عربستان؛تاثیرگذار بین‌المللی یا مهره غرب

عربستان سعودی تبدیل به یكی از تاثیرگذارترین كشورهای عرب شده است. میلیاردها دلار درآمدی كه این كشور از فروش نفت به دست می‌آورد باعث شده تا تاثیرات خود را در جامعه بین‌المللی افزایش دهد. اما در عین حال تنش‌های عربستان سعودی با همسایگانش از جمله سوریه نیز در حال شدت یافتن است. خانواده سلطنتی عربستان سعودی همواره می‌تواند بر ذخایر مالی‌اش برای افزایش تاثیرگذاری خود تكیه كند. البته این ذخایر نامحدود نیستند. اما درآمد نجومی عربستان از تولید نفت این امكان را فراهم آورده كه عربستان بودجه‌های بسیار سنگین در راستای منافع خود صرف كند. عربستان مطمئنا دارای ذخایر مالی كافی برای فراهم كردن استانداردهای بالای زندگی برای شهروندانش و در عین حال حمایت گسترده از متحدانش در خارج از كشور است. عربستان سعودی بزرگترین تولیدكننده نفت خام جهان است. گوئیدو اشتینبرگ، یك كارشناس مسائل عربستان سعودی در موسسه امور بین‌المللی و امنیتی آلمان می‌گوید، سعودی‌ها به طور سنتی با پرداخت پول و دادن وعده پول تاثیرگذاری خود را افزایش می‌دهند. به عنوان مثال در مصر، سعودی‌ها به شورای عالی نظامی كمك مالی می‌كنند؛ شورایی كه نماینده رژیم حسنی مبارك‌، رئیس‌جمهوری ساقط شده مصر است. برای دهه‌ها، مبارك نزدیكترین متحد عربستان سعودی در خاورمیانه محسوب می‌شد.

بسیاری از مصری‌ها برای یافتن شغل به عربستان می‌رفتند و از طرف دیگر سعودی‌ها از سفر به سرزمین فراعنه لذت می‌بردند. ریاض همچنین میلیاردها دلار در اقتصاد مصر سرمایه‌گذاری كرد و هم‌اكنون نیز به دنبال ادامه تاثیرگذاری خود بر پرجمعیت‌ترین كشور عرب جهان است، حتی اگر بهار عربی كارت‌های سیاسی را جابه‌جا كرده باشد. اشتینبرگ در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید: حاكمان سعودی تلاش می‌كنند تا رژیم دیكتاتوری آنها پا بر جا بماند و آن‌ها یك هدف مشترك دارند: بقا در قدرت. وی می‌افزید: زیرا حاكمیت آن‌ها دارای مشروعیت محدود است. آن‌ها به طور مداوم نگران از دست دادن قدرت هستند.

سعودی‌ها همچنین به اقلیت شیعه در شرق این كشور سوء ظن دارند؛ شیعه‌ها 10 درصد از جمعیت عربستان را تشكیل می‌دهند. اكثریت سنی، شیعه‌های عربستان را متهم به داشتن روابط با ایران كرده‌اند؛ كشوری كه رقیب قدیمی‌ عربستان است. مدت زمان طولانی است كه عربستان سعودی شاهد تسلط سنی‌ها است. اسلام وهابی كه یك خوانش بنیادگرا از اسلام است و اروپاییان معمولا به آن سلفیسم می‌گویند نیز در عربستان سعودی فراگیر است و اگرچه عربستان سعودی می‌گوید تلاش می‌كند با هرگونه افراطگرایی مبارزه كند، تاثیر وهابی‌گری به خارج از مرزهای پادشاهی عربستان سرایت كرده است. گوئیدو اشتینبرگ می‌گوید، با این وجود، می‌توان گفت در برخی كشورهای منطقه – كشورهایی كه حضور سلفی‌ها قدرتمند است – جنبش‌های افراطگرا وجود دارند مانند مصر و تونس. وهابی‌ها همچنین در خارج از جهان عرب فعال هستند. در طول چند دهه گذشته به ویژه از اوایل دهه 1960، سعودی‌ها تلاش‌های بسیاری برای گسترش این شكل از اسلام انجام دادند. اشتینبرگ اظهار داشته است که وهابی‌ها به مكان‌هایی رفتند كه می‌دانستند مقاومت اندكی وجود دارد مانند غرب آفریقا، جنوب آسیا، جنوب شرق آسیا و حتی كشورهای غربی و اروپا. عربستان سعودی به لحاظ اینکه زادگاه اسلام است و میلیون‌ها زائر مسلمان هر ساله به شهرهای مقدس مكه و مدینه سفر می‌كنند و این كشور جایگاه بسیار ویژه‌ای در جهان اسلام دارد. پادشاه عربستان خود را "خادم الحرمین" می‌نامد، كه تلاشی روشن برای مشروعیت بخشیدن به حكومت خود است. گسترش خوانش عربستان سعودی از اسلام نیز با همین هدف صورت می‌گیرد البته در برخی مواقع منجر به افزایش تعداد گروه‌های تروریستی كه هویت آن‌ها مرتبط با اسلام اعلام می‌شود، شده است. اعضای این گروه‌ها به طور اختصاصی از میان سلفی‌های مغرب، جنوب شرقی آسیا، آسیای مركزی، افغانستان و شبه جزیره عربستان جذب می‌شوند. در ماه‌های اخیر سلفی‌ها درگیر آشوب در تونس بوده‌اند.

در سوریه، كشوری كه قدرت در دست علوی‌هاست تاثیرگذاری سعودی تا بحال محدود بوده است. یك دلیل دیگر در این رابطه این است كه سوریه مهمترین متحد عرب جمهوری اسلامی ایران است و بنابراین جای تعجب نیست كه عربستان سعودی كمك به مخالفان سوری را به جای كمك به رژیم سوریه انتخاب كند. گزارش‌ها حاكی از آن است كه عربستان سعودی و قطر مخالفان سوری را مسلح كرده‌اند و این مساله منجر به تشدید تنش‌ها و شعله‌ور شدن جنگ داخلی در سوریه و كاهش احتمال حل و فصل بحران سوریه از طریق راه حل سیاسی شده است. برخی تحلیل‌گران معتقدند که هم‌اكنون سوریه تبدیل به میدان نبرد عربستان سعودی و ایران در منطقه شده است و در این راستا تنش‌ها میان دو گروه مذهبی نقش بسیار مهمی در درگیری‌ها دارند، یعنی سنی‌ها كه رهبری آن‌ها را ریاض عهده‌دار است و شیعه‌ها كه برای راهنمایی به تهران نگاه می‌كنند. همچنین جنگ داخلی در سوریه هم‌اكنون تبدیل به یك جنگ تبلیغاتی رسانه‌ای میان دو طرف شده است و تلویزیون‌های الجزیره و العربیه به نفع سنی‌ها فعالیت می‌كنند. از سوی دیگر سلفی‌ها به دنبال تقویت خود در آلمان هستند. مسابقه تسلیحاتی میان رژیم‌های سلطنتی خلیج فارس چندین سال است كه ادامه دارد. در این راستا عربستان سعودی به وعده آمریكا مبنی بر محافظت از این كشور و واردات تسلیحات از خارج تكیه كرده است.

عربستان سعودی به عنوان یك تولیدكننده بزرگ نفتی و یك شریك اقتصادی مهم، اهمیت فراوانی برای آمریكا و اروپا دارد و آن‌ها به طور علنی و مستقیم از عربستان انتقاد نمی‌كنند. این كشور حوزه خلیج فارس تنها كشوری است كه قادر است میزان تولید نفت داخلی خود را طی چند روز افزایش دهد و بر روی قیمت نفت تاثیر بگذارد. تا زمانی كه تولید نفت عربستان و درآمدهای نجومی برای این كشور وجود داشته باشند عربستان سعودی به تاثیرگذاری خود در حوزه‌های مختلف از جمله تجاری‌، سیاسی، اجتماعی و مذهبی ادامه می‌دهد. این در حالی است که تنش های داخلی این کشور هر روز باعث تضعیف قدرت عربستان در جهان اسلام و داخل عربستان شده است و در آینده نزدیک، بدون انجام اصلاحات امیدی به بقای رژیم سعودی در این کشور نیست.