تبیان، دستیار زندگی
در این طرح دانش آموزان با اجزای کلمه و انواع آن و نیز با پیشوند و پسوند آشنا می شوند...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ساخت واژه

ساخت واژه

اهداف یادگیری:

ساخت واژهآشنایی با ساخت درونی واژه

ساخت واژهآشنایی با کلمات ساده و مرکب و مشتق

ساخت واژهآشنایی با پیشوند و پسوند

دستور زبان به دو بخش عمده تقسیم می شود:

1- صرف
2- نحو

چنان چه بخواهیم اجزای یک واژه را مورد بررسی قرار دهیم در واقع به بخش صرفی آن پرداختیم.

تکواژ چیست؟

واژه از واحدهایی تشکیل می شود که به آن ها تکواژ می گویند؛ مانند: دلپذیرساخت واژهدل + پذیر( از دو تکواژ ساخته شده است ).

تکواژ واحد معناداری است که به واحدهای معنی دار کوچک تر بخش پذیر نباشد.

تکواژ به دو دسته تقسیم می شود:

1- تکواژ آزاد
2- تکواژ وابسته

هر تکواژ آزاد خود یک کلمه است؛ مانند: بینشساخت واژه  بین: تکواژ آزاد/ ش: تکواژ وابسته

حال می خواهیم بدانیم کلمه ی ساده، مرکب و مشتق چیست؟

کلمه ی ساده کلماتی هستند که از یک تکواژ ساخته شده اند؛ مانند: دیوار

کلمه ی مرکب کلمه ای است از افزودن دو یا چند تکواژ آزاد ساخته می شود؛ مانند: بیابان گردساخت واژه بیابان + گرد

کلمه ی مشتق کلمه ای است از ترکیب یک تکواژ آزاد و یک یا چند تکواژ وابسته به وجود می آید؛ مانند: نامهربانساخت واژه نا+ مهربان

تکواژهای وابسته را با توجه به اینکه قبل یا بعد از تکواژ آزاد اید ، پیشوند و پسوند می نامند؛ مانند: بی محبتساخت واژه بی ( پیشوند ) / کارمندساخت واژه مند( پسوند )

ترکیب تکواژ آزاد با یک یا چند « وند» - ساخت کلمه ی مشتق- به دو منظور انجام می گیرد:

1-  ساختن کلمات تازه ( ساخت واژه ی اشتقاقی )
2-  آماده سازی کلمه برای قرار گرفتن در ساختار نحوی جمله ( ساخت واژه ی تصریفی )

کارکرد اصلی ساخت واژه های اشتقاقی ساخت واژه واژه سازی برای غنی کردن واژگان زبان و رفع کمبودهای واژگانی ان است.

کارکرد اصلی ساخت واژه های تصریفیساخت واژه  آماده سازی کلمه برای قرار گرفتن در جمله؛ مانند: با لبخند زیباتر می شوی.

تمرین: به انواع کلمات ساده، مشتق و مرکب در عبارات زیر دقت کنید:

ساخت واژهخبرنگاران و روزنامه نگاران برای تهیه ی گزارش های خود از تصویربرداری بسیار استفاده می کنند.

خبرنگارساخت واژه خبر + نگار= مرکب/ روزنامه نگارساخت واژه روز+ نامه+ نگار= مرکب/ تهیهساخت واژه ساده/ گزارشساخت واژه گزار+ ش= مشتق/ تصویربرداری ساخت واژهتصویر+ بردار+ی= مرکب/ بسیارساخت واژه ساده

ساخت واژه اگر تمام قیدهای به کار رفته در آخرین جمله را حذف کنیم بازهم به اصل جمله خللی وارد نمی شود.

آخرینساخت واژه آخر+ ین= مشتق/ جمله ساخت واژهساده

ساخت واژه زنده ماندن و جاودانگی ارزش کتاب را مدیون کسانی هستیم که در این هزاران سال تلاشی پی گیر جهت در دسترس همگان گذاشتن آن داشته اند.

جاودانگیساخت واژه جاودان+ ه + گی: مشتق/ ارزشساخت واژه ارز+ ش: مشتق/ هزارانساخت واژه هزار+ ان: مشتق/ پی گیرساخت واژه پی+ گیر: مشتق

تست:

کدام گزینه صحیح است؟

الف) تصمیم ساخت واژه  مشتق                        ب) گلاب ساخت واژه  مرکب

ج) آفرینش ساخت واژه  مرکب                             د) کتابخانه ساخت واژه  مشتق


مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: یگانه داودی