توصیه پیامبر به امام علی(علیه‌السلام) درباره همسایه کافرش!

زندگی اهل بیت و امامان شیعه، سبک ویژه ای دارد که امروز در جامعه و جهان ما گمشده است. یکی از وارد مهم در آموزه های دینی پیامبر خاتم و امامان معصوم همسایه داری است. همسایه و توجه به نیاز آن در اسلام و در گفتار ائمه معصومین (علیهم السلام) بسیار سفارش شده است.

زندگی اجتماعی و جمعی بشر، در عین حال که محسّنات و نقطه های مثبت و قابل تمجیدی دارد، برخی آثار منفی و زیانبار را نیز در پی دارد. از این رو لازم است قوانین و دستوراتی وضع شود تا زندگی جمعی را سر و سامان بدهد و انسان به راحتی بتواند به زندگی خویش در کنار جمع ادامه دهد. یکی از مواردی که نیاز به وجود قوانین و دستورات فقهی و اخلاقی دارد، همسایه داری است.

اسلام به عنوان یک دین کامل و اجتماع ساز و تأمین کننده سعادت دنیوی و اخروی انسان، دستورات و توصیه های اخلاقی و حقوقی را برای همسایه داری در نظر گرفته است که با مراعات آن انسانها می توانند در کنار هم به راحتی و آسایش زندگی کنند. آنچه پیش رو دارید، گامی است در این مسیر، امید که برای همه مفید و قابل استفاده باشد.

اهمّیت همسایه داری قرآن کریم این کتاب جاوید و ماندگار الهی، در کنار دستور به پرستش الهی و احسان به پدر و مادر و بستگان و خویشاوندان، توصیه به نیکی و احسان در حق همسایگان نموده است؛ آنجا که می فرماید: «وَ اعْبُدُوا اللّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ»؛ «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و همسایه نزدیک و همسایه دور و دوست و همنشین و واماندگان در سفر نیکی کنید!»

آثار همسایه داری نیکو هر کار خیر و نیک، آثاری دارد و از جمله، خوب همسایه داری کردن، دارای آثار و برکات فراوانی است همچون: دفع بلا، کسب سعادت دنیا و آخرت و محبوبیّت در نزد خدا و رسولش اشاره کردیم و در همین باب، آبادی شهرها و طولان شدن عمرها را نیز می توان از برکاتِ همسایه داری نیکو برشمرد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «حُسْنُ الْجَوارِ یَعْمُرُ الدِّیارَ وَ یُنْسِی ءُ فیِ الْاَعْمارِ؛ همسایه داری نیکو، شهرها را آباد می کند و عمرها را دراز می سازد.»

انسانی که با همسایه ها خوب است و همسایه ها نیز با او خوبند، محلّه ای آرام خواهد داشت و در نتیجه، سلامتیها بیشتر و عمرها طولانی تر خواهد شد.

حق همسایه بر همسایه چیست؟

حق همسایگان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لِلْجارِ حَقُّ؛ برای همسایه حقی [بسیار[ است.» در این بخش، به اهم آنها اشاره می شود .

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره حقوق همسایه فرمود: «اِنِ اسْتَغاثَکَ اَغَثْتَهُ وَ اِنِ اسْتَقْرَضَکَ اَقْرَضْتَهُ وَ اِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَیْهِ وَ اِنْ اَصابَتْهُ عَزَّیْتَهُ وَ اِنْ اَصابَهُ خَیْرٌ هَنَّأْتَهُ وَ اِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ وَ اِنْ ماتَ اتَّبَعْتَ جَنازَتَهُ؛ اگر کمک خواست، کمکش کنی و اگر قرض خواست، قرضش دهی و اگر ندار شد، تأمینش کنی و اگر مصیبت دید، تغریتش گویی، اگر خیری به او رسید، به او تبریک گویی و اگر بیمار شد، به عیادتش روی و اگر از دنیا رفت، به تشییع جنازه او روی.»

و در ادامه فرمود: «وَ لا تَسْتَطِلْ عَلَیْهِ بِالْبَناءِ فَتَحْجُبَ عَنْهُ الرّیحَ اِلاّ بِأِذْنِهِ وَ اِذا اشْتَرَیْتَ فاکِهَةً فَاهْدِلَهُ فَاِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَاَدْخِلْها سِرّا وَ لا تُخْرِجْ بِها وُلْدَکَ تَغیظُ بِها وُلْدَهُ وَ لا تُۆْذِهِ بِریحِ قِدْرِکَ اِلاّ اَنْ تَعْرِفَ لَهُ مِنْها؛و نباید خانه و ساختمان [خود را] بلندتر از او بسازی که راه هوا را بر او ببندی، مگر خود اجازه دهد و هرگاه میوه خریدی، به او هدیه بده و اگر این کار را نکردی، [لااقل ]مخفیانه به منزل ببر و مبادا فرزندانت میوه به دست از خانه خارج شوند که باعث ناراحتی فرزندان او می شود و با بوی دیگ [غذا] او را اذیّت نکن، مگر بدانی او نیز [چنان[ غذایی دارد.»

همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَلْجارُ اَحَقُّ بِشُفْعَةِ جارِهِ یُنْتَظَرُ بِها وَ اِنْ کانَ غائِبا اِذا کانَ طَریقُهُما واحِدا؛ همسایه برای خرید سهم همسایه مقدم است و اگر غایب باشد، منتظر او بماند؛ در صورتی که راهشان یکی باشد.»

نه تنها همسایه در خرید خانه حق تقدّم دارد، بلکه در خرید زمین و املاک نیز حق تقدّم دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِذا اَحَدُکُمْ اَنْ یَبیعَ عَقارَهُ فَلْیَعْرِضْهُ عَلی جارِهِ؛ هرکس از شما بخواهد زمین و آب خویش را بفروشد، [نخست] باید به همسایه اش عرضه کند.»

تذکر یک نکته

آنچه از حقوق بیان شد، برای عموم همسایگان است؛ ولی گاه همسایه به خاطر جهات دیگر، از حق بیشتری برخوردار است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَلْجیرانُ ثَلاثَةٌ فَجارٌ لَهُ حَقٌّ واحِدٌ وَ هُوَ اَدْنَی الْجیرانِ حَقّا وَ جارٌ لَهُ حَقّانِ وَ جارٌ لَهُ ثَلاثَ حُقُوقٍ؛همسایگان سه گروه اند: همسایه ای که یک حق دارد که این گروه از همه حقّشان کمتر است، و همسایه ای که دو حق دارد و همسایه ای که سه حق دارد.»

«فَاَمَّا الَّذی لَهُ حَقٌّ واحِدٌ فَجارٌ مَشْرِکٌ لا رَحِمَ لَهُ حَقُّ الْجَوارِ وَ امّا الَّذی لَهُ حَقّانِ فَجارٌ مُسْلِمٌ لَهُ حَقُّ الْاِسْلامِ وَ حَقُّ الْجِوارِ وَ امّا الَّذی لَهُ ثَلاثَةٌ حُقُوقٍ فَجارٌ مُسْلِمٌ ذُورَحِمٍ لَهُ حَقُّ الْاِسْلامِ وَ حقُّ الْجَوارِ وَ حَقُّ الرَّحِمِ؛ امّا کسی که یک حق دارد، همسایه مشرکی است که از بستگان [انسان] نیست. برای او فقط حق همجواری است [که قبلاً بیان شد] و امّا کسی که دو حق دارد، همسایه مسلمان است که حق اسلام و حق همسایگی دارد و امّا کسی که سه حق دارد، همسایه مسلمان خویشاوند است که حق اسلام [و مسلمان بودن] و حق همسایگی و حق خویشاوندی دارد.»

از مجموع آنچه بیان شد، اهمیّت همسایه داری و جایگاه و منزلت آن در اسلام روشن گردید و مشخص شد که سعادت دنیا و آخرت انسان و آرامش دنیایی و سعادت آخرتی او به اموری بستگی دارد که یکی از آنها خوب همسایه داری کردن و همسایه نیک داشتن است.

کیفر بی توجهی به همسایه و همسایه آزاری

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: آن که سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد به من ایمان نیاورده است و ساکنان هر مجتمعی سیر بخوابند، در حالی که در میان آنان گرسنه ای باشد، خدا در قیامت به آن ها نظر رحمت نمی کند؛ نیز فرمود: هرکس لوازم مورد نیاز زندگی را از همسایه اش دریغ دارد، خدا وی را در قیامت از فضل خود محروم کند و او را به خودش واگذارد.

خروج از جرگه مومنان

عبدالله بن مسعود گوید: روزی مردی نزد فاطمه (سلام الله علیها) آمد و گفت: ای دختر پیامبر! آیا رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نزد تو چیزی بر جای گذاشت که مرا از آن بهره مند سازی؟ فاطمه (سلام الله علیها) به کنیزش فرمود: آن نوشته را بیاور. کنیز جست و جو کرد آن را نیافت. آن حضرت (سلام الله علیها) فرمود: جست و جو کن. آن نوشته نزد من با حسن و حسین و برابر است. کنیز جست و جو کرد آن را میان اشیای بی فایده دور ریز یافت و در آن نوشته بود: محمد پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: از مومنان نیست آن که همسایه اش از آزار او در امان نباشد و هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد همسایه خود را نمی آزارد.

محرومیت از رحمت خدا

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: ای علی! هرکس همسایه خود را بیازارد، از رحمت خدا محروم است. هرکس نسبت به خاندان من کینه ورزد، ملعون و منافق زیانکار است. ای علی! همسایه ات را گرامی بدار، گرچه کافر باشد.

رسوایی

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: . . . سرکشیدن در خانه هسمایه روا نیست و نیز و فرمود: هرکس بر خانه همسایه، سرک بکشد و به عورت مرد یا به موی سر زن یا به عضوی از بدنش نگاه کند، حق است که خدا وی را به همراه منافقانی که در دنیا در پی کشف اسرار و زشتی های مردم هستند در آتش در آورد و از دنیا خارج نمی شود تا این که خدا رسوایش کند و در آخرت زشتی اش را برای مردمان آشکار سازد.

فرآوری: زهرا اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

مفاتیح الحیاه/ آیت الله جوادی آملی

سایت حوزه