مهدی (عج) آن گونه که غرب معرفی می کند!(2)

در بخش گذشته به بررسی مفهوم "مهدی" و دیگر عبارات مرتبط با مهدویت در لغتنامه‌های معروف غربی پرداختیم. در این بخش بررسی این مفاهیم را در دایره المعارف‌های غربی پی‌می‌گیریم.

ج- دایرة المعارف‌ها

دایرة المعارف ویکیپدیای انگلیسی(1)

در این دایرة المعارف واژه «مهدی»(2) مفهومی آخرت شناختی و از پیشگویی‌های اسلام معرفی شده که در 7 یا 9 یا 19 سال پیش از روز قیامت به همراه عیسی ظهور می کند و جهان را از بی‌عدالتی، بدی‌ها و حکومت‌های ستم‌گرانه پاک می کند. همچنین به اهمیت و پایه‌ای بودن این عقیده نزد شیعه و ارتباط آن با امام دوازدهم شیعه اشاره می شود. پس از آن در بخش‌هایی مجزا عقاید فرقه‌های مختلف اسلامی در مورد مهدی را شرح می دهد.

در بخش دکترین اهل سنت، ابتدا به موافقان عقیده مهدویت اشاره می‌شود. در این دیدگاه، مهدی (عج)، به طور متوالی در احادیث سنی به عنوان تأسیس کنندة خلافت معرفی شده است. او انسانی عادی است که از پدر و مادری عادی، زاده می‌شود. سپس به احادیثی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) اشاره می‌شود که مهدی از خانواده پیامبر و هم‌نام وی‌ ـ که پدر وی هم هم‌نام پدر پیامبر است‌ ـ معرفی شده است. البته به نظر برخی از روشن‌ فکران مسلمان که مهدی (عج) را مصلحی که باعث اتحاد امت و اشاعه اسلام می‌شود، نیز اشاره می‌شود. دیدگاه دوم در میان اهل سنت در این مقاله متعلق به روشنفکرانی نوگراست که به کلی منکر عقیده مهدویت هستند. به عنوان مثال: جواد احمد قمیدی (1951 م) در یکی از کتب خود به ظهور مهدی (عج) هیچ اشارهای نمی کند و دلیل این امر را ضعف احادیث مهدویت و یا ساختگی بودن آن‌ها می داند و با فرض صحت برخی از احادیث هم آن‌ها را در اشاره به برخی خلفا مانند: عمربن عبدالعزیز می‌شمارد. طبق نظر این گروه دیگر مهدی پس از این نخواهد آمد و در این زمان نباید منتظر وی بود.

در ارائه دکترین شیعه در باب مهدویت، به اساسی بودن این عقیده نزد شیعه اذعان می شود:

شیعه، مهدی را همان امام دوازدهم خود می داند که در سال 255 هجری (874 م) متولد شده و اکنون نیز زنده و در غیبت است. مقاله به نظر «موژان مۆمن»(3) در مورد عقیده مهدویت در شیعه می پردازد که شیعیان عموماً مهدی را فردی جوان با قامتی معمولی و صورت و مو و محاسن زیبا می دانند که در سالی غیر فرد (زوج) در کنار خانه خدا ـ مقام ابراهیم ـ ظهور می کند و مردم با او بیعت می کنند. همراه او عده ای برگزیده نیز بازگشت می کنند و دشمنان وی توسط دجال تک چشم و سفیانی رهبری می شوند و پس از نبرد نهایی میان مهدی و دشمنان وی، او و پیروانش بر ظلمت غلبه می کنند و پس از چند سال از حکومت مهدی، عیسی نیز به زمین باز می گردد. پس از آن مقاله به روایاتی از کتب شیعه اشاره می کند که در آن به ویژگی‌های حکومت حضرت مهدی (عج) همچون فراگیری حکومت، اشراف کامل حضرت به تمام مردم عالم و یا برخی خصوصیات ظاهری ایشان اشاره می نمایند.

در ادامه مقاله به نقل از موژان مۆمن به رایج‌ترین علائم اشاره شده برای ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نزد شیعه اشاره می شود که عبارتند از:

· تقابل و جنگ مهدی (عج) با مسلمانانی که تنها در ظاهر مسلمانند، ولی در واقع پایبندی به احکام و قوانین اسلامی ندارند.

· وقوع دو مرگ سرخ (خونریزی) و مرگ سفید (بلا و مرض) پیش از ظهور مهدی (عج) که دو سوم مردم جهان را هلاک می کند.

· ظهور دجال تک چشم، سفیانی و یمانی.

· وقوع جنگی بزرگ در سوریه و نابودی آن.

· وقوع مرگ و ترس در عراق و نیز ظهور آتش در آسمان.

در ادامه نظر صوفیه در مورد مهدی (عج) هم مورد بحث قرار می گیرد و با نقل جمله‌ای از «ابن حجر هیتمی» که رد مهدی (عج) نشانه بی ایمانی است؛ اعتقاد ایشان به مهدویت بیان می شود. همچنین در بخش قابل توجهی از مقاله، عقیده فرقه احمدیه (قادیانیه) که یکی بودن تجسم مهدی و عیسی علیه السلام و دیگر منجیان وعده داده شده، مورد بررسی قرار گرفته است.

مدعیان مهدویت در طول تاریخ بخش دیگری از مقاله را تشکیل می دهد. در این بخش «مختار» و ادعای او درباره «محمد حنفیه» به عنوان اولین حرکت صورت گرفته در تاریخ اسلام تحت واژه «مهدی» معرفی شده است. محمد بن عبدالله نفس زکیه، سید علی محمد باب(1819–1850) ، مهدی سودانی (1881)، میرزا غلام احمد قادیانی (1889) و نیز القحطانی (1979) از جمله افراد مورد اشاره به عنوان مدعیان مهدویت در این نوشتار هستند.

این دایرة المعارف در ذیل واژه «مهدویت»(4) نیز به عقیده شیعیان دوازده امامی به مهدویت می‌پردازد و آن را عقیده و تلاش برای آمدن مهدی (عج) می کند و وی را احیا کننده مکتب و برقرارکننده عدالت از منظر شیعیان می‌شمارد.

همچنین این دایرة المعارف مقالاتی در زمینه مفاهیم آخرت گرایانه در اسلام، دجال و برخی عبارات مرتبط دارد.

دایرة المعارف بریتانیکا

این دایرة المعارف که بریتانیایی بوده و قدمت نسخه‌های کاغذی آن به 1768 میلادی می رسد(5)، در مورد مفاهیم مهدوی مطالب چندی عرضه کرده است. این منبع «مهدی» را مفهومی آخرت گرایانه در اسلام می‌داند که اشاره به نجات بخشی مسیحایی می‌کند که جهان را از عدالت و انصاف پر می‌نماید، مکتب صحیح را اعاده می‌کند و عصر طلایی 7، 8 یا 9 ساله در پایان جهان را راهبری می‌کند. قرآن (کتاب آسمانی مسلمانان) به او اشاره نکرده و اغلب در روایات غیر قابل اعتماد که از پیامبر اسلام نقل شده، به وی اشاره شده است. اگرچه در میان اهل سنت به ویژه متکلمین سوالاتی در مورد مهدی (عج) مطرح شده ولی این عقیده، باوری اساسی نزد شیعه محسوب می‌شود.

این دایرة المعارف در ادامه می‌نویسد:

به نظر می‌رسد باور مهدویت در همان صده‌های نخستین پس از ظهور اسلام (قرن 7 و 8 میلادی) در میان پریشانی و تسلسل مکاتب و شورش‌های سیاسی، پیشرفت کرده باشد. به نظر می‌رسد، اولین بار در 686 میلادی «مختاربن ابوعبید ثقفی»، رهبر شورش مسلمانان غیر عرب در عراق، با بیعت کردن خود با فرزند علی علیه السلام، پسرعموی پیامبر و چهارمین خلیفه مسلمانان، این عقیده را مورد استفاده قرار داد. مختار اعتقاد داشت مهدی (عج) همان «الحنفیة» است که در قبر خود زنده بوده ولی در غیبت است و برای نابودکردن دشمنان خود ظاهر خواهد شد. در 750 میلادی نیز نهضت عباسیون از احادیث غیب‌گویانة رایج که مهدی را برخاسته از خراسان در شرق و با پرچم‌های سیاه می‌دانست، شکل گرفته و استفاده برد.

از دید نویسنده این مقاله در دایرة المعارف بریتانیکا، اعتقاد به مهدی در زمان‌های بحرانی مورد تأکید و توجه بیشتری قرار گرفته به طور مثال پس از جنگ «لاس ناواس دتولوسا»(6) در 1212 میلادی وقتی مسلمین قسمت اعظم اسپانیا را از دست دادند، مسلمانان اسپانیایی روایاتی منسوب به پیامبر را پخش کردند که در آن‌ها بازپس گیری اسپانیا توسط مهدی، پیشگویی شده بود. به همین ترتیب در هجوم ناپلئون به مصر نیز مردی با ادعای مهدویت در شمال آفریقا ظهور کرد.

در ادامه نیز مقاله به برخی مدعیان متأخر مهدویت اشاره می کند:

از آنجایی که مهدی اعاده کننده قدرت سیاسی و طهارت مذهبی اسلام دانسته می شود، انقلاب‌های اجتماعی بسیاری در جوامع اسلامی از این عنوان برای خود بهره برده اند. به طور ویژه شمال آفریقا بستر ظهور افراد تحت نام «مهدی» بوده است که از جمله این افراد می توام به «عبیدالله» مۆسس سلسله فاطمیون، «محمدبن تومَرت»(7) پایه گذار حرکت «الموحدون» در مغرب در قرن 12 و نیز «محمد احمد سودانی»(8) که در سال 1881 بر ضد حکومت مرکزی مصر قیام کرد، نام برد.

نکته‌ها:

· ارجاع بسیاری مقالات فوق به منابعی بازمی‌گردد که نه توسط شیعیان و حتی مسلمانان، بلکه توسط مستشرقین و روشنفکرانی نگاشته شده که نگاه خاص و مغرضانه در نوشتار آن‌ها هویداست. اسقف سابق اورشلیم رئیس بخش اسلام در لغتنامه مذاهب آکسفورد است و بسیاری مقالات را در حیطه شیعه شناسی در دایره المعارف‌هایی از جمله بریتانیکا و دایره المعارف جهان اسلام مدرن، دکتر موژان مۆمن، پزشک بهایی همکار دانشگاه آکسفورد انگلیس می‌نگارد(9). این نکته بسیار حائز اهمیت است که غرب با چه عینکی به معارف اسلامی و شیعه نگاه می کند.

· عدم ارائه مفاهیم اساسی در زمینه مهدویت و یا ارائه ناصحیح مطالب اساسی و در مقابل ارائه مطالبی بی‌اهمیت(10) نکته دیگری است که در این مقالات به طور واضح دیده می‌شود.

· مقاله ویکیپدیا گرچه جامع‌تر به بحث مهدویت نگریسته، ولی از چند منظر قابل تأمل است: اول آنکه بسیاری از قسمتهای مقاله ـ به ویژه مواردی که قابل بحث هستند ـ به صورت گذرا و با کمترین ارجاع بیان شده است که از آن جمله می توان به مدت زمان حکومت حضرت، شیوه قیام، علائم ظهور و ... اشاره نمود. در درجه دوم دیدگاه شیعه در این مقاله به صورتی افسانه‌ای و اسطوره ای معرفی شده است به طوری که کمتر کسی با خواندن دیدگاه شیعه به طرف آن جذب شده و آن را حقیقی می انگارد.

مقاله بریتانیکا از جهت گستردگی، ارجاعات و صحت مطالب درجه‌ای به مراتب ضعیف‌تر دارد و همان گونه که دیده می شود، بیش از آنکه به اصل باور مهدویت پرداخته شود، به مدعیان و قیام‌های صورت گرفته بر اساس این عقیده تأکید شده است و حتی اصل عقیده با ذکر عبارت «عدم اشاره قرآن و روایات معتبر به مهدی» مورد تشکیک واقع گردیده است.

ادامه دارد ...

پی‌نوشت:

1 - http://en.wikipedia.org

برای بررسی بیشتر عملکرد، اهداف و موفقیت‌های این دایرة المعارف رایگان اینترنتی می‌توانید مقاله‌ای با نام «پرونده‌ای برای ویکی‌پدیا» که در آدرس زیر آمده مطالعه نمایید: http://forum.p30world.com/showthread.php?t=132144

2 - http://en.wikipedia.org/wiki/Mahdi

3 -Moojan Momen

4 - http://en.wikipedia.org/wiki/Mahdaviat

5 -http://www.corporate.britannica.com/?page_id=94

6 - "Las Navas de Tolosa

نام جنگی که در بین اعراب و مسلمانان به «معرکه العقاب» معروف است و نتیجه آن شکست مسلمین و خروج آن‌ها از سرزمین اسپانیا و آندلس بوده است. ر. ک به: http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Las_Navas_de_Tolosa

7- http://en.wikipedia.org/wiki/Ibn_Tumart

, http://shamim.valiasr-aj.net/include/VIEW.php?bankname=VAGEHLIST&code=28&RADIF=21

8 - http://fa.wikipedia.org/wiki/ محمد احمد.

9 - http://bahaikipedia.org/Moojan_Momen  (دایره المعارف عقاید و آیین بهاییت)

10 - مانند ارائه مقاله‌ای که نام نویسنده آن امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف درج شده بود.

منبع:

مجله امان، شماره 37

زهیر دهقانی آرانی