نیروی پنهان جمعی در دانش آموزان

رفتار هر انسانی دو جنبه دارد جنبه فردی و جنبه ی اجتماعی. رفتارهای فردی انسان در ابعاد مختلف متأثر از تفکر یک نفر و برای رسیدن به هدف یک نفر بروز پیدا می کند و خیلی راحت توسط دیگران کنترل یا سرکوب می شود اما رفتارهای اجتماعی انسان در جمع سایر افراد بروز پیدا می کند و تفکر و احساسات گروهی در آن دخیل بوده و به دنبال اهداف و منافع گروهی خود هستند. این نوع رفتار ها پیچیده و ممکن است غیر قابل کنترل باشند.

از آنجا که انسان ها ذاتاً اجتماعی هستند لذا در طول میلیون ها سال تکامل خود، رفتارهایی را آموخته اند که فقط در اجتماع قابل بروز هستند و غریزه انسان، آن ها را هدایت می کند. شاید این نوع رفتارها شکل تکامل یافته و پیچیده زندگی اجتماعی حشراتی چون زنبوران عسل باشد.

رفتارهای اجتماعی ابعاد مختلفی دارند برخی از آن ها می تواند بنیان کن و ویرانگر باشد. همین رفتارهای جمعی و پر خروش است که می تواند شورش ها و انقلاب ها را به وجود آورد. از ویژگی های این نوع رفتارها این است که آن ها خود به خود جهت گرا و نظم گرا هستند و هر عنصری از جمع می داند که چگونه باید عمل نماید. هو کشیدن و دست زدن از نمونه های این رفتارها هستند.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته انسان های اولیه برای ترساندن دشمنان و اعلام برتری خود و برای جلوگیری از نفوذ دشمنان به قلمرو زندگی خود آواز جمعی سر می دادند. با گذشت زمان این رفتارها هم تکامل پیدا کرد و امروزه به اشکال مختلف خود را بروز می دهد.

مدرسه به عنوان یک جامعه انسانی(خصوصاً در مدارس متوسطه) دارای افرادی است که احساسات نسبت به تفکر و تعقل آن ها پیشی گرفته و نمودهای واقعی بروز احساسات جمعی را می توان در آن پیدا کرد.

در مدرسه دو جمع تعمدی وجود دارد. یکی کلاس درس و دیگری حیاط مدرسه (در مراسم ها). کنترل کلاس ها حتی زمانی که جمعیت کلاس ها مستعد بروز رفتارهای جمعی اعتراض آمیز است تا حدی برای معلم آسان است. اما در حیاط مدرسه مربیان ( معاونین و مدیران و سایر مجریان برنامه) در مقابل دانش آموزان زیادی قرار دارند بالتبع، کنترل کردن مشکل و بروز رفتارهای جمعی برای دانش آموز آسان تر است. لذا هر عضوی می تواند ضمن ابراز رفتار، خود را از دید مربیان پنهان نماید و با چرخش چشم ها هم این دانش آموزان قابل شناسایی نیستند.

هو کشیدن یکی از شاخص ترین رفتارهایی است که در این زمینه نشان داده می شود. در این حالت  دانش آموزان یکپارچه و هماهنگ هو می کشند یعنی آن ها می خواهند بگویند که ما معترضیم. البته ممکن است بسیاری از دانش آموزان در جریان اتفاقات جمعی نباشند اما خیلی سریع با سیل خروشان هو کشیدن همراه می شوند تا لذت سرود هماهنگ را برده باشند.

نمودهای دیگر این نوع رفتارها می تواند به صورت صلوات های ممتد و سوت زدن و دست زدن و یک جمله ای را تکرار کردن یا ریتم های بدنی و غیره  اشاره کرد. گر چه این صحنه ها ممکن است خنده دار و تماشایی باشد در عین حال می تواند برای مربیان تحقیر آمیز باشد. این نوع اقدامات از نظر غریزی مقابله با دشمن است. بسیاری از معلمین، تجربه این رفتارها را داشته اند در این حالت انسان واقعاً نمی داند چکار کند و فکر می کند عظمت و ابهت او شکسته شده است و چگونه ممکن است کسی که همه کاره است این چنین افتضاح بار آورده باشد.

تجربه نشان داده است که مقابله کردن با این صحنه ها خصوصاً به صورت تند و خشن، انگیزه جمع را برای ادامه، بیشتر می کند. اما یک لبخند و سکوت و پذیرش، انگیزه آن ها را برای ادامه کم می کند و جریان رفتارها بیشتر حالت دوستانه به خود می گیرد و برخی سعی می کنند از رفتارهای خود دست بردارند. اما اوج گرفتن چنین رفتارهای یکپارچه ایی ممکن است به حدی باشد که مجریان برنامه مجبور شوند محترمانه به کار خود خاتمه دهند تا نسبت به مسائل رخ داده فکری شود.

چرا این نوع رفتارها ایجاد می شوند؟

از مهمترین دلایل آن سخت گیری و داشتن محیط تهدید و فشار است. همچنین بیان سخنانی است که احساسات دانش آموزان را تحریک می کند. بسیاری از مربیان تمایل ندارند یا نمی توانند رابطه دوستانه با دانش آموزان داشته باشند. و مدام می خواهند که دانش آموزان را تحت کنترل داشته و با قوه قهریه با آن ها برخورد نمایند.

از طرف دیگر معلمی یک هنر است و هر کسی نمی تواند این هنر را داشته باشد. رفتار کردن در جمع دانش آموزان  بسیار مشکل است و احتیاط های خود را می طلبد. رفتاری که، هم به دانش آموز به عنوان یک انسان احترام قائل شود و هم دانش آموز سوء استفاده نکند و معلم هم بتواند نقش تربیتی خود را حفظ نماید بسیار مشکل است. کسانی این مشکل را درک می کنند که تجربه این کار را داشته باشند. بسیاری از افراد غیر حرفه ای وقتی وارد مدرسه می شوند در دفاع از حق و حقوق دانش آموزان بسیار داغ هستند اما وقتی برای یک سخنرانی وارد کلاس می شوند بعضاً چنان مورد آزار و اذیت و شیطنت دانش آموزان قرار می گیرند که وقتی از کلاس خارج می شوند گویا حق و حقوق آن ها را فراموش کرده اند.

دانش آموز ممکن است به تنهایی در مقابل مربیان حرفی برای گفتن نداشته باشد اما زمانی این حرف ها شکل می گیرند که در کنار یکی از همسالان خود باشد آن موقع است که معلم از شیطنت دانش آموز در امان نخواهد بود. در دبیرستان هیچ دانش آموزی را در اصطلاح معلمان نمی شود گفت که مظلوم است بلکه همان دانش آموز در جمع دوستان خود می تواند به شیری تبدیل شود که مهار کردن آن بسی مشکل باشد. شاید به خاطر این نوع رفتارها ست که برخی از جامعه شناسان آموزش و پرورش، معلم و شاگرد را دشمن دیرینه یکدیگر می دانند.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تنظیم: مریم فروزان کیا