نظام عالم در دست کیست ؟

نخستین گام در راه دیندارى و عبادت خدا، شناخت خداوند و اساس شناختش ، یگانه دانستن اوست .

پـس از اثـبـات وجـود خـدا، مـهـمـتـرین موضوع ها عبارتند از شناخت خدا و صفاتش ، توحید و نیز تـنـزیـه و تـقـدیـس اش از هـرگـونـه شـرك . تـوحید زیربناى تعلیمات همه ادیان آسمانى ، بـه ویـژه اسـلام اسـت و سـرچـشـمـه هـمـه صـفـات خـدا. هـیـچ یـك از صـفـات خـدا بدون توجه به اصـل تـوحـیـد درك شدنى نیست ؛ زیرا یگانگى خداوند از نامحدود بودنش سرچشمه مى گیرد و وجود بى كران اوست كه جامع كمالات است و از هر عیب و نقصى به دور. توحید و شرك همه چیز را در زنـدگـانـى مـادّى و مـعـنـوى انـسـان در تـاثـیـر خـویـش دارنـد، از عـقـایـد گـرفـتـه تـا اعمال از نیّات تا اخلاق و از فرد تا جامعه ؛ از این رو، اسلام توحید را پایه اصلى خداشناسى و مـایـه زنـدگـانـى انـسـان و شـرك را گـنـاهـى نابخشودنى دانسته است .

حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند:

((اِنَّ اَوَّلَ عِبادَةِ اللّهِ مَعْرِفَتُهُ وَ اَصْلُ مَعْرِفَتِهِ تَوْحیدُهُ)) (تحف العقول ، ابن شعبه حرّانى ، ص 49.)

نخستین گام در راه دیندارى و عبادت خدا، شناخت خداوند و اساس شناختش ، یگانه دانستن اوست .

بـراى اثـبـات تـوحـیـد و یـگـانـگـى ذات اقـدس الهـى از چـنـد راه استدلال شده كه ما در این جا به دو مورد از آن ها اشاره مى كنیم .

نظام واحد

قـوانـیـنى كه بر جهان حكومت مى كند، چنان عمومى و كلّى است كه با آزمایشى ناچیز در گوشه اى از جـهـان ، مـى تـوان قـانـونـى عـمـومـى و كـلى بـه دسـت آورد. بـراى مـثـال ، قـانون جاذبه بر كلّ جهان مادّه حكومت مى كند. در تمام جهان هستى ، آثار یگانگى و نظام واحد به چشم مى خورد، پس آفریننده آن نیز واحد است .

امام صادق (علیه السلام) در حدیثى ، این دلیل را بیان مى فرمایند:

چـون درمـى یـابیم كه جهان آفرینش منظم است ، كشتى بر روى دریا حركت مى كند و شب و روز و خورشید و ماه پى در پى مى آیند، این درستى و تدبیر و هماهنگى امور، ما را به این حقیقت هدایت مى كند، كه مدبّر جهان یكى است . (التوحید، شیخ صدوق ، ص 244)

هماهنگى پیامبران

دلیـل دیـگـرى كـه دانشمندان براى یگانگى خداوند ذكر كرده اند، هماهنگى و وحدت پیام و هدف پـیـامـبـران الهـى است كه دلالت مى كند بر این كه همه آن ها از سوى خدایى یگانه مبعوث شده اند.

امیر مۆ منان ، على (علیه السلام )، در نامه اى به امام حسن (علیه السلام) از این حقیقت سخن گفته است :

بدان اى فرزندم ! اگر براى پروردگار تو شریكى بود، بى گمان ، پیامبرانى از سویش مـى آمـدنـد و آثـار قـدرت و سـلطـنـت او را مـى دیـدى و افعال و صفات او را مى شناختى ، ولى او خدایى یگانه است ؛ چنان كه خود را وصف نموده و در فرمانروایى ، كسى برابرش نیست . (نهج البلاغه ، نامه 31، ص 918)

چـنـانـچه جهان آفرینش دارای دو آفریدگار باشد، آثار هر دو، در تشریع و اعزام پیامبران و نیز در نـظـام خـلقت دیده مى شود؛ در صورتى كه در جهان تشریع و تكوین ، از خداى دیگر اثرى نـیـسـت ؛ زیـرا هـیـچ پـیامبرى از سوى او نیامده است (وحدت و هماهنگى پیام رسانان ) و همچنین در جـهـان آفـریـنـش از قـدرت و تـدبـیـر خداى دیگر، اثرى به چشم نمى خورد و پیوستگى تمام اجـزاى جـهـان ، در هـمـه جـا مشهود است (وحدت نظام ) و این وحدت نظام و پیام رسانان ، حكایت از وحدت آفریننده دارد.

ابطال فرضیّه چند خدایى

قرآن ، فرضیّه چند خدایى را چنین ردّ مى كند:

((مـَا اتَّخـَذَ اللّهُ مـِن وَلَدٍ وَ مـا كـانَ مـَعـَهُ مـِنْ إِلهٍ اِذًا لَذَهـَبَ كـُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلى بَعْضٍ سُبْحانَ اللّهِ عَمّا یَصِفُونَ)) (مۆ منون (23)، آیه 91)

خـدا كـسـى را بـه فـرزنـدى نگرفته و هرگز با او خدایى نبوده و گرنه هر خدایى با آنچه خـود آفـریـده سـر و كار داشت و برخى خدایان بر برخى دیگر برترى مى یافتند. خداوند از آنچه آنان وصف مى كنند، منزّه است .

اگـر جـهان دارای چند آفریدگار باشد، رابطه این آفریدگاران با جهان ، باید به یكى از چند صورت زیر باشد:

1 ـ هـر یـك از آن هـا صـاحـب اخـتـیار و فرمانرواى بخشى از جهان باشند و هر یك از این بخش ها داراى نـظـامـى مـسـتـقـل از نظامِ بخش هاى دیگر. ولى مى بینیم كه سراسر جهان ، یك نظام هست ؛ نظامى یگانه و به هم پیوسته .

2 ـ از مـیـان ایـن آفـریدگاران ، یكى برتر از دیگران و بر آن ها حاكم باشد و به كار آن ها وحدت و هماهنگى بخشد. در این صورت نیز تنها آفریدگار برتر، فرمانرواى كلّ جهان است و دیگران كارگزاران اویند.

3 ـ هـر یـك از ایـن خـدایـان به تنهایى بر سراسر جهان فرمان می رانند و در هر مورد به دلخواه خـود كـار می كـنـنـد. در این صورت كار به هرج و مرج مى كشد و قانون و نظامى باقى نمى ماند؛ چنان كه قرآن كریم مى فرماید:

((لَوْ كَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ)) (انبیاء (21)، آیه 22)

اگـر در آن هـا [در آسـمان و زمین ] جز اللّه ، خدایان دیگرى مى بود، نظام آن ها بر هم مى خورد. پس پاك است خداى صاحب عرش از آنچه وصفش مى كنند.

به این ترتیب ، استوارى نظام آفرینش ، فرضیّه وجود چند خدا در یك قلمرو را نفى مى نماید و نیز یگانگى نظام عالم ، فرضیّه وجود چند خدا با چند قلمرو را نفى مى كند. (خـدا از دیـدگـاه قـرآن ، سـیـد مـحـمـد حـسـیـنـى بـهـشـتـى ، ص 122 ـ 123)

امام صادق (علیه السلام) در پاسخ به هشام بن حكم درباره دلیل بر یگانگى خداوند فرمودند:

((اِتِّصالُ التَّدْبیرِ وَ تَمامُ الصُّنْعِ، كَما قالَ اللّهُ تَعالى : لَوْ كانَ فیهِما الِهَةٌ اِلا اللّهُ لَفَسَدَتا)) یگانگى تدبیر و كمال جهان هستى ، دلیل یـگـانگى اوست ؛ چنان كه خداوند مى فرماید: ((اگر در آسمان و زمین خدایانى جز اللّه مى بود، به یقین [زمین و آسمان ] تباه مى گشتند [و نظام جهان بر هم مى خورد].)) (بحارالانوار، ج 3، ص 229 )

چکیده..

پیوستگی اجزای جهان ، استواری نظام آفرینش ، وحدت عمل پیامبران فرضیه وجود چند خداوند را نفی نموده و  حکایت از وحدت خالق جهان دارد .

منابع:

یكصد درس از زندگانی امام علی علیه السلام ـ پژوهشکده تحقیقات اسلامی

سایت: مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن