ایستادن در آن سوی مرگ

ایستادن در آن سوی مرگ -پاسخ‌های کربن به هایدگر از منظر فلسفه شیعی / نویسنده:مهدی فدایی مهربانی/ موضوع: فلسفه / تعداد صفحات: 568 /نوبت چاپ: اول / قیمت: 160,000  ریال

«... پرسشى كه مربوط به سرانجام قسمت دوم هستى و زمان است، یعنى قسمتى كه بدون آن، باب نخست آغازى ناتمام است. با انتشار این قسمت بى‏شک بناى هستى‏شناختى فراتاریخیت‏ تكمیل و تحكیم مى‏شود. باید بگویم كه در ژوئیه 1936 در شهر فرایبورگ، به چشم خود دست‏نوشته این قسمت دوم را روى میز هایدگر دیدم كه در پوشه‏اى بزرگ قرار داشت و خود هایدگر با خنده آن را در دستان من گذاشت تا سبک و سنگینش كنم; و باید اعتراف كنم كه پوشه‏ سنگین بود. اكنون این دست‏خط كجاست؟ جواب‏هاى متضادى شنیده‏ایم و من هم جوابى‏ ندارم.»كربن

کتاب «ایستادن در آن سوی مرگ» که شامل پاسخ‌های «هانری کربن» به «هایدگر» از منظر فلسفه شیعی است به قلم توانای «مهدی فدایی‌مهربانی» به رشته تحریر درآمده که اخیرا توسط نشر نی به بازار عرضه شده است.

بدون تردید اندیشه‌های «مارتین هایدگر» (1976-1889) فیلسوف وجوداندیش قرن بیستم، بر اندیشه‌های بسیاری از متفکران پس از او تأثیر‌گذار بوده است. یکی از این فلاسفه «هانری کربن» است که تسلط زیادی بر اندیشه هایدگر داشت تا جایی که نخستین مترجم آثار هایدگر به زبان فرانسه محسوب می‌شود. از سوی دیگر کربن علاقه خود را به اندیشه شیعی مدیون «پروفسور لویی ماسینیون» می‌داند (ر. ک: ماسینیون، 1313: مقدمه کربن).

احاطه کربن نسبت به مطالعات شیعی حاصل مکاتبات و مباحثات مفصلی است که از سال 1337 با «علامه طباطبایی» آغاز کرد. این گفت‌وگوها تا سال‌ها و تا زمان مرگ کربن ادامه یافت. کربن هر سال پاییز برای تدریس فلسفه به دانشگاه تهران می‌آمد و همین مراودات فلسفی با دانشگاه تهران منشاء نشست‌هایی منظم با علامه طباطبایی شد که رفته‌رفته متفکران بیشتری همچون «دکتر سپهبدی» و «دکتر داریوش شایگان» نیز به آنان پیوستند.

به این ترتیب کربن از یک سو به سیستم تفکر هایدگر تسلط داشت و از سوی دیگر نسبت به اندیشه شیعی شناخت عمیقی به دست آورده بود. از آن‌جا که هایدگر به اگزیستانس داشتن دازاین معتقد است و آن را معادل هستی انسان می‌داند، برون‌رفت از هستی دازاین همانا نفی هستی اوست. به تعبیر هایدگر دازاین یا در جهان هست یا نیست، نیستی به معنای مطلق کلمه یعنی نیستی محض. بنابراین به زعم هایدگر هر مرگ «پایان یک دازاین» است و دازاین امکان حضور در خارج از جهان ندارد. حال آن‌که در فلسفه شیعی، اندیشیدن، خود سلوک محسوب می‌شود و فیلسوف شیعی مسافری است پای در راه سلوک در وادی اندیشه. نویسنده این کتاب با آن‌که اشارات فراوانی به شباهت‌های موجود میان این دو نحوه تفکر کرده است و شاهد این مثال را با ذکر نظر آقای «سیاوش جمادی» که این شباهت‌ها را تأمل‌برانگیز می‌داند، به میان می‌آورد، اما به شدت برابر قرائت عرفانی از اندیشه هایدگر می‌ایستد و معتقد است که جز با دستکاری اندیشه هایدگر به قرائت عرفانی از او نمی‌توان دست یافت. نویسنده بهترین روش را روش کربن می‌داند که همانا روش پدیدار‌شناسی معنوی است و این همان روشی است که چارچوب نظری ما را نیز تشکیل می‌دهد.

اساساً نگاه انسان به ماوراء‌الطبیعه می‌تواند در زندگی منتج به دو رهیافت شود؛ یکی رهیافت کسی که به زندگی پس از مرگ قایل نیست و به همین جهت نمی‌تواند جهان را براساس اهدافی متعالی نظام بخشد و دیگری رهیافت کسی است که مرگ را پنجره‌ای به جهان دیگر می‌داند. مرگ در اینجا دیگر به معنای پایان همه چیز نیست بلکه دریچه‌ای است رو به آغازی دیگر در ارض ملکوت. گفتنی است که ارض ملکوت نام کتابی نیز هست به قلم هانری کربن. کربن در پی یافتن پاسخ پرسش‌هایش درباره عالم پس مرگ، راهی ایران شد و با آن‌که قصد سفری سه‌ماهه داشت او را 30سال مقیم وادی اندیشه‌های حکمت شیعی نگه داشت.