بررسی موسیقی در آیین مهر

بررسی موسیقی در آیین مهر و چند گوشه دیگر(کوروش کبیر، آرش کمانگیر، عُشاق، نقش سازها در جنگ های گیلان و مازندران و . . .)/ نوشته: جهانگیر (عباس) دانای علمی/ شمارگان: 2500/ قیمت: 4500 تومان/ انتشارات: سوره مهر

مطالب این کتاب حاصل تحقیقاتی است که در موقعیت ها و زمان های مختلف انجام گرفته است؛ نویسنده هنگامی که درباره موضوعات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی مردم گیلان و مازندران، از گذشته های دور تاکنون تحقیق می کرد، متوجه شد که موسیقی و سوژه های مورد نظر چنان در هم تنیده شده است که جدا کردن آن ها از هم امکان پذیر نیست چنان که موسیقی و آیین مهر جزء تفکیک ناپذیر آداب و رسوم کشتی در گیلان و مازندران بود و موسیقی در جنگ های مردم گیلان و مازندران همچون سلاح کاربرد داشت، مثلاً حکام مازندران که به دستور مغولان برای فتح قلعه گرد کوه رفته بودند، تحت تاثیر شعر و موسیقی قطب رویانی محاصره را ترک کردند و به زادگاه خود بازگشتند.

این کتاب حاصل سالها تحقیقات میدانی و دیدار حضوری با افرادی است که اطلاعات گران مایه ای درباره این موضوع داشتند. علاوه بر آن نویسنده از منابع زیادی در این زمینه بهره برده است که در پایان هر بخش به آنها اشاره شده است تا علاقمندان برای کسب اطلاعات بیشتر به آنها مراجعه کنند.

این کتاب دارای هشت فصل با عناوین موسیقی در آیین مهر و نقش سازها در کشتی گیلان و مازندران، تاثیر آرش کمانگیر بر موسیقی، کوروش کبیر و آهنگ سوگ سیاوش، نقش سازهای موسیقایی در جنگ های گیلان و مازندران، تاثیر آهنگ عشاق بر شاهان و حکام، حُداء آهنگی برای شتران، دو روایت شبیه به هم از اسحاق موصلی و عارف قزوینی و شعر پهلوان فرامرز و ماجرای خانیان در دوران مشروطه تنکابن است.

فصل اول (موسیقی در آیین مهر و نقش سازها در کشتی گیلان و مازندران) شامل عناوین کلی ذیل است:

چکیده، مقدمه، آیین مهر، تولد مهر، کشتن گاو، مراحل سیر و سلوک مهربان، مراحل مهری، آیین مهر و موسیقی، نقش موسیقی در کشتی گیلان و مازندران، موسیقی در کشتی گیله مردی، موسیقی در کشتی باوج تالش، موسیقی در کشتی لوچو، آهنگ و رقص کشتی در کشتی محلی تنکابن، نتیجه و منابع.

تاثیر آرش کمانگیر بر موسیقی عنوان فصل دوم است که درباره جنگ ایران و توران، مراسم تیر ماسیتزه، تیر ماسیتزه و درخت گردو، امیری خوانی در تیر ماسیتزه و اشعار امیری سخن می گوید.

همچنین کوروش کبیر و آهنگ سوگ سیاوش هم عنوان فصل سوم است که مخاطبان با نام سیاوش، باربد و سرود کین سیاوش، کوروش و موسیقی و کادوسیان آشنا می کند.

آهنگ و موسیقی جنگ، استفاده از طبل و شیپور و طبل حمله، استفاده سید ظهیرالدین مرعشی از دهل و نقاره و خبر دادن از طریق نقاره و کرنا هم از محورهای فصل چهارم (نقش سازهای موسیقایی در جنگ های گیلان و مازندران به شمار می رود.)

عناوین کلی فصل پنجم تاثیر آهنگ عشاق بر شاهان و حکام نیز به شرح ذیل است:

چکیده، مقدمه، عشاق و معنی آن، عشاق ازمنظر نویسندگان کتب موسیقی، نظر استادان درباره عشاق جدید و قدیم و جایگاه آن در ردیف و دستگاه، جایگاه عشاق در ردیف دستگاه از نظر استادان فن، نواختن عشاق در کشورهای دیگر، اعتقاد بر هفت مقام و کواکب، مقام و پیامبران، مقام عشاق و حیوانات، خواندن آهنگ براساس روحیات و مقام عشاق، عشاق و فصل ها، شنیدن عشاق در صبح و ظهر و خواب، تاثیر مقام عشاق بر قوت و شجاعت، زمان خواندن آواز، عشاق و طبع ها، نواختن آهنگ عشاق در مجالس، عشاق و مقدار بانگ آن، عشاق و دور آن از نظر مراغی، نقش آهنگ عشاق در تعزیه و نوحه گری، آهنگ عشاق در اشعار محلی مازندران و گیلان، مازندران، گیلان، عشاق در دوبیتی ها، اشعاری درباره عشاق و نامگذاری هر مقام، نام عشاق در دوازده مقام اصلی، درباره شعبه های آن، آوازه و عشاق، عشاق و نوا، نام بردن فرخی از دو نوازنده عشاق نواز، عشاق و مقام ترکیبی و مشترکات و چند مورد نامگذاری دیگر، نهاوند و عشاق، همایون و عشاق، نکته ها و جمع بندی مطالب از مقام عشاق، تاثیر عشاق بر شاه سامانی و حکام مازندران، رودکی، نظر نویسندگان درباره ساز رودکی، ماجرای رودکی و نصربن احمد سامانی، آهنگ انفعالیه یا احساس برانگیز در آهنگ و شعر رودکی، قطب رویانی، قطب رویانی و حکام، معنی اشعار، نتیجه و منابع.

حُداء (حدی) آهنگی برای شتران هم عنوان فصل ششم است که درباره عناوین ذیل سخن می گوید:

نام شتر در ایران باستان، تشبیه شتر و ساز چنگ، قربانی کردن شتر، حدی یا حداء، ارتباط بین حدی و رکب و رکبانی، از مقام کوچک تا بیاتی، رکب و حداء، خواندن بیاتی، حدی، رکب در نزد چه افرادی و چه زمانی، بشار بن برد تخارستانی و آهنگ حداء، چند داستان و روایت درباره حُدی (حُداء) و تاثیر موسیقی بر شتر، شتر و ادراک موسیقی، شتر و آهنگ مقامی اشترقجو، آیا حداء غنا است یا خیر؟، شعرهایی درباره حداء، رکب و بیاتی، در چهارگاه، در سه گاه، نقش حیوانات در موسیقی، نام چند رقص که نام شتر در آنها بکار رفته است، خواندن آهنگ رکب و بیاتی در طول شبانه روز و فصل ها، آهنگ حداء و تجارت، حداء و پهلوی در چهارگاه و سه گاه و پهلوی خوان پارسی فرهنگ پهلوی خواند بر نوازش چنگ.

اسحاق موصلی، عارف قزوینی و هزار و یک شب از محورهای مطالب فصل هفتم (دو روایت شبیه به هم از اسحاق موصلی و عارف قزوینی) به شمار می رود.

همچنین از مشروطه تا قیام، پهلوان فرامرز و شعر پهلوان فرامرز از عناوین فصل هشتم (شعر پهلوان فرامرز و ماجرای خانیان در دوران مشروطه تنکابن) است.

در انتهای کتاب هم منابع کل کتاب در بخش کتب و مقالات آمده است. در این کتاب عشاق جدید و قدیم از زمان حسن مشحون می خوانیم:

«حسن مشحون درباره عشاق قدیم و عشاق جدید و ارتباط آن با دستگاه شور براساس نوشته پیشینیان از زمینه عشاق و نوا استفاده کرده اند. چون عشاق قدیم به شور کنونی شبیه است و عشاق در قدیم مقام مفصلی بوده. می توان احتمال داد که در ترتیب دادن دستگاه شور از مقام عشاق استفاده کرده باشند و مقصود از عشاق قدیم آوازی است که استادان در ردیف دستگاه های نوا و راست پنجگاه می نوازند نه آن لحنی که اکنون به نام عشاق معمولاً می نوازند و می خوانند. استادانی همچون میرزا عبدالله و آقا حسینعلی آنچه را که اکنون به نام عشاق در بیات اصفهان و دشتی می زنند به این عنوان نمی زدند و تعلیم نمی دادند. این که اکنون به نام عشاق می زنند اوج است و چون اوج را با عشاق ارتباطی بوده شاید به این مناسبت نام آن را عشاق نهاده اند و . . .»

گفتنی است، کتاب بررسی موسیقی در آیین مهر و چند گوشه دیگر نوشته جهانگیر (عباس) دانای علمی با شمارگان 2500 نسخه و قیمت 4500 تومان از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.