قیام های دوران امام(ع) بر علیه عباسیان

. قیام ابو عمرو جانفروش در سال 184 هـ ق كه هارون، زهیر قصّاب را برای سركوبی او فرستاد، و ابو عمرو در شهر زور كشته شد.

. در سال 185 هـ ق حمزه جانفروش در بادغیس قیام كرد كه عیسی بن علی از طرف خلیفه آنها را سركوب كرد.

. در سال 185 هـ ق ابوالخصیب بار دیگر در نساء قیام كرد و بر طوس، نیشابور، ابیورد مسلّط شد. علی بن عیسی بن ماهان موفّق به سركوبی این قیام شد؛ ابوالخصیب را كشته و زنان و فرزندانش را اسیر كرد.

. عبدالسلام در 187 هـ ق در آمد قیام نمود و یحیی بن سعید عقیلی او را كشت و قیامش سركوب شد.

. در سال 190 هـ ق رافع بن لیث بن نصر بن سیار در سمرقند به مخالفت با هارون برخاست. بسیاری از مردم خراسان و سرزمین ماوراء النهر به علّت نفرت از سیاست‌های خلیفه از او پیروی كردند. ابتدا علی بن عیسی بن ماهان به سركوبی این قیام پرداخت، ولی موفّق نشد و سرانجام هرثمه بن اعین روانه گردید.[3] و قیامش را سركوب كرد.

. ثروان پسر سیف در 191 هـ ق در ناحیة حولایا قیام كرد كه طوق بن مالك آن را سركوب كرد.

. ابو اسندا در 191 هـ ق در شام قیام كرد و هارون الرشید، یحیی بن معاذ را به مقابله با او فرستاد.

. در سال 192 هـ ق، ثروان حروری قیام كرد و در طف بصره عامل خلیفه را كشت.

. در مورد قیام مردم حمص دو نقل است: طبری، قیام مردم حمص را در سال 194 هـ ق می‌داند كه مردم حمص بر علیه اسحاق بن سلیمان عامل محمد امین قیام كردند. ولی یعقوبی، قیام را در سال 190 هـ ق، ثبت كرده كه هارون خود به سركوبی این قیام رهسپار شد. و مردم حمص خواستار صلح و او هم قبول كرد. بعید نیست كه مردم حمص در سال‌های 190 و 194 قیام كرده باشند.

. قیام علی بن عبدالله سفیانی، از نوادگان معاویه، كه در شام قیام كرد. در سال 195 هـ ق، سفیانی حاكم دمشق را اخراج و به محاصره شهر پرداخت.

. در سال 198 هـ ق خزیمه بن خازم به مخالفت با محمد امین برخاست.

. قیام ابو السریا (سری بن منصور شیبانی) در سال 199 هـ ق در كوفه:

این قیام كه از عمده‌ترین و خطرناكترین قیام‌های علویان به حساب می‌آید، ابتدا توسط محمد بن ابراهیم طالبی معروف به ابن طبا طبا شروع شد. ابن طبا طبا سرپرستی كارهای نبرد و فرماندهی سپاهیان را به ابو السریا داد. بعد از مدّتی ابن طبا طبا را با زهر مسموم كرد و خود به جای وی نشست و در كوفه شروع به ضرب سكه نمود. بصره، واسط، حجاز و یمن را تصاحب نمود وی سرانجام هرثمه وی را دستگیر كرد.

. قیام ابراهیم بن موسی طالبی در یمن در سال 200 هـ ق.

. قیام حسین بن حسن افطس در مكه.

. قیام ابن ابی سعید بر علیه حسن به سهل كه توسط هرثمه سركوب شد.

. مردم بغداد به خاطر اعطای قدرت بیشتر به فضل بن سهل از سوی مأمون، خواستار رهبری قیامی توسط منصور بن مهدی گردیدند ولی او از قبول آن خودداری نمود.

. قیام ابراهیم بن مهدی معروف به ابن شكله در 201 هـ ق به خاطر ولیعهدی امام رضا ـ علیه السّلام ـ .

. قیام بابك خرمی (خرم‌ الدین) در آذربایجان در 201 هـ ق كه سرانجام توسط معتصم در 223 هـ ق سركوب گردید.

. قیام مهدی بن علوان حروری در سال 203 هـ ق.

. قیام برادر ابو السرایا در 202 هـ ق در كوفه كه غسان بن الفراج آن را سركوب كرد.

علاوه بر قیام های مذكور كه به طور عمده از تاریخ طبری نقل گردید، یعقوبی مورخ بزرگ شیعه نیز به قیام‌های ذیل اشاره كرده است:

. قیام احمد بن عیسی بن زید علوی در 188 هـ ق كه توسط غلامش (حاضر) دستگیر و به هارون تحویل داده شد.

. قیام عبد الملك بن صالح بن علی هاشمی در 188 هـ ق كه توسط خلیفه (هارون) سركوب گردید.

. قیام صنادیه در ارمنستان در 193 هـ ق كه توسط هارون سركوب شد.

. قیام محمد بن ابی خالد كه محمد امین آن را سركوب كرد.

. قیام مالك بن لبید یشكری در سواد.

. قیام عباس بن محمد بن موسی جعفری در بصره.

. قیام محمد بن حسن معروف به «سلق» در واسط كه توسط عبدالله بن سعید خرشی سركوب گردید.

. قیام محمد بن جعفر در حجاز كه توسط عیسی بن یزید جلودی سركوب شد.

. قیام احمد بن خطاب ربعی در نصیبین.

. سید ابن انس در موصل.[4]

. قیام نصر بن شبث در 198 هـ ق در شام كه طاهر بن حسین مأمور سركوبی او شد.

. قیام زط (كولی) در جنوب عراق كه در دورة معتصم سركوب گردید.[5]

. قیام زید معروف بن «زید النار» در بصره كه توسط عیسی جلودی سركوب شد.

. قیام محمد بن جعفر ملقب به دیباج در مكه و نواحی حجاز.

. قیام محمد بن سلیمان بن داوود در مدینه.

. قیام حسن الهراش در 198 هـ ق.

. قیام حاتم بن هرثمه در ارمنستان.

. قیام عبد الرحمان بن احمد در یمن.[6]

. علّت اوضاع در هم ریخته و نابسامانی اجتماعی و سیاسی به خصوص در زمان درگیری بین امین و مأمون بر سر قدرت، شورش‌ها و قیام‌های گوناگونی بر علیه حاكمیت عباسی رخ داد. قیام‌های مذكور، شامل علویان و غیر علویان می‌شد كه به عمده این قیام‌ها اشاره گردید.

منابع:

[1] . مهدی پیشوایی، سیرة پیشوایان، مۆسسة امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، قم، چاپ نهم، 77، ص 400.

[2] . طبری، تاریخ طبری، جلدهای 12 و 13، مترجم ابوالقاسم پاینده، انتشارات اسیاطیر، چاپ دوم، 63، از ص 5280 تا 5675

[3] . محمّد سهیل ملقوش، دولت عباسیان، مترجم: حجت الله جودكی، انتشارات پژوهشكده حوزه و دانشگاه، چ اول، 80، ص 100.

[4] . یعقوبی، تاریخ یعقوبی، جلد دوم، مترجم محمد ابراهیم آیتی، چاپ هفتم، 74، شركت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 74، ص 461.

[5] . محمد بن سهیل ملقوش، پیشین، ص 130.

[6] . جعفر مرتضی عاملی، زندگانی سیاسی امام رضا ـ علیه السّلام ـ ، مترجم و چاپ از دفتر انتشارات اسلامی، انتشارات كنگره جهانی حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ ، چاپ 1365، ص 175.

بخش حریم رضوی