اساس دوام خانواده‌ها !
در نظام خانواده نه زن بودن ملاک کرامت و برتری است و نه مرد بودن دلیلی برای ارزشمندی بیشتر، از نظر قرآن کریم ملاک برتری و کرامت انسانی فقط تقواست.
همچنان که در جامعه ای بزرگ مسۆولیت ها کارساز است و انجام درست آن جامعه را سامان می بخشد. در خانواده هم احساس مسۆولیت و انجام درست و به موقع آن خانواده را که جامعه ای کوچک و مقدس به شمار می رود. به سوی فلاح و رستگاری رهنمون می گردد. برای رسیدن به این مهم در آغاز باید جایگاه افراد مشخص شود؛ چون مسۆولیت زمانی معنا می یابد که وظیفه و جایگاه فرد مسۆول مشخص شده باشد. همان طور که هیچ فردی بدون وظیفه نیست، هیچ یکی از افراد هم همه وظایف را ندارند. دوم این که باید مسۆولیتها تقسیم شود.
در خانواده باید در گام اول جایگاه مرد و زن مشخص شود. هنگامی که مسۆلیت ها بنابر جایگاه فرد معنا پیدا می کند. در گام بندی به تقسیم مسۆلیت ها پرداخته می شود.
مهمترین نکته در مسأله مسۆولیت و مسۆولیت پذیری امانتداری است. این نکته را در سوره یوسف هنگامی که آن حضرت می خواهد خزانه داری حکومت مصر را قبول کند، می یابیم: «إِنّی حَفیشُ علیمُ»
قوامیت مرد در خانواده از سه بُعد قابل بررسی است: تأمین اقتصاد خانواده، هدایت خانواده به سوی فلاح و رستگاری و تربیت فرزندان
احساس مسۆولیت به یک معنا عبارت است از به انجام رساندن تمامی وظایف که افراد مسۆول به آن نیاز دارند، لذا مسۆلیت امری فراگیر است و برای تعیین یک مسۆل ویژگیهای گوناگونی را می بایست در نظر داشت.
در نظام خانواده نه زن بودن ملاک کرامت و برتری است و نه مرد بودن دلیلی برای ارزشمندی بیشتر، از نظر قرآن کریم ملاک برتری و کرامت انسانی فقط تقواست. از میان زن و مرد هر کدام که با تقواتر باشند نزد خداوند محبوبترند و از درجه کرامت بیشتری برخوردار. قرآن کریم می فرماید:
«یا اَیُّها النّاسُ إِنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَرٍ اَو اُنثی وَ جَعَلناکُم شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفوا إِن اَکرمَکُم عِندَ اللهِ أتقاکُم» ؛مردم، ما شمار را از مرد و زنی آفریدیم، و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید. در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست».
از دیدگاه قرآن کریم ارزش اعمال انسان به جنسیت وی مربوط نمی شود. اگر کسی عمل خوبی انجام دهد، نتیجه عملش را می بیند و تفاوتی نمی کند که زن باشد یا مرد. در پیشگاه الهی همه یکسانند و به یک میزان از کرامت انسانی بهره مند و کرامت بیشتر زمانی به دست می آید که فرد در راه تقوا گام بیشتری بردارد و تلاش بیشتری کند.
پروردگار متعال می فرماید:« أنّی لا اُضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنکُم مِن ذَکَرٍ اَو اُنثی» ؛ من عمل هیچ صاحب عملی از مشا را، از مرد یا زن، تباه نمی کنم.
مبرهن است که جامعه چه کوچک و چه بزرگ احتیاج به یک مدیر و مسۆول دارد و اداره آن جامعه با دو مدیر و دو مسۆول امکان پذیر نیست؛ چه در آن صورت کارها و امور به سامان نمی رسد.
برای واگذاری مسۆولیت باید فرد اصلح انتخاب گردد. در این میان باید توجه داشت بحث بر سر اصلح بودن در میان زن و مرد است نه پرهیزگارتر بودن؛ به دیگر سخن باید دید کدام یک برای پذیرش مسۆولیت خانواده صلاحیت بیشتری دارد و کدام از توانمندی بیشتری برای این امر برخوردار است. البته نباید فراموش کرد که تنها مرجع تعیین صلاحیت پروردگار حکیم است.
نکته شایان توجه این که پذیرش مسۆولیت نباید ایجاد نگرانی کند، بلکه مسۆولیت امری مقدس است که اگر فرد مفهوم آن را به خوبی دریابد و از آن پاسداری کند، اجر و پاداش بی حساب را از آن خود ساخته است. همه افراد در پیشگاه خداوند مسۆولند و باید به وظایف خود عمل کنند و هر چه این مسۆولیت بزرگتر و سنگین تر باشد، اجر و پاداش بیشتری به آن تعلق می گیرد. در حدیثی نبوی آمده است:
«یا مَعاشِرَ قُرَاء القُرآنِ اِتَّقُوال اللهَ عَزَّوَجَلَّ فیما حَمَلکُم مِن کِتابِهِ فَإِنّی مَسۆولٌ وَ إِنَّکُم مَسۆُولُونَ . إِنِی مَسۆُولُ عَن تَبلیغِ الرِّسالَهِ وَ اَمَّا أنتُم فَتُسألُونَ عَمّا حَمَلکُم مِن کِتابِ اللهِ وَ سُنَّتی»
ای قاریان قرآن، در آنچه از کتاب پروردگار متعال فراگرفته اید تقوای الهی را پیشه سازید که من و شما مسۆولیت داریم من مسۆول تبلیغ رسالت خویشم و شمایان از آنچه از کتاب خداوند و آیین و سنتم فرا گرفته اید پرسید، خواهید.
ویژگی های مسؤل خانواده
مسۆول خانواده، مانند هر مدیر و مسۆول دیگری صفات و ویژگیهایی دارد.
این ویژگیها عبارت است عبارت است از:
الف: وفای به عهد
اولین و مهمترین ویژگی یک مسۆول وفادار بودن اوست. هر مدیری در هر جایگاه و مقامی باید نسبت به انجام وظایفی که برعهده دارد، وفادار باشد. در بحث مربوط به «وفای به عهد» توضیح بیشتری در این زمینه بیان خواهد شد.
ب: خداترسی
یک مدیر همیشه در دل هراسی دارد که آیا می تواند مسۆولیت خود را آن گونه که خدا می خواهد به انجام برساند. اینان همواره این بیان قرآنی را سرلوحه کار خود قرار می دهند:
«وَیَخشَونَ رَبَّهُم وَ یخافُونَ سُوءَ الحِساب»
و از پروردگارشان می ترسند و از سختی حساب بیم دارند.
ج: برخورد کریمانه
از ویژگیهای یک مدیر آن است که با افراد تحت پوشش اش رفتاری کریمانه داشته باشد و در حد امکان بدیها را با نیکی پاسخ دهد. مشکلات و گاه تخلفات را به بهترین شیوه دفع نماید و از هر گونه خشونت بپرهیزد.
گاهی یک مدیر اندیشمند و با تدبیر از سر مهر و با یک لبخند می تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند قرآن کریم به زیبایی می فرماید:
«وَییدرَۆُونَ بالحَسَنَهِ السَّیئَهَ»؛ و بدی را با نیکی می زدایند.
مسۆولیتهای آقایان
قرآن کریم مسۆولیت اداره زندگی و مدیریت آن را به مرد واگذار کرده است. البته این به معنای برتری تمام مردها بر تمام زنها نیست. برتری حقیقی برتری در تقواست و مسلم است که هر مدیر باید تقوای لازم را داشته باشد.
قوامیت و سرپرستی
قرآن کریم می فرماید:
«اَلرجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعضَهُم عَلی بَعضٍ وَ بِما أنفَقُوا مِن أموالِهِم»
مردان سرپرست زنانند؛ به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و [نیز] به دلیل آن که از اموالشان خرج می کنند.
قوامیّت به معنای سرپرستی است به گونه ای که مرد حافظ تمامی جنبه های رشد و تعالی خانواده خود باشد.البته واضح است که قوامیت و مسۆولیتهایی را به دنبال دارد. این مسۆولیتها درباره همسر و فرزندان است. و مرد باید تا آخر نسبت به آن وفادار باقی بماند.
در تفاسیر در ذیل آیه فوق، قوامیت مردان به قوامیت والیان بر رعیت خویش تشبیه شده است؛ یعنی همچنان که والیان نسبت به رعیت خود مسۆولند مردها هم نسبت به همسر و فرزندان خود مسۆولیت دارند. بنابراین همان طور که اگر برای رعیت مشکلی پیش آید، والی احساس مسۆولیت می کند مرد هم باید نسبت به همسرش همین طور باشد و مشکل او را مشکل خود بداند در حوزه مسۆولیتش جدیّت به خرج دهد.
قوامیت مرد در خانواده از سه بُعد قابل بررسی است:
تأمین اقتصاد خانواده هدایت خانواده به سوی فلاح و رستگاری تربیت فرزندان
تأمین اقتصاد خانواده
قرآن کریم می فرماید:
«بِما فَضَّلَ اللهُ بَعضَهُم عَلی بَعضٍ وَ بِما أنفَقُّوا مِن أموالِهِم»
ازدواج برای مرد بدان معناست که او وظیفه تأمین اقتصاد خانواده را پذیرفته است و از آن جا که مشغول انجام وظیفه ای می باشد نباید منتی بر خانواده‌اش نهد.
اولین وظیفه یک مرد تلاش برای اداره اقتصاد منزل است به حدی که رفاهی نسبی و معقول را برای خانواده تأمین کند و در گام بعدی توسعه زندگی برای اهل خانواده از وظایف وی به حساب می آید. در حوزه مدیریتی مرد در خانواده، اقتصاد منزل از ابزارهای کنترل به شمار می رود.
از ویژگیهای یک مدیر آن است که با افراد تحت پوشش اش رفتاری کریمانه داشته باشد و در حد امکان بدیها را با نیکی پاسخ دهد. مشکلات و گاه تخلفات را به بهترین شیوه دفع نماید و از هر گونه خشونت بپرهیزد
مرد مدیر و مسۆول است و باید به تمام مصالح زن و فرزندانش بیندیشد و در راستای آن تلاش کند. روایات بسیاری از ائمه هدی علیهم السلام به این مسأله اشاره دارد:
امام علی (علیه السلام) می فرماید: «کُلُّ اَمرَیٍ مَسۆُولٌ عَمَا مَلَکَت یَمینُه و عَیالُه»
هر مردی مسۆول زندگی کنیزان و خانواده اش است.
نیز پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:
« اِن اللهَ تَعالی سائِل کُل راعٍ عَمَا اَستَرعاهُ اَحفِظَ ذلِکَ اَم ضَیَّعَهُ حَتّی یُسألُ الرجُلُ عَن اَهلِ بَیتِهِ»
پروردگار متعال از هر آن کس که مسۆولیتی را عهده دارا است سۆال می کند که آیا آن را پاس داشته است یا تباه ساخته ؛ حتی از مرد در خصوص خانواده اش پرسش می شود.
فرآوری :محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : کتاب به رنگ آسمان(بایسته های خانواده قرآنی) دکتر میر باقری
