تاثیر نهادینه شدن فرهنگ عفو بر كاهش جرایم

البته این روزها آمار زندانیان و احكام اجرا شده نشان از كمرنگ شدن این رویه متعالی فقهی و حقوقی دارد. مقوله‌ای كه اگر مورد توجه قرار گیرد می‌تواند در ایجاد فضای متعالی‌تر در كشور كمك كند.

بسیاری از كارشناسان بر این باورند كه نهادینه شدن فرهنگ عفو می‌تواند موجب پیشگیری از وقوع جرم شود. در خصوص نظام اجتماعی اسلام،‌ راهبردهای فراوانی در آموزه‌های دینی ما وجود دارد؛ از جمله آیات قرآن كه مكرر در بخش‌های مختلف بر نهادینه كردن فرهنگ عفو تاكید دارد و بر اساس آنها همه افراد در جامعه اسلامی باید رسیدن به عدالت بر مبنای تقوا را سرلوحه تمامی برنامه‌هایشان قرار دهند و این موضوع صرفا مختص به یك فرد یا دستگاه یا نهاد مشخص نیست.

با عنایت به اینكه دین اسلام بارها و بارها تاكید كرده است در نیكی‌ها سبقت بگیرید، باید دقت داشت چنانچه این امر در اجتماع تحقق یابد بی‌شك جلوی بسیاری از ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی گرفته خواهد شد؛ لذا ضروری است كه به این مساله در جامعه از طریق نهادهای فرهنگی و سایر مراجع ذی‌ربط به صورت پررنگ‌تر پرداخته شود چراكه با انجام امور زیربنایی از این دست است كه می‌توان به ارتقا سطح فرهنگ عمومی جامعه و كاهش میزان جرایم و عمل به توصیه‌های اسلام گام برداشت.

البته شاید همین مهم باشد كه مسوولان قضایی را بر این داشته است كه عنوان كنند یكی از راهبردهای نظام اجتماعی اسلام  مقوله عفو است و  چنانچه عفو به درستی در جامعه به صورت یك فرهنگ درآید، از بسیاری از جرایم پیشگیری می‌شود و در نتیجه آمار ورودی پرونده‌ها به تشكیلات قضایی به صورت چشمگیری كاهش خواهد یافت.

البته قوانین در ایران روی بحث عفو مجازات نگاه ویژه خود را دارند. بحث عفو و مصالحه در قوانین كیفری فقط درباره قصاص و برخی جرایم عمدی جایگاه دارد. در جرایم غیرعمد، دادگاه تعیین تكلیف می‌كند و طبق نظر دادگاه، رای صادر شده باید اجرا شود، لذا دیگر جایی برای مصالحه وجود ندارد. اگرچه شاكی در هر شرایطی می‌تواند گذشت خود را اعلام كند اما مشخص كردن دیه و خسارت برعهده دادگاه است بنابراین فقط درباره مساله قصاص و جرایم عمدی نظر شخص شاكی حائز اهمیت است.

البته این روزها قوانین به مجازاتهای جایگزین هم نگاه ویژه‌ای در راستای كاهش اعمال مجازاتهای شدید داشته است با این حال شخص شاكی می‌تواند پیشنهاد دیگری را جایگزین قصاص كند كه این پیشنهاد جایگزین، هیچ محدودیتی ندارد. شاكی از ابتدا حق گذشت دارد و قرآن نیز افراد را به گذشت و مصالحه دعوت كرده است و هر چند قصاص یك حق تلقی می‌شود اما رویكرد قرآن نیز عدم اجرای این حق است. حتی توصیه‌هایی درباره قصاص رایگان شده است به این معناكه در ازای عفو و گذشتی كه صورت می‌گیرد، چیزی مطالبه نشود.

كارشناسان امر قضا و فقه بر این اعتقادند كه باید راهكارهای قانونی در زمینه مصالحه در قصاص به وجود بیاوریم، به نظر می‌رسد راهكارهای فرهنگی بیشتر به سلایق، اعتقادات اشخاص و نحوه درك آنها از مفاهیم دینی و اجتماعی بستگی دارد اما اگر این راهكارها در یك چارچوب قانونی قرار گیرد، برای اولیای دم نیز تصمیم‌گیری راحت‌تر می‌شود زیرا تصمیم‌گیری در این زمینه كار بسیار سنگینی است كه گاهی اوقات افراد نمی‌توانند سنگینی آن را تحمل كنند.

فارغ از مباحث قانونی، حقوق بشر در دنیا نیز سمت و سویش مصالحه و فاصله گرفتن از قصاص است. بنابراین رواج فرهنگ عفو باید در اولویت قرار گیرد و شاید ایران به عنوان كشوری اسلامی بتواند در این راستا گامهای پرشتاب‌تری را بردارد و سردمدار نهادینه كردن فرهنگ عفو در دنیا باشد و گذشت را به عنوان یه اصل انسانی بیش از پیش مورد توجه  قرار دهد.

البته در شرایطی كه دنیا بر روی صلح و ضرورتش به عنوان یك اصل فراموش شده تاكید دارد اینكه بتوانیم با نهادینه كردن فرهنگ عفو گامهای موثرتری در این زمینه در دنیا بر داریم می‌تواند نام ایران را در این زمینه درخشانده و دستاورد مهمی برای كشورمان محسوب شود. شیوع فرهنگ عفو در جامعه و پیرو آن در دنیا می‌تواند فضا را برای زندگی بهتر و مترقی‌تر فراهم كند. فضایی كه در آن افراد زیر سایه رافت و انسانیت در كنار هم زندگی می‌كنند.

شاید در این زمینه و برای نهادینه كردن فرهنگ عفو در جامعه نیازمند تدوین لوایح و تنظیم دستورالعملها باشیم تا در سایه آنها فرهنگ عفو در جامعه بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

در پایان فرازی از نامه امام علی به مالك اشتر در زمینه عفو یادآوری می‌شود تا جایگاه این مهم در مذهب مترقی اسلام را نشان دهد. وقتی مالك اشتر از جانب علی (ع) به عنوان والی مصر رهسپار آنجا می‌شد، آن حضرت طی نامه‌ای به وی می‌نویسد: «مهربانی، خوش‌رفتاری و نیكوئی با رغبت را در دل خود جای بده، و مبادا نسبت به ایشان همچون جانور درنده‌ای باشی و خورد نشان را غنیمت بدانی كه آنان دو گروه‌اند؛ یا با تو برادر دینی‌اند و یا آنكه در آفرینش مانند تو هستند، گاهی لغزش از آنان پیشی می‌گیرد و بدكاری به آنان روی می‌آورد و عمداً یا سهواً گناهی از آنان صادر می‌شود. پس تو با بخشش و گذشت خود آنان را عفو كن همانطور كه دوست می‌داری خداوند با بخشش و گذشتن تو را مورد عفو قرار دهد، زیرا تو بر آنها برتری و آنكس كه ترا به حكمرانی فرستاده از تو بالاتر و برتر است و خداوند برتر از كسی است كه این حكومت را به تو سپرده … و هرگز از عفو و گذشت پشیمان و از كیفر دادن مردم شاد و خوشحال مباش». (نهج‌البلاغه، نامه 53)