می خواهم کودکم را بشناسم

در طی فرآیند رشد شناختی، كودك به تدریج مهارتهای لازم برای یادگیری و درك تجارب جدید را می‌‌آموزد. با پیشرفت تكلم، كودك تعامل بیشتری با محیط پیدا می‌‌كند. وی هر روز از طریق بازی، تماشای تلویزیون و مشاهده اطراف خود اطلاعاتی به دست می‌‌آورد. وی بتدریج به كمك كلمات و نشانه‌ها به حل مسائل و ابراز افكار و احساسات خود می‌‌پردازد و با پرسشهای مختلف به سراغ شما می‌‌آید، او با كسب اطلاعات جدید، به صورت مداوم درك خود را از دنیای اطرافش ساماندهی می‌‌كند.

كودك در سن پیش‌دبستانی، دنیا را همانند یك فرد بزرگسال نمی‌‌‌بیند، در طی صحبت با اوباید به یاد داشته باشید كه وی نگرش‌ها و دریافتهای متفاوتی از شما دارد. به همین علت باید تلاش نمایید كه در سطح ادراك و شناخت وی با او گفتگو كنید.

تفكر كودك پیش دبستانی شما چه ویژگیهایی دارد؟

تفكر عینی: كودك در سنین3 تا 5 سالگی معمولاً دارای تفكر عینی است. یعنی این كه وی آنچه را می‌‌تواند لمس، مشاهده و تجربه كند به سادگی درك می‌‌كند. بنابراین اگر موضوعی انتزاعی را برایش شرح می‌‌دهید باید آن را با مثالهایی عینی در باره تجربیات ملموس زندگی او همراه كنید. مثلاً اگر در باره ضرورت رعایت بهداشت و نحوه بروز بیماری در اثر فعالیت میكروبی برایش توضیح می‌‌دهید بهتر است از كتاب یا كارتون با نقاشی‌ها و تصاویر كارتونی از میكروب استفاده كنید و حرفهایتان را با تصاویر عینی و ملموس همراه سازید.

تفكر سحرآمیز: كودك در این سنین فكر می‌‌كند كه اعمال، آرزوها و احساساتش بر حوادث و وقایع اطراف تأثیر می‌‌گذارد. علی كودك 4 ساله ممكن است تصور كند كه بیماری خواهر كوچكترش سارا به علت آرزوی وی «كاش سارا اصلاً وجود نداشت» شكل گرفته است. بنابراین در گفتگو با كودكان در این سنین حتماً باید از برداشت و درك آنان از وقایع اطرافشان به ویژه در موارد خاص مانند بیماری كودك یا وجود بیماری در اعضای خانواده از آنان سوال كنید و تا حد ممكن، تفكرات غیرمنطقی آنان راكه می‌‌تواند موجب احساس گناه یا اضطراب آنها شود اصلاح سازید.

خود محوری: كودك در سنین پیش دبستانی، تفكر خود محور دارد. وی تصور می‌‌كند كه مركز دنیا است و همه حوادث و اتفاقات در جهان برای او رخ می دهندمثلاً زمانی كه به علی گفته می‌‌شود آرامتر بازی كند تا برادر بزرگش بتواند درس بخواند، وی قادر نیست خود را به جای برادرش تجسم كند و رفتارش را به خاطر او تغییر دهد. نه بدین علت كه وی خودخواه است، بلكه به این علت كه توانایی شناختی لازم برای این كار را پیدا نكرده است تا دریابد هر تجربه‌ای در دیگران چه احساسی به وجود می‌‌آورد. او تنها دنیا را از زاویه دید خود می‌‌نگرد.

زنده پنداری: كودك در سنین پیش دبستانی، ویژگی‌‌های انسانی را به اشیای بی جان نسبت می‌‌دهد. بنابراین زمانی كه علی در هنگام دویدن، با میز برخورد می‌‌كند و به زمین می‌‌خورد ممكن است بگوید این میز است كه عمداً موجب زمین خوردن وی شده است.

درك زمان: كودك پیش دبستانی نمی‌‌‌تواند طول مدت زمان را دقیقاً درك كند. وی زمان را در ارتباط با برنامه روزانه اش درك می‌‌كند، بنابراین وقتی می‌‌خواهید زمان انجام كاری را به او یادآوری كنید نیاز دارد كه آن را در رابطه با كارهای روزانه بیان كنید: مثلاً «وقتی پدر از سركار برگردد، به پارك می‌‌رویم» كودك مفاهیم زمان گذشته، حال و آینده را درك می‌‌كند مثلاً ممكن است جملات «وقتی بزرگ شدم» یا «وقتی خیلی كوچك بودم» را به كار ببرد ولی برای درك دقیق تر زمان و دروه‌‌های زمانی طولانی نیاز به كمك دارد. مثلاً برای اینكه به وی نشان دهید 10 روز دیگر به مسافرت خواهید رفت، می‌‌توانید از یك تقویم بزرگ استفاده كنید و گذشت هر روز را با یك علامت مشخص كنید.

كمك به یادگیری و رشد شناختی كودك:

كودك در سنین پیش‌دبستانی، بسیار كنجكاو است. وی ممكن است هر روز دهها پرسش را با شما مطرح كند. بكوشید پاسخهایتان، ساده و در حد درك كودك باشد. تشویق كودك به فكر كردن درباره موضوعات مختلف و فرصت دادن به وی برای ابراز نظر خود، می‌‌تواند اعتماد او را به خود بیشتر كند.

هدف، یافتن پاسخ درست نیست بلكه تشویق كودك به اندیشیدن و تفكر است. بنابراین تلاش وی را تحسین كنید و پیشرفتهای او را هر چند كودك تر غیب نمایید.

رشد هیجانی

پس از هیجانات اولیه مانند شادی و غم و ترس، با رشد كودك بتدریج دامنه وسیعتری از هیجانات بارز می‌‌شوند. كودك در سنین پیش دبستانی هیجانات پیچیده تری مانند احساس گناه، شرم و خجالت را ابراز می‌‌كند.

در این زمان وی مهارت بیشتری در تكلم بدست آورده و برای ابراز احساسات به جای حركات فیزیكی از كلمات استفاده می‌‌كند. كودك ممكن است در نامگذاری احساسات خود مشكل داشته باشد. به علاوه كودك در این سنین در برخورد با احساسات منفی شدید ممكن است دچار سردرگمی و ترس شده، قادر به كنترل این هیجانات نباشد. بنابراین كودكان برای شناخت درست احساسات و نیز برای كنار آمدن با احساسات منفی و دشوار نیاز به حمایت و یاری والدین دارند.

كمك به رشد هیجانی كودك

كودكان باید بدانند كه هیجاناتشان واقعی و قابل قبول هستند، فقط باید به شیوه‌ای درست ابراز شوند. بنابراین در باره احساسات و هیجانات مختلف با كودك خود صحبت كنید. مثلاً می‌‌توانید تصاویری از مجلات را تهیه كرده و در باره احساسات افراد در موقعیتهای مختلف با وی گفتگو كنید.

برای كودكتان تصاویری از صورتهای ساده با احساسات مختلف بكشید و به او كمك كنیدهیجانات هر یك از نامگذاری كرده و برای هر یك داستانی بسازد. در صورتش كه كودك احساسات منفی خود را ابراز كند، احساسات كودك را تأیید كنید و برای مواجهه با آن، راه حل‌‌هایی به وی پیشنهاد كنید.

تعیین حد و مرز برای كودك به او كمك می‌‌كند دریابد چه رفتاری قابل قبول و چه رفتاری غیرقابل قبول است. مثلاً می‌‌توانید به او بگویید: «وقتی عصبانی هستی، می‌‌توانی با من حرف بزنی و بگویی عصبانی هستی، اما اجازه نداری كسی را بزنی یا وسایلت را پرت كنی. »

به یاد داشته باشید شما الگوی اصلی رفتار كودكتان هستید، بنابراین در باره احساسات خود با كودك صحبت كنید و هیجانات را به صورتی مناسب ابراز كنید. زمانی كه فرزندتان توانست احساس خود را بیان كند بدون این كه كنترل خود را از دست بدهد، حتماً او را تشویق كنید.

رشد اخلاقی

كودك در سنین پیش‌دبستانی، تمایل شدیدی به تأیید شدن توسط والدین دارد. او می‌‌خواهد بچه خوبی باشد تا پدر و مادر به او محبت كنند. بسیاری از رفتارهای كودك در این سنین به فرآیند تكاملی وی مربوط است نه غیراخلاقی بودن شخصیت وی. كودك در این سنین خود محور بوده، كنترل تكانه‌ها برایش دشوار است.

بتدریج با تلاش والدین در تعیین قوانین روشن و ثابت در منزل مانند «خشونت، كتك زدن و گاز گرفتن ممنوع است» كودك به نوعی آگاهی دست می‌‌یابد و مجموعه‌ای از عادتهای درونی در وی شكل می‌‌گیرد كه بنیان اخلاقی كودك را می‌‌سازد. شیوه برخورد والدین با رفتارهای كودك و نیز طرز رفتار آنان با دیگران، راهنمای كودك در این فرآیند است. در ابتدا كودك برای جلب رضایت والدین و تأیید آنان از قوانین تبعیت می‌‌كند و سرانجام این قانونها تبدیل به اصول اخلاقی درونی شده و جزیی از شخصیت وی خواهد بود.

كمك به رشد اخلاقی كودك

تعیین مرزها و قوانین رفتاری را به صورتی یكنواخت و پیگیرانه دنبال كنید. اجرای قوانین اصلی باید در مكان های دیگر مثلاً در مهمانی یا مكانهای عمومی نیز علاوه بر منزل پیگیری شود. به یاد داشته باشید كودك همراه با آموختن پیروی از قوانین نیاز به شنیدن توضیحاتی در مورد بعضی از قوانین خاص دارد و مثلاً این كه چرا كتك زدن دیگران ممنوع است یا این كه گفتن كلمات زشت به دیگران چه احساسی در آنها به وجود می‌‌آورد. این گفتگوها بهتر است بدون ارتباط با كار بد كودك صورت گیرد توضیحات در حد فهم و درك كودك بوده و خیلی مفصل و طولانی نباشند

او به كاری كه شما انجام می‌‌دهید، بیشتر توجه می‌‌كند تا به آنچه كه به وی می‌‌گویید بنابراین اگر دوست دارید فرزندتان به دیگران احترام بگذارد به خود و كودكتان احترام بگذارید.

در مقاله بعدی شما را با چالش ها و مشکلات رفتاری کودک پیش دبستانی و راه حل های مقابله با آن را یادآور می شویم.

منبع: تعلیم و تربیت از نگاهی تازه. نوشته هوشنگ فتحی

مطالب مرتبط:

دستورالعمل طبخ موفقیت برای فرزندتان

مراقب باش ، شکستنی است!

فرزند پروری بی دغدغه

والدین مبتدی، رفع اشکال کنند!

رمز موفقیت یک تربیت اصولی

باید و نباید های نظم آموزی به فرزند