آتشى که خورندگان مال یتیم مى خورند چیست؟

اعمال ما علاوه بر چهره ی ظاهرى خود، یک چهره ی واقعى نیز دارد که در این جهان از نظر ما پنهان است، اما این چهره هاى درونى، در جهان دیگر ظاهر می شوند و مسئله ی تجسم اعمال را تشکیل می دهند.

این آتشى که خورندگان مال یتیم مى خورند چیست؟ آیا همان چیزهاى حرامى است که به قدرت خداوندى در روز قیامت به آتشى سوزان تبدیل مى شود؟ یا مراد آلام نفسانى است و در نتیجه آلام جسمانى است که به سبب ظلم در حق یتیمان گریبانگیرشان شده است؟ یا انحرافات اجتماعى است که بعدها تمدنشان را به کام خود خواهد کشید و دیر یا زود هر چه ساخته اند ویران خواهد ساخت؟

مهم این است که آن، آتش دنیا و سعیر آخرت است و این خود رادع و مانعى است در برابر کسانى که مى خواهند به اموال یتیمان تطاول ورزند.

وقتى مى خواهند بگویند: فلانى فلان غذا را خورد، هم مى گویند: "اکله" و هم تعبیر مى کنند به "اکله فى بطنه"، پس هر دو تعبیر به یک معنا است، چیزى که هست تعبیر دوم صریح تر است،(هم چنان که در فارسى در مورد دیدن)، هم مى گوئیم دیدم و هم تعبیر مى کنیم به چشم خود دیدم، و دومى صریح تر است. و مضمون این آیه شریفه مثل مضمون آیه قبلیش مربوط است به آیه:

"للرجال نصیب ... " و در واقع تهدید و بازدارى مردم است از خوردن مال ایتام در ارث، و پایمال کردن حقوق آنان، و این آیه از آیاتى است که دلالت مى کند بر تجسم اعمال و شاید منظور آن مفسر هم که گفته: جمله: "إنما یأکلون فی بطونهم نارا" بر مبناى حقیقت است نه مجاز، همین باشد. و اگر مرادش این باشد دیگر اشکالى که بعضى از مفسرین به وى کرده اند وارد نیست او اشکال کرده که جمله "یاکلون" به قرینه اینکه جمله ی "سیصلون سعیرا" بر آن عطف شده دلالت بر حال دارد زیرا جمله دومى به خاطر حرف" سین" براى" آینده" است، اگر اولى هم به معناى حقیقت اکل و براى زمان آینده بود، باید حرف " سین" بر سر آن نیز در مى آمد و بلکه باید مى فرمود: " سیاکلون فى بطونهم نارا و یصلون سعیرا " و چون چنین نفرموده، پس حق این است که بگوئیم مراد از جمله " یأکلون" معناى مجازى است و مى خواهد بفرماید کسانى که اموال ایتام را مى خورند همانند کسانى هستند که آتش در شکم خود کنند این بود خلاصه اشکال آن مفسر، و این خود غفلت از معناى تجسم اعمال است، اگر معناى آن را فهمیده بود این اشکال را نمى کرد.

در مجمع البیان برای این جمله دو وجه ذکر شده است:

1- روز قیامت، آتش از دهان و گوش و بینى ایشان زبانه می زند تا مردم بدانند که آنها مال یتیمان را خورده اند. امام باقر (علیه السلام) از پیامبر گرامى روایت کرده است که روز قیامت مردمى سر از قبر بیرون مى آورند که آتش از دهانشان زبانه مى زند پرسیدند اینها چه کسانى هستند؟ حضرت همین آیه را قرائت کردند.

2- این مطلب به عنوان مثل، ذکر شده است. چه کسى چنین کارى را انجام دهد به جهنم مى رود و به خاطر خوردن مال یتیم، درونش پر از آتش مى گردد.

چهره باطنى اعمال ما

آیات سوره ی نساء به منظور پى ریزى یک اجتماع سالم نازل شده، و به همین دلیل ابتدا رسوبات دوران جاهلیت و خلافکاریهاى آن زمان را که در دل بعضى از تازه مسلمان ها وجود داشت از میان می برد تا زمینه براى یک اجتماع سالم فراهم آورد. و چه عمل زشتى بدتر از خوردن مال یتیمان است و لذا در آغاز این سوره، تعبیرات شدیدى پیرامون تصرف هاى ناروا در اموال یتیمان دیده می شود که صریحترین آنها آیه فوق است.

نظیر این تعبیر در سراسر قرآن مجید، تنها در یک مورد دیگر دیده می شود و آن در باره ی کسانى است که با کتمان حقایق و تحریف آیات الهى، منافعى به دست مى آورند که درباره ی آنها نیز مى فرماید:" إن الذین یکتمون ما أنزل الله من الکتاب و یشترون به ثمنا قلیلا أولئک ما یأکلون فی بطونهم إلا النار: کسانى که آیات خدا را کتمان مى کنند و به وسیله آن درآمد ناچیزى فراهم مى نمایند آنها جز آتش چیزى نمى خورند" سوره ی بقره-آیه ی 174.

از این آیه استفاده می شود که اعمال ما علاوه بر چهره ی ظاهرى خود، یک چهره ی واقعى نیز دارد که در این جهان از نظر ما پنهان است، اما این چهره هاى درونى، در جهان دیگر ظاهر می شوند و مسئله ی تجسم اعمال را تشکیل می دهند.

قرآن در این آیه مى گوید:"آنها که مال یتیم مى خورند گرچه چهره ظاهرى عملشان بهره گیرى از غذاهاى لذیذ و رنگین است، اما چهره واقعى این غذاها آتش سوزان است، و همین چهره است که در قیامت آشکار می شود.

چهره ی واقعى عمل همیشه تناسب خاصى با کیفیت ظاهرى این عمل دارد، همان گونه که خوردن مال یتیم و غصب حقوق او، قلب او را مى سوزاند و روح او را آزار مى دهد چهره ی واقعى این عمل آتش سوزان است.

توجه به این موضوع (چهره هاى واقعى اعمال) براى کسانى که ایمان به این حقایق دارند بهترین مانع از انجام کارهاى خلاف است، آیا کسى پیدا می شود که با دست خود پاره هاى آتش را برداشته و در میان دهان بگذارد و ببلعد؟ همچنین افراد با ایمان ممکن نیست مال یتیم را به ناحق بخورند و اگر مى بینیم مردان خدا حتى فکر معصیت به خود راه نمی دهند یک دلیل آن، همین بوده که آنها بر اثر قدرت علم و ایمان و پرورش هاى اخلاقى چهره هاى واقعى اعمال را مى دیدند و هرگز فکر انجام کار بد را نمى کردند.

احادیث و روایات در نکوهش تجاوز به اموال یتیمان بسیار زیاد و تکان دهنده است و حتى کمترین تعدى به اموال یتیمان مشمول این حکم معرفى شده: در حدیثى از امام باقر یا امام صادق علیهم السلام نقل شده که کسى سۆال کرد این مجازات آتش در باره چه مقدار از غصب مال یتیم است؟ فرمود:" در برابر دو درهم!"

حلبى، از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که در کتاب امیر مۆمنان على علیه السلام آمده است: آن که از روى ستم و به ناروا مال یتیم را حیف و میل مى کند، فرجام کار خود را خواهد دید، وبال و مکافات این عمل زشت او در دنیا گریبان گیر نسل او و در عالم آخرت دامنگیر خود او خواهد شد، که خداوند (در قرآن کریم) فرموده است: و لیخش الذین لو ترکوا من خلفهم ذریة ضعافا خافوا علیهم فلیتقوا الله و لیقولوا قولا سدیدا؛ یعنى باید بترسند آنان که اگر از خود فرزندان ناتوانى بر جاى گذارند بر آینده شان بیم دارند، آرى باید از خدا پروا کنند و سخنى درست گویند. "سوره ی نساء،آیه ی9 "

مکافات آخرت

خداوند مى فرماید:"إن الذین یأکلون أموال الیتامى ظلما إنما یأکلون فی بطونهم نارا و سیصلون سعیرا"

در فقه الرضا از عالم (آل محمد (علیه السلام)) نقل شده که فرمود: هر که از روى ستم، یک درهم از مال یتیم را به ناحق بخورد، خداوند او را در آتش جاودان خواهد ساخت.

و روایت شده است که خوردن مال یتیم از جمله گناهان کبیره است که خداوند وعده آتش بر آنها داده است.

عن الصادق عن ابیه عن آبائه علیهم السلام عن النبی صلى الله علیه و آله قال: شر المآکل أکل مال الیتیم ظلما... الخبر.

از امام صادق (علیه السلام) از پدرش از پدرانش از پیامبر (صلی الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: بدترین خوردنیها، خوردن مال یتیم از روى ستم است .

خیانت در اموال یتیمان ممنوع

در آیه ای دیگر سه دستور مهم در باره اموال یتیمان داده شده است:

1- "و آتوا الیتامى أموالهم" در این جمله دستور میدهد که:" اموال یتیمان را به هنگامى که رشد پیدا کنند به آنها بدهید" یعنى تصرف شما در این اموال تنها به عنوان امین و ناظر و وکیل است نه به عنوان یک مالک. (سوره نساء آیه2 )

2- "و لا تتبدلوا الخبیث بالطیب" و هیچ گاه اموال پاکیزه آنها را با اموال ناپاک و پست خود تبدیل نکنید" این دستور در حقیقت براى جلوگیرى از حیف و میل هایى است، که گاهى سرپرست هاى یتیمان به بهانه اینکه تبدیل کردن مال به نفع یتیم است یا تفاوتى با هم ندارد، و یا اگر بماند ضایع می شود، اموال خوب و زبده یتیمان را برمی داشتند و اموال بد و نامرغوب خود را به جاى آن می گذاشتند.

3- "و لا تأکلوا أموالهم إلى أموالکم" و اموال آنها را با اموال خود نخورید" یعنى اموال یتیمان را با اموال خود مخلوط نکنید به طورى که نتیجه اش تملک همه باشد، و یا اینکه اموال بد خود را با اموال خوب آنها مخلوط نسازید که نتیجه اش پایمال شدن حق یتیمان باشد (الى در جمله بالا در حقیقت به معنى مع است.)

إنه کان حوبا کبیرا در پایان آیه، براى تاکید و اثبات اهمیت موضوع می فرماید: اینگونه تعدى و تجاوز به اموال یتیمان گناه بزرگى است. راغب در کتاب مفردات میگوید:

"الحوبة" در اصل به معنى احتیاج و نیازى است که انسان را به گناه می کشاند، و از آنجا که تجاوزهاى سرپرستان به اموال یتیمان، غالبا بر اثر نیاز و یا به بهانه احتیاج صورت می گیرد در آیه فوق به جاى کلمه" اثم" (گناه) کلمه" حوب" بکار رفته است، تا اشاره به این حقیقت بوده باشد.

بررسى آیات مختلف قرآن نشان می دهد که اسلام اهمیت فوق العاده اى براى این موضوع قائل شده و با شدت تمام خیانت کنندگان در اموال یتیمان را به مجازات هاى شدید تهدید می کند و با عباراتى محکم و قاطع سرپرستان را به مراقبت کامل از اموال یتیمان دعوت می کند.

لحن شدید این آیات به قدرى در قلوب مسلمانان مۆثر واقع شد، که حتى می ترسیدند غذاى مشترکى براى خودشان و یتیمان درست کنند، به همین جهت غذاى آنها را از غذاى خود و فرزندان خویش جدا می ساختند، و این امر موجب ناراحتى هر دو طرف می شد لذا در آیه 220 سوره بقره به آنها دستور داده شد که اگر هدفشان از مخلوط ساختن اموال یا غذاى یتیمان با اموال یا غذاى خود، خیر خواهى و اصلاح بوده باشد مانعى ندارد.

منابع :

خبرگزاری فارس

سایت پرسمان قرآنی