آب بخور، هم‌وطن!
همیشه یک پارچ شربت خاکشیر و آب‌لیموی تازه در یخچال مادربزرگم آماده بود. هر وقت از راه می‌رسیدیم، آن را در کاسه چینی‌های گل قرمزش می‌ریخت و دستمان می‌داد و می‌گفت حتماً در فصل تابستان شربت خاکشیر و آب‌لیمو بخوریم نه نوشابه. در حیاط خلوت خانه‌اش هم پر بود از انواع عرقیات گیاهی که برایمان از خواص آن‌ها می‌گفت.
آن زمان نوشیدنی‌هایی که بین مردم مرسوم بود، هم متنوع‌تر بودند و هم پرخاصیت اما حالا دوای تشنگی‌مان شده ماءالشعیر، نوشابه و آب‌میوه‌های صنعتی.
اخیراً تحقیقی در انستیتو تحقیقات تغذیه کشور انجام شده که وضعیت مصرف مایعات را در کشور نشان می‌دهد. دکتر عصمت ناصری، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و عضو هیئت علمی انستیتو تحقیقات تغذیه کشور، مسوول این تحقیق هستند و گفت‌وگوی زیر با ایشان در این باره است.
به تازگی تحقیقی در مورد میزان مصرف مایعات بین مردم انجام دادید. این پژوهش در بین چه گروه‌های سنی‌ای انجام شد و مهم‌ترین نتایج آن چه بود؟
پژوهش ما در سال گذشته بین 572 نفر که نیمی از آن‌ها زن و نیم دیگر مرد بودند و در سطوح اقتصادی - اجتماعی مختلف یعنی مرفه، متوسط و کم‌درآمد قرار داشتند، اجرا شد. این تحقیق توصیفی نشان داد میانگین مصرف روزانه مایعات در تهران 1900 میلی‌لیتر یا 9/1 لیتر برای هر نفر است. علاوه بر آن، 25 درصد مردم در روز حدود 1 لیتر و 25 درصد دیگر 3 لیتر مایعات مصرف می‌کنند. 3 گروه سنی مدنظر ما بودند؛ 18 تا 29 سال، 30 تا 49 سال و 50 تا 65 سال. نتایج این تحقیق نشان‌دهنده این بود که مصرف مایعات روزانه در زنان 7/1 لیتر و در مردان 2/2 لیتر است که این اختلاف با توجه به نیاز بیشتر مردان به مایعات، قابل پیش‌بینی بود.
در تحقیق شما بیشترین مایعاتی که مردم مصرف می‌کردند، چه بودند؟
از میان مایعات مختلف، 50 درصد آب، 25 درصد نوشیدنی‌های داغ مانند چای، 9 درصد شیر و سایر فرآورده‌های لبنی مانند دوغ و 6 درصد نوشابه‌های گازدار مصرف می‌شود، اما در بین گروه سنی 18 تا 29 سال، مصرف نوشابه‌های گازدار، انرژی‌زا و آبمیوه بیشتر از سایر مایعات است.
عوارض مصرف کم مایعات کم‌کم بروز پیدا می‌کند و سردرد، از دست دادن قدرت
تمرکز و بی‌خوابی از این عوارض هستند. به خصوص در سالمندان از دست دادن قدرت تمرکز و بی‌خوابی بسیار شایع است
لازم است به جوانان در این زمینه هشدار داده شود چون تحقیقات نشان داده در افرادی که در نوجوانی و جوانی نوشابه‌های گازدار مصرف می‌کنند، در آینده بیشتر خواهد بود. همچنین این تحقیق نشان می‌دهد مردان بیشتر از زنان آب، چای، نوشابه‌های گازدار و آبمیوه مصرف می‌کنند.
کدام طبقه اجتماعی مایعات بیشتری مصرف می‌کنند؟
مصرف مایعات در مناطق کم‌درآمد بیشتر است و اضافه وزن و چاقی نیز در مناطق کم‌درآمد بیشتر مشاهده می‌شود و از آنجا که افراد چاق مایعات بیشتری مصرف می‌کنند، این نتایج قابل توجیه است. بیشترین مایعاتی که این افراد می‌خوردند، شامل آب و چای بود.
آیا می‌توان گفت ایرانیان مایعات کم مصرف می‌کنند؟
بله، به طور کلی و با توجه به میانگین مصرف مایعات نسبت به توصیه‌های بین‌المللی می‌توانیم بگوییم مصرف مایعات به خصوص در گروهی از جمعیت کم است. در تحقیقی که انجام شد، دلایل مردم برای خوردن مایعات را نیز بررسی کردیم. بیشترین علت مصرف، رفع تشنگی عنوان شده و دومین علت از روی عادت و کمتر از10 درصد گفتند برای رفع نیاز روزانه بدن، مایعات می‌خورند و البته در این بین بیشتر افراد علت خوردن چای را به دست آوردن آرامش می‌دانستند. این آمارها نشان می‌دهد مردم اطلاعات کافی در مورد نوشیدنی‌ها، خواص آن‌ها و نیاز بدن ندارند. شاید بتوانیم بگوییم در کشور ما تنوع نوشیدنی و مایعات کم است و نوشیدنی‌های مرسوم، فقط دوغ و نوشابه هستند.
به نظر شما، چگونه می‌توانیم در خوردن مایعات، تنوع ایجاد کنیم؟
مصرف مایعات کافی خیلی به تنوع ربطی ندارد چون معمولاً تمایل مردم به مایعاتی که قابل دسترس‌تر هستند و راحت‌تر آماده می‌شوند، بیشتر است. از سوی دیگر، زمانی که صحبت از تنوع می‌شود، ناخودآگاه بحث نوشیدنی‌های صنعتی به میان می‌آید که آن‌ها نیز بی‌نقص نیستند. در قدیم مردم عرقیات گیاهی زیاد مصرف می‌کردند که بسیار سالم و مفید بودند، اگر بتوانیم این عرقیات را در بطری‌های کوچک و با کیفیت مناسب تولید کنیم، مردم از این نوشیدنی‌ها استقبال خواهند کرد. نکته مهم دیگر این است که بسیاری از مردم که هر روز در بیرون از منزل فعالیت می‌کنند، به دلیل آنکه سرویس بهداشتی در سطح شهر نیست، از خوردن مایعات صرف‌نظر می‌کنند و در منزل نیز تمایل به مصرف مایعات ندارند بنابراین باید به مردم در مورد الگوی صحیح مصرف مایعات آموزش داد و امکانات بهداشتی را برایشان فراهم کرد.
هر فرد به طور متوسط به چه میزان مایعات نیاز دارد؟
کار بسیار مشکلی است که یک توصیه کلی برای مصرف مایعات داشته باشیم چون بر اساس وزن بدن، شرایط آب و هوا، میزان تعریق، نوع فعالیت، سن و نوع لباس، میزان مورد نیاز مایعات تفاوت می‌کند، اما سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند هر زن روزانه 2/2 لیتر و هر مرد 9/2 لیتر مایعات مصرف کند.
بیشترین علت مصرف، رفع تشنگی عنوان شده و دومین علت از روی عادت و کمتر
از10 درصد گفتند برای رفع نیاز روزانه بدن، مایعات می‌خورند و البته در این بین بیشتر افراد علت خوردن چای را به دست آوردن آرامش می‌دانستند
عوارض مصرف کم مایعات کم‌کم بروز پیدا می‌کند و سردرد، از دست دادن قدرت تمرکز و بی‌خوابی از این عوارض هستند. به خصوص در سالمندان از دست دادن قدرت تمرکز و بی‌خوابی بسیار شایع است ولی در بیشتر موارد این گروه از ترس تکرر ادرار شبانه، از بعد از ظهر مایعات نمی‌خورند که همین کار باعث غلیظ شدن ادرار و بروز بیماری‌های کلیوی در آن‌ها خواهد شد.
در گرما و در روزهای اوج آلودگی هوا چه نوشیدنی‌هایی را توصیه می‌کنید؟
در روزهای گرم سال شربت آب‌لیمو و خاکشیر برای پیشگیری از گرمازدگی و رفع تشنگی مناسب است. علاوه بر آن، عرقیاتی که طبع سرد دارند برای تابستان توصیه می‌شوند، اما در زمان آلودگی هوا، بهترین نوشیدنی‌ها، آب‌میوه‌های طبیعی هستند که به دلیل آنتی‌اکسیدان‌های‌شان تأثیرات آلودگی هوا بر بدن را کم می‌کنند.
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منبع: هفته نامه سلامت – شماره 378 - مهدیه آقا زمانی
مطالب مرتبط:
با نوشیدنی‌هایی که باعث لاغری می‌شوند آشنا شوید
آب‌میوه‌های طبیعی؛ مایعات سلامتی
بهترین و بدترین نوشیدنی‌های فصل گرما
آب بهترین درمان برای چروک‌های پوستی
