادق علیه السلام: راست یا دروغ، به خدا سوگند مخورید؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ مى فرماید: «و خدا را دستاویز سوگندهاى خود قرار مدهید.»(6)
پی نوشت ها :
1- شرح نهجالبلاغه ابن میثم بحرانى، ج 5، ص 368. مرحوم علامه شوشترى نیز آن را در شرح نهجالبلاغهخود از کتاب الفصول المهمة نقل کرده است.
2- کافى، ج 6، ص 445، ح 3.
3- البقرة : 224 .
4- بحار الأنوار : 77/67/6 .
5 - بحار الأنوار : 104/212/1 .
6- الكافی : 7 / 434 / 1 .
فرآوری :محمدی
بخش نهج البلاغه تبیانمنابع :کتاب پیام امیر المۆمنین (علیه السلام) ج 14
پایگاه دارالحدیث