درد امان شما را بریده؟
زنگ هشدار: دردهـای شبانــه
امروزه پیشرفت‌های ارزشمندی در زمینه کاهش انواع و اقسام درد، حاصل شده حتی کلینیک‌های درد در کشور احداث شده است كه به كاهش درد یا درمان آن كمك فراوانی می كند.
آیا می‌دانید ما انسان‌ها حتی در دوران جنینی هم درد را تجربه می‌کنیم؟
این حقیقت تلخ از همان ابتدایی‌ترین لحظات زندگی همراه ماست، گاهی شدت دردی که تجربه می‌شود به حدی است که برای فرار از آن، دست به هر کاری می‌زنیم ولی خوشبختانه هر دردی درمانی دارد و درمان آن در دست متخصصان است. امروزه پیشرفت‌های ارزشمندی در زمینه کاهش انواع و اقسام درد، حاصل شده حتی کلینیک‌های درد در کشور احداث شده است.
* گفت‌وگوی ایده‌آل با دکتر سید مسعود هاشمی (فوق تخصص درد) را بخوانید تا با روند کار کلینیک‌های درد آشنا شوید:
دردی که دیده نمی‌شود
درد، ابعاد مختلفی دارد و در برخی مواقع دردها چند وجهی هستند. اصولاً دردها در ابعاد فیزیولوژیک، اجتماعی و روانی مورد بررسی قرار می‌گیرند. انجمن جهانی مطالعات درد، تعریف علمی که برای درد ارائه داده است عبارت است از «یک احساس ناخوشایند ناشی از آسیب بافتی واقعی یا بالقوه».
آسیب بالقوه، آسیبی است که دیده نمی‌شود. گاهی افراد با یک تحریک کوچک احساس درد دارند به طور مثال دندان درد با یک تحریک کوچک مانند خوردن شیرینی یا آب سرد و گرم و فشار. این نوع درد یک درد بالقوه است که پاتولوژی اعصاب فرد، آن را درد تلقی می‌کند.
آیا زنان تحمل كمی در مقابل درد دارند؟
دقیقاً نمی‌توان گفت که خانم‌ها درد بیشتری را تجربه می‌کنند یا آقایان؟ ولی می‌توان گفت آستانه درد بین آن‌ها، تفاوت دارد.
مثلاً یک خانم ممکن است درد زایمان را حداکثر درد بداند ولی خانم دیگر درد زایمان کمتری را تجربه کند.
این درد را جدی بگیرید
ما نمی‌توانیم بگوییم درد در چه مواقعی بیشتر احساس می‌شود و این موضوع بستگی به علت درد دارد. یکی از سوالاتی که از بیمار پرسیده می‌شود و کمک بسیاری به تشخیص می‌کند این است که در چه زمانی احساس درد بیشتری می‌کنید شب یا روز؟
اگر بیمار شب‌ها بیشتر احساس درد کند شک ما به یک عامل التهابی است زیرا دردهای التهابی در شب بیشتر رخ می‌دهند. در موقعیت‌های مختلف، درد فرق می‌کند. مثلاً ما از بیماری که کمردرد دارد سوال می‌کنیم: «در چه زمان‌هایی درد افزایش می‌یابد مواقع استراحت، خوابیدن، راه رفتن یا فعالیت بدنی» و جواب این سوالات به تشخیص علت درد کمک می‌کند.
چه زمانی باید مسکن بخوریم؟
بهترین حالت مصرف مسکن در فاز اولیه درد است و زمانی است که درد اوج نگرفته باشد. اگر در مراحل اوج درد، مسکن مصرف کنید دوباره این درد اوج می‌گیرد ولی مصرف مسکن در مراحل اولیه باعث کنترل درد می‌شود. پیش‌بینی شروع درد تنها در دردهای حاد مثل درد پس از عمل جراحی قابل توجه است و متاسفانه در مواقعی که دردهای مزمن سراغ فرد می‌آید این مسئله قابل پیش‌بینی نیست و نمی‌توان از آن پیشگیری کرد. در کل اگر درد را در فاز رشد آن درمان کنیم در مرحله حاد آن به مشکل برنمی‌خوریم.
پیرها مقاوم‌تر هستند
با افزایش سن، آستانه تحمل درد بالاتر می‌رود و در کل، رفتار درد فرق می‌کند. درد از زمانی‌که نطفه آدمیزاد منعقد می‌شود یعنی همان دوران جنینی وجود دارد و شاید نتوانیم میزان آن را اندازه‌گیری کنیم ولی قطعاً گیرنده‌های آن، وجود دارد. می‌توان گفت به مرور زمان، آستانه درد افراد بالاتر می‌رود. مثلاً یک فرد جوان که درد کمر را تجربه می‌کند نسبت به یک فرد مسن‌تر که همین درد را تجربه می‌کند بیشتر از درد شکایت دارد.
وقتی پزشکان از بیمار، شرح حال می‌گیرند و او را معاینه می‌کنند، بـُعد روانی درد را هم در نظر می‌گیرند، زیرا گاهی بیمار به دلایل روانی و آسیبی که درد بر اعصاب آن‌ها می‌گذارد درد خود را بالاتر از حد واقعی بیان می‌کند در حالی که پزشک با گرفتن شرح حال و آزمایش، متوجه شدت این درد نمی‌شود و این مهارت پزشک است که تا چه حد دریابد درد واقعی است و چنددرصد آن تمارض.
نمره دردتان چند است؟
استفاده از مسکن‌ها بستگی به علت درد دارد و اینکه چه تعریفی از درد داشته باشیم. مثلاً پس از دویدن طولانی یا ورزش شدید شما احساس درد و کوفتگی می‌کنید و با یک استراحت معمولی این درد برطرف می‌شود و نیازی به مسکن نیست ولی دردهایی مانند سردردهای ضربان‌دار و دیسک کمر نیاز به مصرف مسکن دارند.
ضمن اینکه درد را باید اندازه‌گیری کرد، درست است که درد برای پزشک قابل رویت نیست ولی خود فرد می‌تواند شدت درد را احساس کند از این‌رو خط‌کشی طراحی شده است که معیار اندازه‌گیری درد است و از صفر تا 10 شماره‌گذاری شده است. این خط‌کش به فرد نشان داده می‌شود و او نمره درد خود را مشخص می‌کند. صفر، بی‌دردی است و 10 بدترین دردی است که ممکن است به وجود بیاید. مثلاً زایمان در حدود 7 و 8 است و قطع عضو از دسته دردهای کشنده و در محدود 10 است. اگر دردی که بیمار نشان دهد از 3 و 4 بالاتر باشد، مصرف مسکن الزامی است.
2 نوع مسکن را با هم بخوریم؟
برای استفاده از مسکن‌ها، سازمان جهانی بهداشت یک هرم تعریف کرده است و در این هرم در آغاز درد، استفاده از مسکن‌های ساده‌تر توصیه می‌شود که دوز پایین داشته باشند. اگر درد ساکت نشد، در مرحله بعد همان مسکن با دوز بالاتر و در آخر مسکن با یک مسکن کمکی بسته به نوع درد مصرف شود. استفاده از مخدرها در پله آخر، توصیه می‌شود. همیشه ترکیب دارویی بهتر از تک‌دارویی است البته به شرطی‌که زیر نظر پزشک باشد.
به‌طور مثال اگر استامینوفن با دوز بالا استفاده کردید و درد کاهش نیافت یک داروی کمکی مانند ایبوپروفن همراه آن استفاده کنید. متاسفانه در کشور ما، مسکن‌ها بجا و مناسب استفاده نمی‌شوند و تنها عوارض به جا می‌گذارند، بدون آن‌که فرد جواب مناسب بگیرد.
پله نهایی درمان درد، مصرف داروی تزریقی است. در کلینیک درد، داروی تزریقی از نوع وریدی تجویز می‌شود ولی افراد به تنهایی و خودسرانه نباید اقدام به مصرف داروی تزریقی کنند زیرا تنها، تشخیص پزشک در این مورد حائز اهمیت است و معمولا پزشکان داروی تزریقی تجویز نمی‌کنند زیرا همه آن‌ها به نوعی، مخدر هستند و عوارض بسیاری برای افراد دارند و تنها در مواردی که بیمار سرطانی یا دردهای شدیدی داشته باشد از تزریق استفاده می‌شود.
اگر دردهای‌تان درمان نمی‌شود...
ما در «کلینیک‌های درد» با درمان 2 نوع درد سروکار داریم. بخش اول کار ما، درمان دردهای حاد است که دردهای بعد از عمل جراحی در این گروه قرار می‌گیرند. ابتدا با توجه به نشانه‌های درد و سوالاتی که از بیمار می‌پرسیم شرح حال از او می‌گیریم و پس از تشخیص با انجام روش‌های غیرتهاجمی سپس کمتر تهاجمی، اقدامات بی‌دردی را برای او انجام می‌دهیم.
این بخشی از کار، در درمان دردهای حاد بعد از عمل است که بسیار موثر است و فرد مجبور به تحمل درد بعد از عمل نیست و لازم نیست منتظر بماند تا زمانی‌که درد او شدت پیدا کرد، یک داروی تزریقی دریافت کند زیرا درمان درد در این مرحله که بیمار به اندازه کافی درد کشیده و اعصاب او آسیب دیده، نوش‌دارو بعد از مرگ سهراب است! با استفاده از این دستگاه، بیمار به این مرحله شدید از درد نمی‌رسد و زودتر ترخیص می‌شود و دوران نقاهت را طی می‌کند، همچنین سیستم عصبی بدن او تحریک نمی‌شود و زودتر به زندگی عادی برمی‌گردد. بخش دیگر کار ما، تمرکز بر دردهای مزمن است که شامل کمردرد، سردرد و دردهای سرطانی است.
درد مزمن دردی است که بیش از 3 ماه طول بکشد. این دردها عموماً غیرقابل پیش‌بینی هستند و علت وقوع دردهای مزمن، بی‌توجهی در فاز رشد درد بوده است. ما روش‌ها درمانی متعددی داریم و سازمان جهانی، روش‌های مختلفی ارائه داده است. در کل، فازهای درمان دارویی، فیزیکی و داخلی هستند. در واقع کار ما درمان‌های مداخله‌ای است، یک درد مزمن را با روش‌های غیرتهاجمی، کمتر تهاجمی و در آخرین حد، تهاجمی برطرف می‌کنیم که روش‌های تهاجمی در تخصص ما نیست.
نسخه‌های ابوعلی سینا برای درد
اکثر بیماران باورهای نادرستی درخصوص کاهش درد دارند، ولی دسته‌ای از آن‌ها مانند گرمادهی یا سرد کردن موضع درد، جوابگو هستند و جزو درمان‌های سنتی هستند که ما هم تجویز می‌کنیم. هنوز پس از سال‌ها به ابوعلی سینا استناد می‌شود و از روش‌های سنتی او کمک می‌گیرند. درباره استفاده از برخی مواد خوراکی به دلیل کاهش درد، توصیه‌های بسیاری شده است زیرا یک‌سری از خوراکی‌ها، خاصیت درمانی و کاهش درد دارند به‌طور مثال، فلفل یک داروی گیاهی است که بر انواعی از دردهای سوزشی، تاثیر خوبی دارد. این ماده فقط خاصیت بی‌دردی دارد و این نکته که گردش خون را فعال می‌کند، صحیح نیست.
درمان کمردرد این جا است
کار اصلی ما در کلینیک، درمان دردهای کمر است. در کشورهای پیشرفته کلینیک‌های درد، تخصصی‌تر هستند ولی در ایران این کلینیک‌ها مدت 4 سال است که راه‌اندازی شده‌اند. در رابطه با درمان کمردرد مطلبی که مهم است علت ایجاد آن است. بسته به علت، ما ورزش، مسکن و آب درمانی را توصیه می‌کنیم و تشخیص از طریق گرفتن شرح حال از بیمار مشخص می‌شود. فرم‌های خاصی داریم که به بیماران نشان می‌دهیم و مریض محل درد را روی شکل آدمکی که طراحی شده نشان می‌دهد، بعد یک سری سوالات از نظر شدت درد می‌پرسیم و پس از ارزیابی با استفاده از آزمایش و عکس‌برداری، اقدام به تشخیص نهایی می‌کنیم. اگر درد خفیف باشد اصولا آب‌درمانی و ورزش را توصیه می‌کنیم ولی اگر ریشه عصبی داشته باشد درمان این درد کار بیشتری می‌برد.
5 نشانه خطر دردی
1- دردی که با یک علت خاص ایجاد شده باشد اهمیت بیشتری دارد، خیلی از دردها اسپاسم عضلانی است و به دلیل رفتارهای غلط مثل بد نشستن و بد کار کردن رخ می‌دهند که این‌ها با تغییر روش‌های غلط بهبود پیدا می‌کنند.
2- دردی که طولانی شود و به مسکن‌ها جواب ندهد.
3- دردهایی که پیشرفت کرده و به اندام‌های دیگر سرایت می‌کنند.
4- دردهایی که در شب شدت پیدا می‌کنند زیرا این دردها اغلب ریشه التهابی دارند.
5- دردهایی که به فرد حالت بی‌حسی، سوزش و گزگز در اندام‌ها می‌دهند.
کلینیک‌های درد را جدی بگیرید
متأسفانه کلینیک‌های درد در کشور ما کمتر توسط پزشکان و مسئولان بهداشت معرفی می‌شوند. نیاز این کلینیک‌ها زمانی احساس شد که یک فرد سرطانی با یک درد مزمن و با مراجعه به پزشک جوابی برای کاهش درد نمی‌گرفت و این درد، زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌داد.
در حال حاضر، بیماران با ارزیابی و تشخیص دقیق، متوجه مشکل خود می‌شوند و خیلی از هزینه‌های مراجعات گوناگون، خوددرمانی‌ها و عوارض استفاده از مسکن‌های گوناگون کمتر می‌شود. تجربه 4 ساله ما ثابت کرده مردم رضایت خوبی از عملکرد این کلینیک‌ها داشته‌اند و تنها اگر بیمه‌ها پوشش لازم را بدهند، مراجعات بیماران بیشتر می‌شود زیرا هزینه‌ها نمی‌تواند تنها بر دوش بیمار باشد.
نوع کار ما یک عمل غیرتهاجمی است درست مانند یک عمل قلب باز و یک بالن زدن ساده. ما از طریق سونوگرافی که کم‌خطرترین نوع تشخیص است اقدام به درمان موضع درد و کم کردن عوارض جانبی داروهای اضافی می‌کنیم.
