محراب‌‌ها
استفاده از تزیینات خاص و شیوههای مختلف معماری اسلامی در زیباسازی محراب‌‌ها، نشانگر اهتمام به مباحث معنوی و عرفانی است. چرا كه محراب به عنوان عنصر داخلی مسجد و با بهره‌گیری از رنگ‌‌های خاص، وحدت و یگانگی خداوند را به تصویر می‌كشد.
تعریف محراب
محراب از ریشه حرب به معنای محل مبارزه با شیطان است
. در واقع محراب یك فرورفتگی در نما است كه به صورت‌‌های مختلف از قبیل كادرسازی و متمایز كردن آن به وسیله رنگ و مصالح، از بخش‌‌های دیگر ساختمان جدا می‌شود.محراب در طول دوره‌‌های مختلف به شیوههای گوناگون تزیین شده است. محراب‌‌های گچبری شده با نقوش برجسته، استفاده از سفال‌‌های لعابدار، استفاده از كاشی، آجركاری و یا زمینه ساروای از سنگ مرمر از شیوههای مختلف تزیین محراب به‌شمار می‌روند.
استفاده از تزیینات خاص و شیوههای مختلف معماری اسلامی در زیباسازی محراب‌‌ها، نشانگر اهتمام به مباحث معنوی و عرفانی است. چرا كه محراب به عنوان عنصر داخلی مسجد و با بهره‌گیری از رنگ‌‌های خاص، وحدت و یگانگی خداوند را به تصویر می‌كشد. دو محراب قدیمی در طرفین در پیش روی حضرت رضا (علیه السلام) در حرم مطهر رضوی، از باشكوه‌ترین محراب‌‌های ساخته شده در معماری اسلامی هستند كه روح هر زائر دل‌شكسته‌ای را صیقل داده و به ملكوت آسمان‌‌ها می‌برد. توضیح كوتاهی در مورد این دو محراب در ادامه آمده است.
دوازده محراب خدا
نمای این دو محراب بسیار نفیس و ممتاز، از كاشی مینابی چینی مانند، ضلع جنوبی (طرفین در پیش رو) را زینت بخشیده است. این محراب‌‌های روح‌نواز، یك پارچه از كاشی مینابی چینی مانند متعلق به اوایل قرن هفتم پوشیده شده‌اند. كاشی نفیس این محراب‌‌ها، قدمتی هشتصد ساله دارند و طرح كلی آن‌‌ها به‌گونه‌ای است كه بیننده در آغاز تعدادی طاق نمای هلالی و تو در تو را می‌بیند. این طاق نماها صورت در هم پیچیده‌ای به آن‌‌ها بخشیده و در خانه‌‌هایی محیط بر یكدیگر كه كتیبه‌‌هایی برجسته و به رنگ كبود روشن دارند، خودنمایی می‌كند.
ستون‌‌ها و هلال‌‌های محراب‌‌ها با رنگ فیروزه‌ای، تمام كتیبه‌‌ها را در خود گرفته است. مجموعه این طاق نماها كه به دوازده محراب شهرت دارد، از درخشندگی و شفافیت ویژه‌ای برخوردار است.
تلفیق اشكال و نقوش این محراب‌‌های نفیس چنان است كه در نگاه بیننده، یك محراب با دو ستون در دو طرف آن مجسم می‌شود.
بر سطح محراب‌‌ها، چند كتیبه با خطوط كوفی و ثلث برجسته، به رنگ لاجوردی و زمینه سفید، آیات و احادیثی متناسب با نماز و محراب نقش بسته است. طراح و سازنده این محراب‌‌ها، محمد بن ابی طاهر كاشانی است كه با همكاری سید شمس الدین حسینی، معروف به ابوزید نقاش، به سال 612 هـ.ق این آثار گران‌بها را آفریده‌اند.
در بخش پایین محراب، نام ابوزید نقاش و تاریخ اثنی عشر و ست مائه (612 هـ.ق) نقش بسته است. ابعاد محراب غربی در ضلع پیش رو 70/2*15/2 و محراب سمت دیگر 40/2*75/1 متر است. در یكی از كتیبه‌‌های محرابِ سمت غربی درِ پیش روی مبارك، به خط كوفی برجسته آیه زیر نوشته شده است:
بر سطح محراب، ابتدا به خط كوفی برجسته آیه شریفه زیر نوشته شده:
و در پایان كتیبه‌‌ها بر سطح محراب می‌خوانیم:
منبع: آستان قدس رضوی
بخش حریم رضوی
