شب قدر؛ شب تقدیر و سرنوشت

پرسش: با توجه به مسئله مختار بودن انسانها، آیا حقیقت دارد که سرنوشت و تقدیر انسانها در شب های قدر رقم می خورد؟

پاسخ: دو مطلب را باید در این موضوع مد نظر داشت. یکی دلیل تقدیر در شب قدر : در قرآن کریم آمده است « انا انزلناه فی لیلة القدر» و «انا انزلناه فی لیلة مبارکه ... فیها یفرق کل امر حکیم» در ذیل این آیات روایات فراوان از پیامبر گرامی اسلام و امامان معصوم علیهم السلام پیرامون شب قدر و تقدیر امور سال و لزوم احیا آن شب به عبادت و دعا وارد شده است.

دوم : مراد از تقدیر و رابطه آن با افعال اختیاری انسان :

1. خداوند، عالم را بر اساس نظام اسباب و مسببات استوار کرده و از این رو تحقق هر امری ناشی و مسبب از سبب خاصی است (قانون علیت). مقصود از قضا و قدر و سرنوشت ( و خواست خدا) همین است.

2. اسباب منحصر در اسباب و علل مادی نیست بلکه اسباب و علل معنوی هم داریم که چه بسا بسیار قوی تر و موثر تر از اسباب مادی تاثیر میگذارند. مانند اعمال نیک و زشت ما ، خداوند همانگونه که آتش را سبب و علت سوزاندن قرار داده و رابطه ی سبب و مسببی بین آتش و سوختن است ، اعمال نیک و بد ما را نیز علت و سبب برای تحقق برخی امور قرار داده است. دفع بلا با دعا یا با صدقه، یا متوجه شدن بلا به موجب ظلم به مردم در چهارچوب همان قانون علیت و اسباب و مسببات است.

٣. در ناحیه ی افعال انسان ، اراده انسان یکی از اجزاء علت تحقق فعل است. یعنی برای تحقق هر فعل ارادی از انسان باید مقدمات و اموری در کنار هم قرار گیرند که یکی از آنها اراده انسان است. یعنی قضا و قدر و مشیت الهی در ناحیه ی افعال ارادی انسان ، تحقق فعل پس از اراده ی انسان است. و در تقدیر الهی هیچ فعلی از افعال اختیاری انسان بدون اراده و اختیار انسان انجام نمی شود. لیکن همانطور که گذشت امور معنوی نیز به عنوان اسباب و علل موثرند که آن امور با اختیار ما شکل می گیرد هر چند در ادامه بدون اختیار ما باشد مثلا صدقه یا اعمال نیک را با اختیار انجام می دهیم اما همین امر اختیاری به عنوان سبب معنوی مثلا مانع از یک تصادف منجر به جراحت یا مرگ می شود.  بنابراین تقدیر الهی در ناحیه ی افعال ارادی هیچ منافاتی با اراده و اختیار انسان ندارد.

اما در مورد تقدیر در شب قدر : در شب قدر همه ی امور از ریز و درشت تقدیر می شود که تقدیر الهی در ناحیه ی

افعال اختیاری هر چند خارج از اراده انسان نیست لیکن تحقق بسیاری از مقدمات خارج از اراده ی انسان است به عنوان مثال ممکن است یک دختر و پسر همسر بسیار ایده آلی برای یکدیگر باشند لیکن این دو نفر هیچ اطلاعی از یکدیگر ندارند اصلا یکی ساکن شمال ایران و دیگری ساکن جنوب است و هیچ نوع ارتباطی که موجب شود این دو همدیگر را پیدا کنند وجود ندارد . دعای در شب قدر سبب می شود که خداوند به گونه ای این دو را با هم مواجه کند و همدیگر را بشناسند و ازدواج سر بگیرد و این دو نفر عمری را در نهایت خوشبختی با هم سپری کنند در حالی که اگر دعای شب قدر آنان نبود اصلا هیچ گاه این دو همدیگر را پیدا نمیکردند. بله در نهایت این دو نفر با اراده ی خود ازدواج میکنند اما قبل از این اراده باید اینها به شکلی به هم میرسیدند ، دعای آن شبشان آنان را به هم رساند بعد با اراده ی خود ازدواج کردند در این صورت میگوییم خداوند در شب قدر مقدر کرده که اینان با هم ازدواج کنند می بینید که تقدیر الهی به این معنا نیست که انسان مجبور است.

خلاصه: تقدیر الهی در ناحیه ی افعال اختیاری انسان هیچ منافاتی با اراده و اختیار انسان ندارد. برای احاطه و آگاهی کامل در این زمینه کتاب آموزش کلام اسلامی /سعیدی مهر (بخش قضا و قدر) و انسان و سرنوشت/ شهید مطهری را مطالعه فرمایید.

مشاوره مذهبی

مشاور پاسخگو: روحانی

تنظیم: گل محمدی

مرکز مشاوره