قضاوت مولا درباره مرد طمعکار

این ماجرا و نحوه قضاوت امیرالمومنین علیه السلام را از کتاب «نگاهی به زندگی دوازده امام، تألیف علامه حلی، ترجمه محمد محمدی اشتهاردی» نقل می کنیم.

دو مرد در مسافرت با هم رفیق شدند. هنگام ظهر در محلی نشستند تا غذا بخورند. یکی از آنان 5 گرده نان و دیگری 3 گرده از سفره خود بیرون آوردند. در آن هنگام مردی از آنجا عبور میکرد و او را نیز دعوت به خوردن غذا کردند. او نیز کنار سفره آنان نشست و سه نفری نانها را خوردند.

مرد رهگذر پس از خوردن غذا و هنگام خداحافظی 8 درهم به آنها داد و گفت: « این هشت درهم را در عوض آنچه خوردم به شما دادم» و از آنجا رفت. آن دو نفر در تقسیم آن پول نزاع کردند. صاحب 3 گرده نان می گفت: نصف آن مال من است و نصف آن مال تو، ولی صاحب 5 نان می گفت: 5 درهم آن مال من است و 3 درهم آن مال توست.

داوری را به علی علیه السلام واگذار نمودند. آن حضرت به آنها فرمود: نزاع در اینگونه امور از فرو مایگی است. مصالحه بهتر است. بروید و مصالحه کنید. صاحب 3 نان گفت: من راضی نمی شوم جز به آنچه حقیقت است و این که در این باره قضاوت به حق کنی.

امیر مۆمنان فرمود: اکنون که تو حاضر به سازش نیستی و حقیقت را می خواهی بدان که حق تو از آن 8 درهم، یک درهم است.

او گفت: سبحان الله ! چطور حقیقت اینگونه است؟!

حضرت علی علیه السلام فرمود: اکنون بشنو تا توضیح دهم. آیا تو صاحب 3 نان نبودی؟

- چرا. من صاحب 3 نان بودم.

- رفیق تو صاحب 5 نان نبود؟

- آری.

- بنابراین این 8 نان، 24 قسمت می شود. تو 8 قسمت نانها را خورده ای و رفیق تو نیز 8 قسمت را خورده و میهمان نیز 8 قسمت را خورده است و چون آن میهمان 8 درهم به شما دونفر داده است، 7 درهم آن مال رفیق تو (صاحب 5 نان) است و یک درهم آن مال تو (صاحب 3 نان)است.(1)

از این قضاوت امیرالمۆمنین علیه السلام درسهای زیادی به ما می دهد:

نکته اول - آن است کهجانشین حقیقی پیامبر، امام علی علیه السلام درباره حکم این مسأله مانند همه مسائل دیگر آگاه بودند، همانطور که پیامبر سالها پیش او را در بین اطرافیان خود اینگونه ستوده اند: خوش قضاوت ترین شما، علی (علیه السلام) است.

نکته دوم- آنکه امیرالمۆمنین علیه السلام قبل از اعلام حکم قضاوتی خود، هر دو طرف را به مصالحه و سازش با یکدیگر فراخواندند. البته این سازش اجباری نبود اما مولای ما می پسندد که کارها قبل از آنکه به طریقه قانونی و توسط قاضی حل و فصل شود، با سازش بین طرفین حل شود، همانطور که در قرآن صلح را بهتر می داند: الصلح خیر

نکته سوم- همانطور که اینجا خواندیم، علی مرتضی علیه السلام فرموده اند که نزاع در اینگونه امور از فرو مایگی است. به عبارت دیگر عزت و ارزشی که هر کس برای خود حفظ می کند بسیار گرانبار تر است از یکی دو گرده نان که بر سر آن لازم باشد به خصومت و مجادله مشغول شود. مۆمنان کرامت دارند و درباره مسائلی چنین پیش پاافتاده خود را کوچک نمی کنند.

نکته چهارم – آن شخص که در واقع حقش یک درهم بیشتر نبود به سه درهمی که نصیبش شده بود راضی نبود، چون خیال می کرد حقش پایمال شده است. شخص دیگر از او بزرگوارانه تر برخورد کرد اما شخص دوم هم اگر به چهار درهم راضی می شد برایش بهتر بود تا آنکه بر سر مسأله ای به این پیش پا افتادگی بخواهد اصرار کند. علت آن است که همانطور که رسول خدا فرمودند علی با حق است و حق با علی است؛ پس اگر توصیه مولای خود را قبول کرده بود برایش از آن چند درهمی که به دست آورد سودمندتر بود.

نکته پنجم – توصیه امیرالمۆمنین علیه السلام به مصالحه هرگز اجباری نبود، همانطور که آنان قبول نکردند و تقاضا کردند که آن حضرت درباره شان حکم قضاوتی دهد. می آموزیم که قبل از اینکه درباره مسأله ای آگاهی کامل نداریم دست به قضاوت نزنیم اما قبل از بیان نظر خود همیشه هر دو طرف را به مصالحه دعوت کنیم.

نکته ششم- حل کردن این مسأله از لحاظ ریاضی هم جالب است. سه نفر با هم هشت نان را خورده اند. اگر هر نان را در ذهن خود به سه تکه تقسیم کنیم، 24 تکه به دست می آید و به هر نفر هشت تکه نان می رسد یعنی دو نان کامل و دو سوم یک نان. در اینصورت واضح می شود که دارنده سه نان تنها یک تکه از مال خود را به شخص دیگر داده و آنکه از ابتدا پنج نان داشته، دو نان و یک تکه داده. بنابراین اگر بخواهیم هشت درهم را میان آن دو نفر تقسیم کنیم، عادلانه آن است که به صاحب پنج نان، هفت درهم بدهیم اما به صاحب سه نان که تنها یک تکه اش به شخص سوم رسیده است تنها یک درهم بدهیم.

                                                                                                                                        روح الله رستگارصفت