هنر اژه ای

اگر بر کشتی بنشینیم و از دلتای نیل در جهت شمال غربی دریای مدیترانه به حرکت درآیین نخستین سرزمینی که از اروپا جلب نظر می کن ، گوشه ی شرقی جزیره ی کرت خواهد بود. در شمال این جزیره به گروهی از جزایر کوچک به نام جزایر سیکلاد می رسیم. اندکی بعد "زمین لاد" یونان را می بینیم که در آنسوی دریای اژه و رو به آسیای صغیر واقع شده است. در نظر باستان شناسان، " اژه ای" صرفا یک اصطلاح جغرافیایی نیست. آنان این اصطلاح را برای توصیف تمدن هایی به کار می برند که در طی هزاره های دوم و سوم پیش از میلاد و پیش از گسترش تمدن یونانی در این منطقه رونق یافتند.

در میان تمدن های اژه ای ، سه تمدن وجود دارند که پیوند های درونی محکمی با هم دارند و در عین حال از یکدیگر متمایزند:

1- تمدن مینوسی: که از نام مینوس پادشاه افسانه ای  اخذ شده و در جزیره ی " کرت" بود است.

2- تمدن سیکلادی: که در مجمع الجزایر سیکلاد واقع بوده است.

3- تمدن هلادی(عصر آهن) : که در " زمین لاد" یونان است و " موکنای" (میسن) را نیز در بر می گیرد.

هر یک از این تمدن ها به نوبه ی خود به سه مرحله ی آغازین ، میانی، و پسین تقسیم شده است که تقریبا با پادشاهی های کهن ، میانه و جدید در مصر مطابقت دارند.

مهم ترین بقایا و بزرگ ترین دستاوردهای هنری ، به بخش اخیر مرحله ی میانه و مرحله ی پسین مربوط می شوند.

تمدن اژه ای، تا سال ها پیش فقط از روی گزارش هومر درباره ی " جنگ تروا" (تروی) در کتاب " ایلیاد " و از روی افسانه های یونانی بر محور جزیره ی کرت شناخته می شد. نخستین حفاری ها ، توسط " هاینریش شلیمان" در دهه ی 1870 در آسیای صغیر و یونان و توسط " سر آرثر اوانز" در یونان و در آستانه ی ورود به سال 1900میلادی، صرفا به به منظور محک زدن بر درستی این افسانه ها صورت گرفتند. از آن روزگاران تا کنون انبوه عظیمی از اطلاعات جالب و ارزشمند به دست آمده است که به مرتب بیش از آن چه بر اساس منابع ادبی می توان انتظار دست یافتن بدان ها را داشت می باشدو اما اطلاعات ما درباره ی تمدن اژه ای، حتی امروز که در مقایسه با شناختی که از مصر و خاور نزدیک باستانی داریم، خیلی محدودتر است.

در جزیره کرت، در حدود 2000سال پیش از میلاد ، یک دستگاه نوشتاری شکل گرفت. شکل جدیدی از این دستگاه نوشتاری مینوسی با نام خط B، که تا حدود شش سده بعد در سرزمین های کرت و یونان رواج داشت در اوایل دهه ی 1950 خوانده شد. زبان خطB، یونانی است، اما این ظاهرا همان زبانی نیست که دستگاه نوشتاری مینوسی پیش از سده ی پانزدهم قبل از میلاد براب نوشتنش بکار می گرفت. به همین دلیل ، توانایی خونادن خط B، کمکی به درک انبوه کتیبه های آ؛ازین مینوسی نمی کند. گذشته از این ، اغلب متن های نوشته شده به خط B، سیاهه ها و صورتحساب ها و گزارش های اداری هستند. گرچه اطلاعات مختصری درباره ی تاریخ، دین، و تشکلات سیاسی مردمی که آن ها نوشته اند نیز در آ؟ن ها ثبت شده است، اما هنوز اطلاعات لازم برای شناخت هنر اژه ای را به قدر کافی در اختیار نداریم.

شکل های هنر اژه ای با آن که از یک طرف با مصر و خاور نزدیک و از طرف دیگر با هنر یونانی ارتباط دارند ، صرفا مرحله ای انتقالی بین این دو جهان به شمار نمی روند. این شکل های زیبایی خیره کننده ای مختص خود دارند که به هیچ یک از آن دو متعلق نیست. در میان خصوصیات بسیار غریب هنر اژه ای و شاید خیره کننده ترین خصوصیت آن، سرزندگی و خودانگیختگی آن است که ما را مجبور می کند از یاد ببریم که اطلاعاتمان درباره ی معنی آن چقدر کم است.

آنچه در این میان مسلم و محرض است آن که هنر شکوهمند یونانی که بعدها در طول تاریخ همواره تاثیرگذار باقی ماند، بر »ده از هنر اژه است و ریشه در نگرشهای مردمان این تمدن دارد. می توان گفت تمدن اژه پیش درآمد و پیش زمینه ی بزرگ ترین تمدن اروپا یعنی تمدن یونان است.

کتاب تاریخ هنر جهان جنسن