علل چهارگانه معراج پیامبر اکرم!

چگونه معراج رویم؟ (1)

یکی از مسائل مهم درباره ی اعتقاد به قدرت الهی مساله ی معراج پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) است. این سفر آسمانی که نشانگر عظمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) است ملاک صدق ایمان شیعیان خاص و واقعی شمرده شده است که ما در مقاله ی «از شیعیان ما نیست...» بدان پرداختیم. سوال دیگری که در این باب ممکن است مطرح شود آن است که آیا معراج رفتن از مختصات و ویژگی های خاص پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) بوده است یا آن که سایر انسان ها نیز می توانند به معراج روند؟! و اگر امکان چنین سفری برای همه فراهم باشد چه شرایطی را می طلبد؟! در این نوشته می کوشیم به بررسی این موضوع بپردازیم.

معراج پیامبر چگونه بود؟

از مهم ترین ویژگی های معراج پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) که هدف اصیل این سفر نیز به شمار می رود چه بود؟ هر معلولی که به وجود می آید چهار علت را در مورد آن می توان بررسی نمود:

اول علت مادی که این معلول از چه ماده و عنصری ساخته می شود. دوم علت صوری که به چه شکل و صورتی در آمده است. سوم علت فاعلی که سازنده وصانع آن معلول را مشخص می سازد و چهارم علت غایی که هدف فاعل از فعلش را نشان می دهد. (در مورد معراج پیامبراکرم (صلی الله علیه واله وسلم) بررسی این چهار علت  کمک خواهد کرد که ببینیم آیا امکان وقوع آن برای سایر مردمان نیز وجود دارد یا خیر؟

علل چهارگانه معراج!

بدون تردید علت فاعلی معراج پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) اراده و مشیت الهی بوده است که خدای متعال رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) را بدین سفر در آوردند. علت مادی این سفر براق یا رفرف هستند که مرکب های پیامبر برای وقوع این سفر بودند. علت صوری آن نیز خط سیر پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) از مکه تا بیت المقدس و سپس از آنجا تا سدرة المنتهی و از آنجا تا سرادقات حجب غیبی و قاب قوسین أو أدنی به تعبیر قرآنی آن بوده است. امّا علت غایی این سفر را قرآن کریم چنین معرفی می فرمایند: "لنریه من ایاتنا" یعنی به علت آنکه آیات قدرت الهی و شگفتی های آسمان ها و عوالم و به طور کلی آیات الهی را مشاهده نماید. هم چنین می فرماید" لیطلع علی عجایب الملکوت، یعنی او را عروج دادند تا بر عجایب موجودات و سازمان عالم و ملکوت اعلی واقف و مطلع گردد. به تعبیر دقیق تر پروردگار عالم خداست، نظام بالاتر از افق سطح زندگی قابل رویت بشر را به حبیب خود رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) نشان می دهد تا او با اطلاع بر اسرار حیات و ملکوت، سطح زندگی اجتماعی و مادی مردم روی زمین را به سوی افقی برتر و روشن تر ببرد و اسرار حیات و رموز آفرینش را بدان ها بیاموزد تا در یک کلمه ، قرب الهی و رسیدن به کمالات معنوی برتر نصیب همه ی مومنان واقعی گردد.

استعداد پیامبر زمینه ساز معراج!

امّا نکته ی بسیار مهم آن است که آنچه سبب شد این سفر تحقق یابد، زمینه سازی خود پیامبر است. به بیان دیگر ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) منجر بدان شد که خداوند متعال وی را شایسته ی این سفر الهی قرار دهد. ویژگی های مهمی که خود قرآن کریم بدان ها اشاره کرده است.

خداوند متعال مهم ترین خصوصیت پیامبر را که باعث شد به این عروج دست یابد در قرآن کریم معرفی نموده: «سبحان الذی اسری بعبده» آنچه براساس این آیه ی شریفه سر آغاز این سفر بوده است عبد بودن پیامبر اکرم است. پیامبر در سایه ی عبودیت حق تعالی بود که توانست به چنین فیض بزرگی دست یابد و ملکوت آسمان ها را با دیده ی حق بین خویش نظاره و درک کند.

راه های معراج رفتن!

براساس آنچه از ویژگی های معراج مورد بررسی قرار گرفت معلوم می شود که برای تحقق چنین سفری برای هر یک از انسان های دیگر لازم است همه ی شرایط فراهم شود. برای تحقق علل چهارگانه ی سفر معراج برای سایر انسان ها تحقق علت فاعلی در مرتبه ی نخست است. چرا که علل صوری و مادی و غایی نیز در پرتو آن تحقق خواهند یافت و آن اراده و مشیت پروردگار متعال است که بخواهد همه ی انسان ها را نیز  به این سفر ببرد!

آیا خدا می خواهد معراج برویم؟

امّا آیا پروردگار عالم قصد و اراده نموده است که همه ی انسان ها به این سفر نائل گردند؟ در پاسخ باید گفت آنچه سبب شد مشیت الهی پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) را برای این سفر انتخاب نماید ، همان خصوصیات  ممتاز حضرت یعنی عبد بودن پیامبر است. بنابراین برای تحقق معراج باید عبد واقعی بود تا مشیت و اراده ی الهی معراج را برای سایر انسان ها نیز رقم بزند.

چگونه عبد واقعی باشیم؟

عبد بودن در مقابل پروردگار عالم ، کمالی است که انسان خاکی بایستی آن را احراز نماید و البته راه برای هیچ کس بسته نیست. برای تحقق این کمال در وجود انسانی در روایت شریفی که از عنوان بصری نقل شده است، امام صادق (علیه السلام) شرایط و ویژگی هایی را ترسیم نموده اند که در ادامه به ذکر آن ها می پردازیم.

عبد واقعی چگونه است؟ امام (علیه السلام) در باره ی حقیقت عبودیت فرمودند: حقیقت عبودیت در سه چیز است:

نخست آنکه بنده خدا برای خودش درباره ی آنچه که خدا به وی سپرده است ملکیتی نبیند. یعنی بنده خود را مالک نپندارد ، زیرا بندگان دارای مالکیت نیستند.

دوم آنکه همه ی اموال را مال خدا ببیند و در جاهایی که خداوند متعال امر نموده است، آن اموال را مصرف نماید.

سوم آنکه بنده برای خودش مصلحت اندیشی و تدبیر نکند و تمام مشغله اش در آن منحصر شود که خداوند او را بدان امر نموده است و یا از آن نهی کرده است.

براساس این روایت شریف، مهم ترین ویژگی عبد و بنده ی واقعی بودن ، در خود را ندیدن و تنها او را دیدن خلاصه می شود که این موضوع حاصل نمی شود مگر آنکه معرفت انسان نسبت به پروردگار عالم و جایگاه خویش کامل تر و عمیق تر گردد. بدین ترتیب هر چه معرفت انسان بالاتر رود بندگی و عبودیت او بیشتر می شود.

معراج می رویم؟

با توجه به این مطالب، معلوم می شود که تحقق کامل شرط عبد بودن تنها در رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) رخ داده است که توانست به معرفت عمیق الهی دست یابد و بدین ترتیب لایق اراده ی الهی برای معراج گردد.

معراج هدیه پیامبر و خدا به بندگان!

پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) به معراج رفت و ملکوت آسمان ها را مشاهده کرد و از اسرار خلقت و هستی خوشه ها چید و به لطف الهی دوباره بازگشت و از آنچه دریافت در حد فهم بشر خاکی گوهرهای نابی را عرضه نمود.

براین اساس معراج جز هدیه ای الهی برای ما خاک نشینان نیست که  دستمان به افلاک نمی رسد. پیامبر مهربانی و حبیب الهی از معراج بازگشت تا برای ما نالایقان که به کمال عبد بودن نرسیده ایم، از کمالات بندگی بگوید! و چه خدای مهربانی که پیامبر خویش را واسطه و سفیر این سفر آسمانی گردانید تا بتوانیم مسیر کمال را طی نموده و سعادت را در یابیم.

امّا در انتها!

با آن که یا به حقیقت بندگی دست نیافته ایم تا معراج رویم امّا خداوند متعال راهی را برایمان گشوده است که در مقاله ی بعدی می کوشیم درباره ی آن سخن بگوییم.

پس اگر طالب معراج رفتن هستی همراه ما بیا ...

معراج یا سفر آسمانی پیامبر به اراده خداوند صورت گرفت. آنچه سبب شد مشیت الهی، پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) را برای این سفر انتخاب نماید، همان خصوصیت  ممتاز حضرت یعنی عبد بودن است. بنابراین برای تحقق معراج باید عبد واقعی بود تا مشیت و اراده ی الهی معراج را برای سایر انسان ها نیز رقم بزند.

فهرست منابع ومآخذ

1- معراج- علیرضا زکی زاده

2- معراج محمد (صلی الله علیه واله وسلم)- عمادزاده

3- بحارالانوار- علامه ی مجلسی (ره)- ج 1

4- مشکاة الانوار- ص 325

5- تفسیرالمیزان- علامه ی طباطبایی (ره)- تفسیر سوره ذاریات و قصص

کلیپ های مرتبط:

تکلم خداوند با صدای علی(ع) در معراج پیامبر(ص)

رحمت خداوند