عالمان مورد احترام در قرآن

در کتاب شریف مفاتیح الحیاة اثر علامه جوادی آملی حفظه الله در بخش دوم: تعامل انسان با همنوعان، به بیان ویژگی عالمانی که در قرآن مورد احترامند، پرداخته شده. ویژگی های بیان شده برای طلاب، معیار خوبی برای سنجش و مقایسه خود می باشد، که هر چه بهتر خود را با این ملاک ها تطابق داده و الگو گیری نمایند.

1-      خشیت الهی

إِنَّمَا یخَشىَ اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء.(1)

از میان بندگان خدا تنها عالمان اند که از خدا می هراسند و در برابر او خشوع می ورزند.

2-      ابلاغ رسالت و نترسیدن

الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَلَتِ اللَّهِ وَ یخَشَوْنَهُ وَ لَا یخَشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ  وَ كَفَى‏ بِاللَّهِ حَسِیبًا.(2)

هم آنان که پیام های خدا را ابلاغ می کردند و از خدا می ترسیدند و از هیچ کس جز خدا بیم نداشتند و حسابرس بودن خدا را بس می دانند، پس بایسته است که تنها از او پروا شود.

3-      فروتنی و تسلیم در برابر قرآن

وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَیُۆْمِنُواْ بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُم...(3)

به آنان که علم داده شد باید بدانند که قرآن حق و از جانب خدای توست و به آن ایمان آورند و دلهایشان در برابر آن فروتن و نرم می شود.

4-      گریه و مناجات

قُلْ ءَامِنُواْ بِهِ أَوْ لَا تُۆْمِنُواْ  إِنَّ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا یُتْلىَ‏ عَلَیهْمْ یخَرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا*

وَ یَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن كاَنَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولًا* وَ یخَرُّونَ لِلْأَذْقَانِ یَبْكُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعًا(4)

کسانی که پیش از آن، به آنها علم ارزانی شده است چون قرآن بر آنان خوانده شود، به زمین می افتند و سجده می کنند و می گویند: پروردگارمان منزه است. وعده پروردگارمان عملی خواهد شد. سجده می کنند و می گریند، در حالی که بر خشوع آنها افزوده می شود.

رسول خدا صلی الله علیه و اله  وسلم با استناد به این آیه  فرمود:

یا اباذر! مَن اُوتی مِن العِلمِ ما لا یبکِیهِ لحقیقٌ ان یکون قد اُوتیَ علماً لایَنفعُه ان الله نَعَتَ العلماءَ فقال عزوجل: (إِنَّ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ...) . (5)

آنکه به علمی دست یافته که سبب گریه او نمی شود، در حقیقت به علم غیر نافع رسیده است.

5-      زمان شناسی و خود شناسی

امام صادق علیه السلام در معرفی عالمان مورد احترام می فرماید: و صاحبُ الفقهِ و العقلِ ذو کابةٍ و حَزَنٍ و سهرٍ قد تحنکَ فی بُرنُسِهِ و قام اللیلَ فی حندسهِ یعملُ و یخشی وجلاً داعیاً مشفقاً مُقبلاً علی شانِهِ عارفاً باهلِ زمانهِ مستوحشاً من اوثقِ اخوانه، فشدَّ اللهُ من هذا ارکانه و اعطاهُ یومَ القیامةِ امانهُ (6)

صاحب فقه و خرد ، دارای اندوه و حزن و بیداری در شب است، سر در جامه بندگی نهاده و در تاریکی شب برپا می خیزد و در حالی به عمل می پردازد که خشیت الهی او را فرا گرفته و بیمناکانه خدا را می خواند و به شان خود توجه دارد و مردم زمان خود را می شناسد و از مطمئن ترین برادرانش وحشت دارد. خدا ارکان این گونه عالم را استوار می کند و روز قیامت به او ایمنی می بخشد.

امیر مومنان سلام الله علیه همواره می فرمود:

یا طالب العلم! انَّ للعالم ثلاثَ علاماتٍ: العلم و الحکم الصّمتَ و للمتکلف ثلاث علاماتٍ: ینازعُ من فوقهُ بالمعصیةِ و یظلمُ مَن دونهُ بالغلبةِ و یُظاهرُ الظّلمةَ (7)

ای جوینده علم! عالم ، سه نشانه دارد: علم و حلم و سکوت و برای متظاهر به علم سه نشانه: با برتر از خود به ناروا نزاع می کند و به فروتر از خود به چیرگی ستم می کند و حامی ستمگران است.

پی نوشتها:

1-      سوره فاطر آیه 28

2-      سوره احزاب آیه 39

3-      سوره حج آیه 54

4-      سوره اسراء آیات107 _ 109

5-      مکارم الاخلاق صفحه 462

6-      الکافی جلد1 صفحه 49

7-      الکافی جلد1 صفحه 37

منابع:

مفاتیح الحیاة/ آیة الله جوادی آملی

تهیه و تنظیم : مجید ملکی، گروه حوزه علمیه تبیان