جنبش عدم تعهد در شرایط کنونی؛ موانع و چالش ها

سیاست استعمارزدایی جنبش باعث شد كه بسیاری از ملت های دربند استعمار آسیایی و افریقایی به استقلال برسند و در سال 1349 مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه پایان استعمار را به تصویب برساند.

به گزارش خبرگزاری نم، این عوامل را می توان به دو دسته تقسیم كرد:

1ـ عوامل خارجی

از آغاز شكل گیری جنبش عدم تعهد ابرقدرت های شرق و غرب تلاش كردند كه با لطایف الحیل بر تصمیم های جنبش تاثیر بگذارند و از همسویی و یك پارچگی آن بكاهند. دالس وزیر خارجه وقت آمریكا اعلام كرد: «هر كه با ما نیست برماست» یعنی از نظر آمریكا و غرب عدم وابستگی به بلوك غرب برابر با وابستگی به بلوك شرق است.

اتحاد جماهیر شوروی هم تلاش می كرد كه با استفاده از شعارهای ضدسرمایه داری و همسونشان دادن خود با كشورهای جهان سوم در جنبش عدم تعهد نفوذ و مواضع آن را به سود خود تغییر بدهد و از طرفداران ایدئولوژیك خود در میان اعضای جنبش بخواهد كه تصمیمات جنبش را به سمت و سوی مورد نظر بلوك شرق هدایت كنند. چنانكه دولت كوبا علی رغم اصول بنیادین جنبش عدم تعهد ـ آشكارا ـ اعلام كرد كه به بلوك شرق تعلق دارد.

2 ـ عوامل داخلی

عوامل درونی كه باعث واگرایی و پراكندگی در آرای اعضای جنبش و در نتیجه به ناكامی و ناكارآمدی جنبش می انجامید عبارت بودند از:

الف) جناح های درونی

گروه بندی های داخلی جنبش مانند اتحادیه عرب سازمان وحدت افریقا. سازمان كنفرانس اسلامی و... سبب شد كه جنبش عدم تعهد نتواند به توافق آرا و استراتژی مشتركی در برابر قدرت های بزرگ برسند و منافع عمومی و همگانی اعضای جنبش تحت الشعاع گروه بندی های داخلی قرار گیرد.

ب) ساختار ناهمگون

در میان اعضای جنبش دولت هایی با ساختارهای گوناگون سیاسی اقتصادی و ایدئولوژیك متفاوت گرد هم آمده بودند. این مساله گرفتاری های فراوانی را فراراه تصمیمات مشترك و جمعی اعضای جنبش فراهم كرده بود. چنانكه در قضیه اشغال افغانستان توسط شوروی كه یكی از اعضای قدیمی جنبش به شمار می رفت جنبش نتوانست به یك جمع بندی قابل قبول برسد و كشورهای سوسیالیستی جنبش موضع متفاوتی با دیگر اعضای جنبش گرفتند.

ج) فقدان ضمانت اجرایی

مواضع دیدگاه ها و استراتژی جنبش عدم تعهد در قالب اعلامیه ها و قطعنامه هایی بیان می شد كه از نظر حقوقی هیچ گونه الزامی نداشت و بیشتر به توصیه های اخلاقی شبیه بود از این رو هیچ گونه ضمانت اجرایی نداشت.

د) اجماع

تصمیمات جنبش برپایه اجماع و اتفاق آرای اعضا گرفته می شود. این روش تصمیم گیری باعث می شود كه با كمترین و كوچك ترین اختلاف نظر میان اعضای جنبش هیچ گونه تصمیم مهم و موثری گرفته نشود و اعضای جنبش به نشست های تشریفاتی بدون دست آوردی معینی قناعت ورزند.

راهكارهای جنبش در شرایط کنونی

جنبش عدم تعهد برای تنش زدایی و جلوگیری از بحران های سیاسی و نظامی در اوایل نیمه دوم سده بیستم و جنگ سرد بین دو اردوگاه شرق و غرب به وجود آمد. در طول چهار دهه جنگ سرد این جنبش توانست از یارگیری ابر قدرت ها از میان کشورهای جهان سوم تا اندازه ای جلوگیری و بسیاری از مسائل و چالش های پدید آمده در میان اعضاء را بدون دخالت ابرقدرت ها حل و فصل می کند.

باتوجه به كمیت كیفیت و ظرفیت بالفعل و بالقوه كشورهای عضو، این جنبش می تواند نقش فعال و سازنده ای در عرصه بین الملل داشته باشد. از جمله زمینه های زیر:

1ـ باتوجه به این كه نیمی از اعضای سازمان ملل متحد را كشورهای عضو جنبش عدم تعهد تشكیل می دهد، این جنبش می تواند فراكسیون بسیار قوی و نیرومندی را در مجمع عمومی سازمان ملل به وجود آورد و از این طریق برانگیزه های اعضای دایمی شورای امنیت تاثیر بگذارد. چنانكه رای اعضای جنبش عدم تعهد به نفع انرژی صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران افكار عمومی جهان را تحت تاثیر قرار داد و شورای امنیت نمی تواند از این مسایل به سادگی عبور كند.

2ـ از نظر اقتصادی نبض اقتصاد و مواد اولیه آن و همچنین بازار مصرف تولیدات نظام سرمایه داری در اختیار اعضای جنبش عدم تعهد است.از این منظر نیز جنبش می تواند به طور غیرمستقیم بر تصمیم های سیاسی و یك جانبه مجامع بین المللی كه اهداف ویژه ای را دنبال می كنند تاثیر بگذارد.

3ـ عرصه بین المللی عرصه كشاكش و تعارض منافع دولت ها است. كشاكش و چالش های بین المللی بحران های گوناگونی را به دنبال دارد. كشورهایی كه از نظر سیاسی و اقتصادی نیرومند هستند با كمترین هزینه بحران های یادشده را به خارج از مرزهای خود هدایت می كنند. كشورهای غیرمتعهد بیش از كشورهای دیگر زمینه و بستر مناسبی برای پذیرش افزایش و پویش این بحران ها شده است. اعضای جنبش عدم تعهد اگر به اصول جنبش و آرمان های مشترك آن وفادار باشند می توانند از رشد و انتقال بحران به داخل مرزهای خود جلوگیری كنند و با تشریك مساعی می توانند از ایجاد پدیده های منفوری چون گوانتانامو ابوغریب و بگرام و... در این كشورها جلوگیری كنند.

نتایج اجلاس سران در شرم الشیخ

این اجلاس دو روزه با حضور 120 کشور عضو و 28 کشور و سازمان بین المللی دارای عضویت ناظر در جنبش عدم تعهد با هدف آماده سازی پیش از اجلاس سران جنبش که قرار است شهریور ماه در تهران برپا شود آغاز به کار کرد. در اجلاس شهریور ماه ریاست دوره ای جنبش عدم تعهد به مدت 3 سال از مصر به ایران منتقل خواهد شد.اجلاس سران جنبش عدم تعهد در فاصله پنجم تا دهم شهریور 91 در تهران برگزار می شود.

كشورهای عضو جنبش عدم تعهد روز یكشنبه در پیش نویس بیانیه پانزدهمین نشست خود كه در شرم الشیخ برگزار شد از حقوق ملت فلسطین به ویژه حق برخورداری از كشور مستقل به پایتختی قدس شریف حمایت و بر پایان اشغالگری های رژیم غاصب صهیونیستی تأكید كردند. در این پیش نویس همچنین تحقق صلح عادلانه و فراگیر كه دربرگیرنده تمامی راهكارهای نهایی صلح از جمله مرزهای كشور فلسطین، امنیت، شهرك سازی ها، بیت المقدس، آوارگان فلسطینی و آبها باشد درخواست شده است. در این پیش نویس كشورهای عضو جنبش همچنین تأكید كرده‌اند كه با تمام قدرت در برابر اقدامات و تدابیر رژیم صهیونیستی با هدف تغییر هویت و ساختار جغرافیایی بیت المقدس خواهند ایستاد.

در پیش‌نویس این بیانیه همچنین به موضوع تحكیم گفت وگو بین ادیان و تمدن ها اشاره شده و بر ضرورت صدور بیانیه های مثبت برای كاهش مشكلات و حمایت از گفت وگوها و تحكیم آن براساس عدالت، برابری و برادری تأكید شده است.

این پیش نویس همچنین افزایش قدرت كشورهای عضو جنبش عدم تعهد را در تعامل با اوضاع حاكم بر جامعه بین المللی جهت حل و فصل مشكلات، بحران ها و تهدیدهای موجود از جمله خلع سلاح و تحقق امنیت و ثبات بین المللی براساس اصل امنیت برابر برای همه خواستار شده و خلع سلاح كامل هسته ای را تنها راه برای عاری سازی جهان از این سلاح دانسته است.

كشورهای عضو جنبش عدم تعهد متعهد شده اند گام‌های محسوسی را در راستای اجرای تعهدات كشورهای دارای سلاح هسته ای به عمل آورند و در این خصوص به بیانیه های اخیر رهبران برخی از این كشورها در كاهش زرادخانه های هسته ای شان با هدف ایجاد جهان عاری از سلاح هسته ای بویژه در خاورمیانه اشاره شده است.

در پیش نویس این بیانیه بر عزم و اراده كشورهای عضو جنبش عدم تعهد برای تحكیم تلاش‌ها در راستای تعامل با موضوع حقوق بشر با استناد به شیوه همكاری ها و مذاكرات سازنده و بالابردن توانمندی ها در چارچوب احترام كامل به حقوق بشر تأكید شده است.

كشورهای عضو جنبش عدم تعهد درنظرگرفتن شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و دینی جوامع را در این راستا جهت پرهیز از اتخاذ سیاست‌های یك بام و دوهوا و یا تلاش برای استفاده از حقوق بشر به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف سیاسی خواستار شدند.

درخصوص اصلاحات در سازمان ملل متحد نیز در این پیش نویس بازگشت توازن بین سازمان‌های اصلی وابسته به سازمان ملل درخواست شده و بر اهمیت نقش مجمع عمومی این سازمان در موضوعات مربوط به صلح و امنیت بین المللی تأكید شده است.

این پیش‌نویس انجام اصلاحات در شورای امنیت را از طریق توسعه حق عضویت دراین شورا و بهبود عملكرد آن خواستار شده و بر ضرورت پایبندی كشورهای عضو شورای امنیت به اهداف و اصول پیمان سازمان ملل متحد و قوانین بین المللی بویژه قوانین حقوق بشر تأكید كرده است.

كشورهای عضو جنبش عدم تعهد حمایت و همبستگی كامل خود را در امر مبارزه همه‌جانبه با تروریسم اعلام كرده و عدم مرتبط ساختن تروریسم با دین، نژاد و تمدنی خاص را مهم و ضروری دانستند.

در این پیش‌نویس بر ضرورت پیشرفت در موضع گیری ها و دیدگاه های كشورهای عضو این جنبش در تكمیل پیش نویس معاهده فراگیر درخصوص مسائل بین المللی تأكید شده است.

این پیش نویس از اجرای استراتژی سازمان ملل در مبارزه با تروریسم اعلام حمایت كرده و برگزاری یك كنفرانس گسترده تحت نظارت سازمان ملل را در این خصوص خواستار شده است.

كشورهای عضو این جنبش در پایان پیش نویس این بیانیه از رائول كاسترو، رئیس جمهور كوبا به دلیل تحكیم و توسعه عملكرد این جنبش در دوره ریاستش بر جنبش عدمتعهد تقدیر كردند.

منبع : خبر گزاری بین المللی جنبش عدم تعهد