ارتباط ارواح با اهل دنیا
گاهی تصور اینکه ارواح به این دنیا بازگردند و با اهل دنیا ارتباط داشته باشند سخت است ودر مخیله عده ای نیز بعید به نظر می رسد؛یا حتی اگر این مطلب را بپذیرند چگونگی ارتباط ارواح با اهل دنیا برای عده ای ناشناخته است حال ما می خواهیم در این نوشتار به چگونگی این ارتباط بپردازیم.
عوالم انسانی
عوالمى را كه انسان طى مىكند رو به كمال و ترقّى مىباشد یعنى در هر عالم احاطه نسبت به عالم قبلى وجود دارد. مثلًا همه عالم جنین كه همان زندگى 9 ماهه در رحم مادر مىباشد را گذراندهاند . هنگامی كه در عالم بعدى یعنى دنیا آمده این احاطه و آگاهى كلّى را نسبت به مسائل عالم جنین دارند. عالم برزخ نیز عالم تكاملى بالاترى پس از دنیا است كه روح انسان در آن احاطه بر امور دنیا دارد و در عالم قیامت باز احاطه بر همه عوالم گذشته وجود دارد. امّا نباید فراموش كرد كه این احاطه و آگاهى بر كلیّات امور عالم دنیا است و اطّلاع بر جزئیات عالم دنیا چیزى است كه نمىتوان به طور قطعى آن را تأیید یا رد كرد.بنابراین افرادی که در عالم برزخ هستند می توانند با اهل دنیا ارتباط برقرار کنند چون احاطه کلی به عالم دنیا دارند .
این احاطه و آگاهى با توجّه به میزان ایمان و تقواى انسانها متفاوت خواهد بود. یعنى مۆمنى كه در درجه بالایی از ایمان قرار دارد مانند معصومین علیهم السلام نحوه آگاهى او با افراد معمولى فرق مىكند.
نزول ارواح به دنیا برای دیدار اهل خود
امام صادق علیه السلام فرمودند:
"إنَّ المُۆْمِنَ لَیَزورُ أهلَهُ فَیَرى ما یُحِبُّ ویُستَرُ عنه ما یَكرَهُ، وإنَّ الكافِرَ لَیَزورُ أهْلَهُ فَیَرى ما نَكْرَهُ ویُستَرُ ما یُحِبُّ. قالَ ومِنْهُم مَن یَزورُ كلَّ جمعةٍ ومِنهُم مَن یَزورُ عَلى قَدْرِ عَمَلِهِ"(1).«مومن اهل خود را مىبیند و آن چه را كه موجب محبّت او است مىبیند لیكن چیزهایى را كه موجب كراهت او مىگردد از نظر او پوشیده مىشود، كافر نیز اهل خود را مىبیند و آن چه را موجب ناراحتى و كراهت او است مشاهده مىكند و لیكن چیزهائى كه موجب محبّت او است و دوست دارد از نظر او پوشیده مىگردد.
احاطه و آگاهى با توجّه به میزان ایمان و تقواى انسانها متفاوت خواهد بود. یعنى مۆمنى كه در درجه بالایی از ایمان قرار دارد مانند معصومین علیهم السلام نحوه آگاهى او با افراد معمولى فرق مىكند
حضرت فرمودند: بعضى از مۆمنان در هر هفته یك بار در روز جمعه به زیارت و ملاقات اهل خود مىرسند و بعضى بر حسب مقدار عمل خود مىتوانند آنان را ملاقات و زیارت كنند»
در حدیث دیگری حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند:
"مَا مِنْ مُۆْمِنٍ وَ لاَ كَافِرٍ إلاَّ وَ هُوَ یَأْتِی أَهْلَهُ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ، فَإذَا رَأَی أَهْلَهُ یَعْمَلُونَ بِالصَّالِحَاتِ، حَمِدَ اللَهَ عَلَی ذَلِكَ ؛ وَ إذَا رَأَی الْكَافِرُ أَهْلَهُ یَعْمَلُونَ بِالصَّالِحَاتِ، كَانَتْ عَلَیْهِ حَسْرَةً." (2)«هیچ روح مۆمن و كافری نیست مگر آنكه در حین زوال شمس به دیدار اهل خود می رود، و اگر دید كه اهلش به اعمال نیكو اشتغال دارند، سپاس و حمد خدای را بر این نعمت بجای می‌آورد. و چون كافر ببیند كه اهل او بر اعمال نیك مشغولند، برای او موجب حسرت و ندامت خواهد شد.»
ومرحوم کلینی در «كافی» با سند خود از إسحق بن عمّار از حضرت أباالحسن موسی بن جعفر علیهما السّلام روایت می‌كند كه:
"سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَیِّتِ یَزُورُ أَهْلَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ. فَقُلْتُ: فِی كَمْ یَزُورُ؟قَالَ: فِی الْجُمُعَةِ وَ فِی الشَّهْرِ وَ فِی السَّنَةِ ؛ عَلَی قَدْرِ مَنْزِلَتِهِ.فَقُلْتُ: فِی أَیِّ صُورَةٍ یَأْتِیهِمْ؟ قَالَ: فِی صُورَةِ طَآئِرٍ لَطِیفٍ یَسْقُطُ عَلَی جُدُرِهِمْ وَ یُشْرِفُ عَلَیْهِمْ ؛ فَإنْ رَءَاهُمْ بِخَیْرٍ فَرِحَ، وَ إنْ رَءَاهُمْ بِشَرٍّ وَ حَاجَةٍ حَزِنَ وَ اغْتَمَّ."(3)
«إسحق بن عمّار می گوید: از حضرت أبی الحسنِ الاوّل راجع به ارواحِ درگذشتگان پرسش كردم كه: آیا آنها اهل خود را ملاقات و دیدار می‌كنند؟ حضرت فرمودند: بلی.گفتم: در چه مقدار از زمان دیدار می‌كنند؟حضرت فرمود: در هر جمعه و در هر ماه و در هر سال یكبار ؛ برحسب منزلت و مكانت مۆمن.گفتم: در چه صورتی آنها برای دیدار أهل خود می روند؟حضرت فرمود: در صورت پرنده لطیفی كه خود را به روی دیوارها می‌اندازد، بر دیوارهای آنها فرود می‌آید و بر آنها اشراف می‌یابد ؛ پس اگر آنها را در خیر و خوبی مشاهده كند خوشحال می شود، و اگر آنها را در بدی و حاجتمندی بنگرد اندوهگین و غمناك می گردد.»
و در «كافی» با سند خود از عبدالرّحیم قصیر روایت می كند:
"قَالَ: قُلْتُ لَهُ: الْمُۆْمِنُ یَزُورُ أَهْلَهُ؟فَقَالَ: نَعَمْ، یَسْتَأْذِنُ رَبَّهُ فَیَأْذِنُ لَهُ، فَیَبْعَثُ مَعَهُ مَلَكَیْنِ فَیَأْتِیهِمْ فِی بَعْضِ صُوَرِ الطَّیْرِ یَقَعُ فِی دَارِهِ، یَنْظُرُ إلَیْهِمْ وَ یَسْمَعُ كَلاَمَهُمْ."(4)«به آن حضرت عرض كردم: آیا مۆمن اهل خود را دیدار و زیارت می كند؟فرمود: بلی، از پروردگارش إذن می‌طلبد و او به آن مۆمن اذن می دهد و دو فرشته نیز همراه او گسیل می‌نماید، آن مۆمن به صورت بعضی از پرندگان به سراغ اهل خود آمده و در خانه‌اش قرار می گیرد، بطوریكه نظر به اهلش می كند و كلام آنها را می‌شنود.»
نزول ارواح به دنیا به صورت پرنده، از باب تمثیل است
البتّه در اینجا كه حضرت می فرماید: به صورت پرنده و طیر بر دیوارها می‌نشیند، منظور این نیست كه واقعاً روح مۆمن به صورت حیوانی مبدل می گردد، و انسان ممكن است بعضی از اوقات مرغی را كه بر روی دیوار خانه می‌بیند واقعاً روح مرده او باشد ؛ بلكه حضرت تمثیل می‌كنند بدین طریق كه همانطور كه مرغها بر روی دیوارهای منازل شما می نشینند و به آسانی رفت و آمد می‌كنند، همینطور هم روح مۆمن می‌آید و از اهل خود و احوالات آنها اطّلاع پیدا می كند.
بعضى از مۆمنان در هر هفته یك بار در روز جمعه به زیارت و ملاقات اهل خود مىرسند و بعضى بر حسب مقدار عمل خود مىتوانند آنان را ملاقات و زیارت كنند
در «جامع الاخبار» وارد است كه:
"قَالَ رَسُولُ اللَهِ صَلَّی اللَهُ عَلَیْهِ وَ ءَالِهِ وَ سَلَّمَ:فَوَالَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ، لَوْ یَرَوْنَ مَكَانَهُ وَ یَسْمَعُونَ كَلاَمَهُ لَذَهَلُوا عَنْ مَیِّتِهِمْ وَ لَبَكَوْا عَلَی نُفُوسِهِمْ، حَتَّی إذَا حُمِلَ الْمَیِّتُ عَلَی نَعْشِهِ رَفْرَفَ رُوحُهُ فَوْقَ النَّعْشِ، وَ هُوَ یُنَادِی:
یَا أَهْلِی! وَ یَا وُلْدِی! لاَ تَلْعَبَنَّ بِكُمُ الدُّنْیَا كَمَا لَعِبَتْ بِی، فَجَمَعْتُ الْمَالَ مِنْ حِلِّهِ وَ غَیْرِ حِلِّهِ، ثُمَّ خَلَّفْتُهُ لِغَیْرِی فَالْمَهْنَأُ لَهُ وَالتَّبِعَةُ عَلَیَّ ؛ فَاحْذَرُوا مِثْلَ مَا حَلَّ بِی."(5)
«رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود: سوگند به آنكه جان محمّد در دست قدرت اوست، اگر بازماندگانِ مرده موقعیّت و محلّ مرده را می دیدند و سخن او را می‌شنیدند، هر آینه از مرده خود غافل می شدند و او را فراموش می كردند و بر نفس‌های خود می گریستند.تا جائی كه چون مرده را بر روی تابوت حمل می‌كنند روحش برفراز تابوت گرداگرد آن به پرواز و گردش در می‌آید و پیوسته ندا درمی دهد: ای اهل من! ای فرزندان من! دنیا با شما بازی نكند همان قسمی كه با من بازی كرد ؛ مال دنیا را از طریق حلال و غیر حلال جمع‌آوری كردم و سپس همه را برای غیر خود گذاردم، پس عیش و راحتی و گوارائی آن مال برای دیگران است و عواقب حساب و تبعات آن برای من ؛ پس بترسید و حذر كنید از مثل آنچه بر من وارد شده‌است.» نتیجه:
با توجه به مطالب ذکر شده می توان دریافت که ارواح می توانند به این دنیا نازل شوند اما گویا بر اساس ایمانشان ارتباطشان با عالم دنیا برقرار می گردد.
پی نوشتها:
1- الكافى ج3،ص 230.
2ـ همانجا
3ـ همانجا
4ـ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول ج14 ،ص197
5 ـ بحارالانوار ج 6، ص 161
فرآوری: زهرا انصاری نسب
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع:
1 - معادشناسی،ج3،محمدحسین حسینی طهرانی
2 - پرسشها و پاسخها،استاد انصاریان
