حفظ قرآن در کلام بزرگان

 قرآن کریم یکی از دو امانت گرانبهایی است که پیامبر(ص) برای هدایت امت خویش بر جای گذارده اند و به خاطر سپردن این امانت در ذهن علاوه بر نورانیت و صفای باطن موجب تسلط بر آیات می شود که این امر علاوه بر نقش هدایت گری برای خود حافظ می تواند موجب استحکام و اتقان سخنان وی شود.

 به همین خاطر علمای بزرگ اسلام همواره طلاب را به حفظ نمودن قرآن تشویق نموده اند.

دكتر سیدمحمدباقر حجتی:

می‌توانیم رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را نخستین حافظ قرآن شناخته و بگوییم كه پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در رأس همه حفاظ و قراء قرآن قرار دارد، زیرا با استفاده از نصوص قرآنی به این نتیجه می‌رسیم رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله برای حفظ و به خاطر سپردن آیات قرآنی، سختكوش و بسیار ساعی بوده است.

طبرسی ضمن تفسیر آیه «سنقرئك فلا تنسی» می‌نویسد ما از تو می‌خواهیم قرآن را بخوانی تا آن را فراموش نكنی … و با وجود اینكه رسول اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله امی بود قرآن را به خوبی حفظ می‌كرد.

حتی جبرائیل علیه‌السلام سوره طولانی را بر پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌خواند و آن حضرت با یك بار خواندن، آنچنان آیات آن را به خاطر می‌سپرد كه هرگز آن را فراموش نمی‌كرد …

اهتمام رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به خود آن حضرت محدود نبود بلكه دیگران را نیز به این امر دعوت و تشویق می‌فرمود و اصرار داشت تا صحابه نیز قرآن را به خاطر بسپارند …

همزمان با رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله گروهی از صحابه، آیات قرآنی را به خاطر سپردند و به حفاظ و یا قراء مشهور گشتند، وقتی صحابه، آیه یا سوره‌ای را از پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌شنیدند، چندین بار به آن حضرت مراجعه می‌كردند و در حضور او به قرائت قرآن می‌پرداختند تا رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به كیفیت حفظ آنها مطمئن شود …

باری، همزمان با حیات پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مركزی شبیه به كانون تعلیم قرائت قرآن و حفظ و تمرین آن به وجود آمد كه آن حضرت بر آن نظارت می‌كرد و مردم را به آن تشویق می‌فرمود و صحابه نیز سخت در این راه می‌كوشیدند و حتی اكثر اوقات و فرصت‌های زندگی بعضی از آنها به قرائت و حفظ قرآن مصروف می‌گشت تا جایی كه همیشه برای ارائه محفوظات قرآنی خود، آمادگی دقیق و كافی داشتند.

علامه سید جعفر مرتضی عاملی:

… حافظان امت در قرآن نقطه و حركات اعرابی را گذاشتند و ضبط كردند و چگونگی نطق به نص قرآن را كه حتی در «واو» هم محفوظ و مصون مانده برای همگان بیان داشتند .

چگونه ممكن است كوچكترین شكی بر آن وارد شود، حال اینكه فقط كسانی كه قرآن را در سینه‌ها حفظ كرده بودند، هزاران نفر بودند كه از زمان پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آن را سینه به سینه به هم منتقل و بر آن بزرگان پیر شدند و كودكان به جوانی و جوانان به پیری رسیدند.

حتی می‌گویند: «آن تعداد از قاریان قرآن كه در جنگ صفین حضور یافتند سی‌هزار نفر بودند.» پس چگونه است قاریانی كه در این واقعه شركت نكردند؟! (در صدر اسلام به حفاظ قاری، قاری گفته می‌شد و در واقع قرائت از حفظ جدا نبود.) … امیرالمۆمنین علیه‌السلام در جهت تشویق مردم به حفظ قرآن، برای كسانی كه قرآن را حفظ كنند، سهمی در بیت‌المال قرار داد.

حضرت آیت‌الله العظمی مكارم شیرازی:

قرآن به صورت یك مجموعه با همین شكل فعلی در عصر خود پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله جمع‌آوری شده بود و مسلمانان سخت به یاد گرفتن و حفظ آن اهمیت می‌دادند و اصولاً شخصیت افراد در آن عصر تا حد زیادی به این شناخته می‌شد كه تا چه اندازه از آیات قرآن را حفظ كرده بودند …

مسأله حفظ قرآن به عنوان یك سنت و یك عبادت بزرگ همیشه در میان مسلمانان بوده و هست، حتی پس از آن كه قرآن به صورت یك كتاب تكثیر شد و در همه جا پخش گردید و حتی بعد از پیدایش صنعت چاپ كه سبب شد این كتاب به عنوان پر نسخه‌ترین كتاب در كشورهای اسلامی و چاپ و نشر گردد، باز مسأله حفظ قرآن به عنوان یك سنت دیرینه و افتخار بزرگ موقعیت خود را حفظ كرد، به طوری كه در هر شهر و دیار همیشه جمعی از حافظان قرآن بوده و هستند.

هم‌اكنون در حجاز و بعضی دیگر از كشورهای اسلامی، مدارسی به عنوان مدرسه تحفیظ القرآن الكریم یا نام‌های دیگر وجود دارد كه برنامه شاگردان آن در درجه اول مسأله حفظ قرآن است.

در ملاقاتی كه در سفر مكه با رۆسای این مدارس در آن شهر مقدس روی داد، معلوم شد گروه بسیار زیادی از پسران و دختران جوان در مكه در این مدارس نام‌نویسی كرده و مشغول تحصیل هستند.

یكی از مطلعین می‌گفت هم‌اكنون در كشور پاكستان در حدود یك میلیون و پانصد هزار نفر حافظ قرآن وجود دارد.یكی از شرایط امتحان ورودی دانشگاه اسلامی الازهر مصر (طبق نقل دایره‌المعارف فرید وجدی) حفظ تمام قرآن است كه از 40 نمره حداقل باید 20 نمره بگیرند.

كوتاه سخن اینكه سنت حفظ قرآن از عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و به دستور و تأكید خود آن حضرت كه در روایات زیادی وارد شده در تمام قرون و اعصار ادامه داشته است.

حفظ قرآن علاوه بر اینکه موجب نورانیت دل شده و برای همه مسلمانان مطلوب می باشد، برای کسی که وظیفه تبلیغ دین را بر عهده داشته و در این مسیر گام بر می دارد ارزش مضاعف دارد چرا که تسلط او بر قرآن موجب توان استدلال به آیات کریمه برای استحکام سخنانش می شود.

به همین خاطر علما و بزرگان طلاب را به حفظ قرآن تشویق می نموده اند:

شهید اول

آیاتی از قرآن را برگزین و وِرد خود ساز و اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتماً آن را از بر نما و اگر آن توان را در خود ندیدی، هر مقدار از آیات را توانستی حفظ كن و در این امر كوتاهی مكن.

شهید دوم:

نخستین و مهمترین چیزی كه شاگرد قبل از شروع به تحصیل باید بدان بپردازد، آن است كه حفظ كتاب خداوند متعال را شروع نماید و قرآن را به صورت قوی و متقن حفظ كند، زیرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهمیت‌ترین آنهاست.

علمای پیشین چنین بودند كه حدیث و فقه را جز به شخصی كه حافظ قرآن نباید به سراغ اشتغالاتی برود كه باعث نسیان و فراموشی قرآن شده یا به قدری او را به خود مشغول می‌كنند كه حفظ قرآن او در معرض فراموشی قرار می‌گیرد.

بلكه حتماً باید از این‌گونه امور بپرهیزد، بلكه ملزم باشد كه هر روز به تكرار محفوظاتش بپردازد … و پس از حفظ كامل قرآن به تفسیر و سایر علوم قرآنی بپردازد.

علامه حسن‌زاده آملی:

حقیقت امر این است که از همان ابتدا، عشق عجیبی به دیوان شعرا و نظم داشتم. روی این ذوق، همان وقت، تمام دوبیتی‌های باباطاهر را حفظ بودم و تمام رباعیات خیام را و اكثر غزلیات حافظ را و همین‌طور دیگران را و ای كاش از همان وقت كسی به من می‌گفت كه آقا، به جای اینكه اینها را حفظ كنی، شروع كن به حفظ قرآن و الان این حسرت برای من به جا مانده است كه این عشق و علاقه‌ای كه به دواوین (دیوان‌های) شعرا داشتم، كاش در حفظ قرآن به كار می‌بردم.

استاد علامه سید محمد فرزان:

استاد اهتمام بسیار به تلاوت و حفظ قرآن كریم داشت و به شاگردان پیوسته توصیه می‌كرد كه همانند پدران و اجدادتان هر بامداد بعد از گزاردن دوگانه (نماز صبح) به درگاه یگانه، حتماً یك سوره یا حداقل چند آیه را پای نماز بخوانید.

منابع:

برگرفته از وبلاگ حافظان نور

تهیه و فرآوی : مسلم زمانیان ، گروه حوزه علمیه تبیان