از سوءظن بپرهیزید!!

بسیاری از هتک حرمتها، آبروریزیها و ترور شخصیتها، از سوءظن و بدبینی سرچشمه می گیرد و در شکل غیبت و بدگویی و استهزاء و ناسزا، به عنوان اخبار جدید منتشر می شود.

در طی دو مقاله گذشته در مورد حفظ حرمتها هنگام نقل اخبار دو موضوع بررسی شد و در این نوشتار سعی داریم به طور خلاصه موضوع دیگری را در این رابطه بررسی کنیم:

نقل اخبار بر پایه گمان و بدگویی

از جمله اخباری که باعث آبروریزی اشخاص بی گناه می شود، گزارشهایی است که براساس بدگمانیها پیش داوریها، بدبینیها و بدگوییها تنظیم گشته است .

یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ،او بعضی الظن اثم ،و لاتجسسوا و لایغتب بعضکم بعضا  ... و لایسخر قوم من قوم. (سوره حجرات، آیه 12)

دراین آیه، خداوند به مومنین خطاب می کند:

بسیار از گمان بپرهیزید، محققا برخی گمانها گناه است ...از یکدیگر غیبت و بدگویی نکنید و یکدیگر را مسخره ننمایید.

در آیه دیگر می فرماید: ویل لکل همزه لمزه. وای بر عیب جویان طعنه زن! (سوره همزه، آیه 1)

آنچه از این آیات می خواهیم استفاده کنیم ،این است که :

نقل اخبار، تحلیلها و انتقادات ، نباید براساس بدبینی و بدگویی استوار باشد و بسیاری از هتک حرمتها، آبروریزیها و ترور شخصیتها، از سوءظن و بدبینی سرچشمه می گیرد و در شکل غیبت و بدگویی و استهزاء و ناسزا، به عنوان اخبار جدید منتشر می شود.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به کعبه نگاه کردند و فرمودند: چه با عظمت هستی و حرمت تو چقدر زیاداست ! ولی حرمت مسلمان از حرمت تو بیشتر است . (کشاف، زمخشری ، ج 4.372)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: از سوءطن بپرهیزید که آن از دروغترین دروغهاست . (وسائل الشیعه، ج 18.38)

امام علی (علیه السلام) فرمودند: سوءظن کارها را تباه می سازد و صاحبش را به اعمال شر وامیدارد. (غررالحکم)

این روایات ، حرمت سوءظن را کاملا نشان میدهد. و البته از نظر عقلی هم گمان و ظن حجت نیست که جای بحث آن در علم اصول می باشد.

در جامعه کنونی ما، علت بسیاری ازاخبار دروغ ، شایعات و خط بازیها، سوءظن و بدگمانی است . هر جناح سیاسی ، به تمام حرکات گروه مقابل بدبین است و برای هر موضع گیری رقیب ، یک تحلیل خطی هم می کند که مدرکی جز خیال و گمان و حدس ندارد.

اگراز جمهوری اسلامی ایران بگذریم ، در اخبار و تحلیلهای سیاسی جهان غرب و شرق نه تنها سوءظن و بدبینی حاکم است که جنگها و پیمانهای نظامی هم احیانا بر پایه عدم اعتماد و سوءظن به یکدیگر ایجاد می گردد.

از نظراسلام ، مومن نه تنها حق سوءظن نسبت به دیگران را ندارد که باید اعمال مشکوک برادران دینی خود را هم حمل بر صحت و خیر کند:

امام علی (علیه السلام) می فرمایند: به کلمه ای که از دهان کسی بیرون می آید تا جایی که می توانی محمل صحیحی بر آن پیدا کنی ، گمان بدمبر. (نهج البلاغه، حکمت 360)

باز می فرماید: حسن ظن از بهترین خصلتها است . (میزان الحکمه ج 5.623)

امام صادق (علیه السلام) از علی (علیه السلام) نقل می کند:

کار برادر مومنت را تا موقعی که قرائن و دلایل قطعی برخلاف صحت و فساد آن پیدا نشده ، به بهترین صورت آن حمل کن . (کافی ج 2.362)

همچنین امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: هر کس از برادر دینی خود، اطمینان در دین و استقامت در راه دید، به گفته های مردم درباره او گوش ندهد. (نهج البلاغه صبحی صالح ، خطبه 139)

آری، اگر بدبینیها برطرف شود و حسن ظن حاکم گردد، بسیاری از اظهارنظرهای شخصی و استنباطهای فردی درباره مومنان بی گناه پخش نمی شود و اسامی اشخاص در بولتنهای محرمانه و تریبونها و جراید فاش نمی گردد. در نتیجه ، جناح بندیها و اختلافات در صفوف نیروهای مومن کاهش می یابد .

منابع:

مجله حوزه، مرداد و شهریور 1370، شماره 45

سایت حوزه