لیکن پلان؛ خارش مزمن پوست

لیکن پلان یک بیماری ژنتیکی خارش‌دار مزمن در پوست است که به طور شایع به شکل پاپول (ضایعات کوچک برجسته بنفش رنگ) در نواحی مچ دست، پا و در دیگر نواحی بدن مانند پوست نواحی تنه و اندام تناسلی بروز می‌کند که در صورت درمان نشدن، بزرگ‌تر شده و موجب عوارض جدی می‌شود. این بیماری مسری نیست.

لیکن پلان معمولا با ضایعات برجسته بنفش رنگی که اغلب بسیار خارش دار هم هستند، بروز می کند. این بیماری هر نقطه ای از بدن را ممکن است درگیر کند، اما معمولا مچ دست و پا را درگیر می کند.

علاوه بر اشکال گوناگون لیکن پلان، شدت آن نیز در افراد مختلف متفاوت است. ممکن است تنها ناحیه‌ای از مچ دست و پا درگیر باشد و یا اینکه برعکس تقریباً تمام سطح پوست مبتلا باشد.

این بیماری علاوه بر پوست می‌تواند در موارد نادر در مخاط دهان، اندام تناسلی، پوست سر و مو، ناخن و حتی صورت بدون خارش آشکار شود که در این‌صورت باعث ریزش مو، تخریب ناخن و زخم‌های مقاوم دهانی و حتی تخریب موضعی پوست صورت با ایجاد لک تیره میشود.

علت این بیماری، نوعی اختلال در سیستم ایمنی بدن است که منشأ ژنتیکی و فامیلی دارد و موجب می‌شود نوعی هورمون یا ماده مخصوص در خون و پوست آزاد شده و یک فعالیت غیرطبیعی را در پوست و سایر نواحی ذکر شده از بدن آغاز کند که موجب خارش و بروز ضایعات کوچک برجسته می‌شود.

به دلیل اختلال در سیستم ایمنی بدن، گلبول های سفید خون که معمولا در برابر عوامل بیگانه وارد عمل می شوند، در طی این بیماری بر علیه بخش های طبیعی پوست، مخاط، مو و یا ناخن خود فرد فعال می شوند.

البته گاهی اوقات این روند بر اثر ورود یک عامل خارجی مثل دارو یا یک عامل میکربی آغاز می شود.

در تشدید و حتی آغاز بیماری گاهی عواملی چون بیماری‌های داخلی مانند هپاتیت، اختلال عملکرد کبد و ابتلا به بیماری‌های ویروسی و عفونی و مصرف بعضی داروها (آتنولول، لیتیوم، قرص‌های ضدبارداری، بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها و...)، استرس و مشکلات عصبی و روحی، آلاینده‌ها و موادشیمیایی نقش بسزایی دارند.

باید دانست بیماری لیکن‌پلان ممکن است به طور کامل درمان و ریشه‌کن نشود، اما با مراقبت‌ها و پیگیری‌های لازم می‌توان آن را کنترل و از عود و عوارض آن جلوگیری کرد. به همین جهت به بیمارانی که مبتلا به لیکن پلان مخاط دهان، مو و ناخن هستند، توصیه می‌شود برای جلوگیری از زخم‌های دهانی و امکان بدخیم شدن آن و جلوگیری از تخریب دائمی ‌ریشه موهای سر (سیکاترسیل آلوپسی) و ناخن، به درمان سریع آن با توصیه پزشک متخصص پوست اقدام کنند.

لیکن پلان اغلب با معاینه بالینی تشخیص داده می‌شود.

در تشخیص قطعی بیماری لیکن پلان و بیماری‌های همراه، گاهی ممکن است از پوست یا مخاط دهان، نمونه‌برداری (بیوپسی) همراه با آزمایشات خونی و کبدی به عمل آید.

در روش بیوپسی، پزشک با بریدن تکه کوچکی از پوست یا مخاط و بررسی آن زیر میکروسکوپ، بیماری را تشخیص می‌دهد.

اهمیت این آزمایش‌ها، علاوه بر تشخیص بیماری و علل آن، برای مصرف داروی پردنیزولون با عوارض جانبی آن است که گاهی این بیماران برای رهایی از لیکن پلان نیازمند مصرف آن هستند. بنابراین اگرچه پردنیزولون داروی اول و مفید در سرکوب سیستم ایمنی بیش از حد فعال‌ شده در بیماری لیکن پلان متوسط تا شدید است، اما عوارض آن در بیماران فشارخونی، دیابتی، مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای (سل، ایدز، بیماری‌های عفونی و انگلی، مشکلات چشمی ‌و استخوان) باید مورد توجه باشد.

از این جهت دوره درمان با آن که ممکن است تا سه ماه باشد، نیازمند همکاری بیماران و پیگیری آنان در بروز عوارض احتمالی مصرف پردنیزولون است.

توصیه به مصرف شیرولبنیات و فعالیت بدنی و ورزش می‌تواند عوارض این دارو را به حداقل برساند. فراموش نکنیم دوره مصرف پردنیزولون باید کامل باشد، به این‌صورت که بعد از توقف و بهبود بیماری به تشخیص پزشک، مصرف دارو آرام‌آرام کم شده تا قطع شود و از قطع ناگهانی دارو جدا خودداری کنید، زیرا موجب عود و مقاومت بیماری می‌شود.

در درمان این بیماری معمولا از کورتون موضعی و گاهی از استرویید خوراکی استفاده می شود، هرچند درمان های دیگری نیز برای این بیماری وجود دارد که با نظر پزشک متخصص پوست قابل استفاده خواهد بود.

درمان لیکن پلان مخاط معمولا سخت تر و طولانی تر است.

نکته مهم آن است که لک ناشی از بیماری ممکن است تا مدت ها باقی بماند و در حدود یک پنجم بیماران، بیماری عود می کند.

فرآوری : نیره ولدخانی

بخش سلامت تبیان

جام جم - دکتر سید ناصر عمادی، متخصص پوست

ایران درما